بورس تهران یکی از ارزان ترین بورس های دنیاست. این گزاره را می توان از دو منظر مورد بررسی قرار داد. نخست آنکه نسبت قیمت به سود یا همان P/E شرکت ها در مقایسه با بورس های دنیا و حتی منطقه پایین تر است و دوم آنکه ارزش بازار شرکت ها در تابلوی تالار شیشه ای بورس تهران به طور میانگین نصف خالص ارزش روز دارایی های آن هاست.

به گزارش دنیای اقتصاد، این یعنی سرمایه گذارانی که سهام می خرند در واقع دارایی هایی را به مالکیت درمی آورند که ارزش واقعی شان دو برابر قیمتی است که برای آن می پردازند. چنین شرایطی در ظاهر یک فرصت طلایی برای سرمایه گذاری محسوب می شود. اما واقعیت آن است که این ارزندگی تاکنون بیشتر به تهدید شباهت داشته تا فرصت.

ارزندگی بورس به جای آن که سرمایه های جدید را جذب کند، به دلیل بی اعتمادی و ریسک های ساختاری، به یکی از دغدغه های اصلی سرمایه گذاران بدل شده است. در کشورهای توسعه یافته بازار سهام نقشی کلیدی در تامین مالی و رشد اقتصادی ایفا می کند، ولی در ایران همین ارزندگی، به سبب مشکلات ساختاری، نه تنها نتوانسته منبعی پایدار برای رشد باشد، بلکه به عاملی برای بی اعتمادی تبدیل شده است.

اینکه چرا بورس ایران همواره کمتر از ارزش ذاتی خود مورد معامله قرار می گیرد، به مجموعه ای از عوامل ساختاری و سیاست های ناکارآمد بازمی گردد. در سال های اخیر تصمیمات کلان اقتصادی و مقررات ناگهانی بدون توجه به تاثیر آنها بر بازار سرمایه اتخاذ شده است. تغییرات سریع در نرخ بهره، تعرفه های صادراتی، سیاست های ارزی و حتی بخشنامه های لحظه ای، فضایی از بی ثباتی و نااطمینانی ایجاد کرده اند.

علاوه بر این، شفافیت پایین در صورت های مالی و اعتماد اندک سرمایه گذاران به گزارش های کدال باعث شده تحلیل بنیادی به تنهایی نتواند آینده نگر باشد. اطلاعات موجود بیشتر گذشته نگر است و پیش بینی روند آینده صنایع را دشوار می کند. از سوی دیگر، سیاست های پولی کشور در سال های گذشته به جای آنکه در جهت رشد اقتصادی و حمایت از تولید عمل کنند، بیشتر به سمت کنترل کوتاه مدت نقدینگی و مهار تورم هدایت شده اند. با این حال، نه تنها این سیاست ها در مهار تورم ناکام بوده اند بلکه با افزایش بی رویه پایه پولی و رشد نرخ بهره، بار مضاعفی بر دوش صنایع و شرکت ها گذاشته اند.

در کنار همه این ها، تحریم ها و محدودیت های بین المللی باعث شده تا سرمایه گذاران خارجی نتوانند در بازار سرمایه ایران حضور پیدا کنند. غیبت سرمایه خارجی به معنای از دست رفتن یکی از مهم ترین منابع نقدینگی و تجربه مدیریتی است که می توانست شفافیت، استانداردهای گزارشگری و حتی ثبات بیشتری به بورس ایران هدیه دهد.

نتیجه این شرایط ترکیبی از رشد ظاهری سودآوری و زیان پنهان اقتصادی است. در ظاهر صورت های مالی بسیاری از شرکت ها سود نشان می دهد، اما در واقعیت و با در نظر گرفتن هزینه های تورم، نرخ بهره بالا و رکود سرمایه گذاری، آنچه مشاهده می شود چیزی جز زیان نیست. به همین دلیل بسیاری از کارشناسان معتقدند سودهایی که در کدال منتشر می شوند سودهای موهومی اند و نمی توان آنها را مبنای واقعی ارزش گذاری دانست.

با وجود همه این تهدیدها، بازار سهام ایران همچنان ظرفیتی قابل توجه دارد. نسبت پایین P/E و فاصله ارزش بازار با دارایی ها، نشانه ای از پتانسیل نهفته برای رشد است. در بسیاری از بورس های جهان، شرکت ها دست کم به اندازه ارزش خالص دارایی هایشان یا حتی بالاتر معامله می شوند. در ایران اما بسیاری از شرکت ها نصف یا یک سوم ارزش دارایی هایشان قیمت گذاری شده اند. این شرایط اگرچه نشان دهنده فرصت است، اما از سوی دیگر بیانگر وجود ریسک های سنگین و بی اعتمادی عمیق نیز هست.

در واقع همین ارزندگی که باید جذابیت ایجاد کند، به دلیل نبود ثبات و پیش بینی پذیری به تهدید تبدیل شده است. سرمایه گذاران به جای آن که به امید آینده روشن وارد بازار شوند، نگران تغییرات ناگهانی سیاست ها و بی ثباتی اقتصادی هستند.

یکی از پرسش های اساسی این است که چرا بورس تهران با وجود همه این ظرفیت ها نمی تواند به ارزش واقعی خود برسد یا مانند بورس های منطقه حتی گران تر شود. عوامل متعددی در این زمینه نقش دارند. نخست تحریم ها و محدودیت های بین المللی است که مانع ورود سرمایه خارجی شده اند.

دوم دخالت های گسترده دولت در قالب قیمت گذاری دستوری و بخشنامه های محدودکننده است که مانع رقابتی شدن بازار شده اند. سوم کمبود شفافیت در گزارش دهی مالی شرکت هاست که اعتماد سرمایه گذاران داخلی و خارجی را سلب کرده است. و در نهایت بی ثباتی مزمن در تورم و نرخ ارز که فضای پیش بینی پذیر سرمایه گذاری را از بین برده است.

رؤیای رسیدن به بورس 500 میلیارد دلاری همچنان دور از دسترس است، اما این رویا غیرممکن نیست. کاهش تحریم ها، کاستن از دخالت های دولتی، بازگرداندن قدرت تصمیم گیری به فعالان اقتصادی، افزایش شفافیت و اصلاح ساختار مالکیتی شرکت ها می تواند گام های مهمی در این مسیر باشد. در چنین شرایطی بورس تهران نه تنها به ارزش واقعی خود خواهد رسید، بلکه می تواند حتی فراتر از ارزش دارایی های شرکت ها معامله شود؛ همان طور که در بسیاری از بورس های بزرگ جهان مرسوم است.

بورس تهران در شرایط فعلی همانند شمشیری دولبه عمل می کند. از یک سو به دلیل پایین بودن نسبت های قیمتی و فاصله معنادار ارزش بازار با دارایی ها، یکی از ارزان ترین بورس های جهان است و از سوی دیگر به علت نبود اعتماد، تحریم ها، دخالت های دولتی و بی ثباتی های اقتصادی، به بازاری پرریسک برای سرمایه گذاران تبدیل شده است. اگر سیاستگذاران بتوانند ثبات و پیش بینی پذیری را به اقتصاد بازگردانند، همین ارزندگی می تواند بورس را به فرصتی تاریخی و بی بدیل بدل کند. بازاری که امروز بسیاری آن را تهدید می دانند، می تواند فردا با اصلاحات ساختاری و اقتصادی به سکوی پرتاب اقتصاد ایران تبدیل شود.