محمدرضا یوسفی شیخ رباط طی یادداشتی در روزنامه شرق نوشت: روز بیست وهشتم ماه صفر مصادف با رحلت رسول خداست. سراسر زندگی او برای جوامع امروزی درس آموز است، اما یکی از حوادث بزرگ و مهم که قرآن آن را فتح آشکار نامید و پیامبر بزرگ ترین پیروزی خود برشمرد و برای وضعیت کنونی ما یک آموزه گران سنگ است، صلح حدیبیه است.

19 سال از ظهور اسلام می گذشت و در مجموع مسلمانان هرچند در مقایسه با زمان اولیه تفاوت آشکاری داشتند، اما با وجود تخاصم قریش و ابانداشتن از هرگونه دشمنی، رشد اسلام با محدودیت مواجه بود.

در این شرایط، پیامبر مسلمانان را نوید پیروزی داد و آنان به قصد عمره به سوی مکه حرکت کردند. ذهنیت برخی از مسلمانان این بود که براساس وعده رسول خدا، این سفر پیروزی قطعی مسلمانان را به دنبال دارد.

قریش متوجه حرکت پیامبر شد و برای مقابله آمد. پس از رفت و برگشت فرستاده های پیامبر، در نهایت بنا شد توافق نامه امضا شود. در همان ابتدا براساس رسم مسلمانان بسم الله آورده شد، نماینده مکیان نپذیرفت و پیامبر دستور حذف را داد. عده ای از این نرمش ناراحت شدند، سپس بعد از نام پیامبر، رسول الله آورده شد، باز نماینده مکیان نپذیرفت و پیامبر دستور حذف عنوان را داد. تعدادی از مسلمانان گفتند ما اجازه نمی دهیم که عنوان رسول الله در پیمان نامه حذف شود و حذف عنوان را پذیرش ذلت نامیدند، اما پیامبر ادامه داد.

در نهایت موافقت شد که مسلمانان به مدینه بازگشته و سال بعد فقط سه روز به مکه وارد شوند. مسلمانان موظف شدند افرادی را که از مکه به مسلمانان پیوستند، تحویل مکیان دهند و 10 سال جنگی میان آنان رخ ندهد. پیامبر توافق نامه را امضا کرد و دستور بازگشت داد. در اینجا برخی از مسلمانان که در حین مذاکره نیز اعتراض می کردند، انتقادات تندی علیه پیامبر بر زبان جاری کردند.

برخی به دلیل وعده پیروزی از سوی پیامبر در ابتدا، تصور فتح مکه را در این سفر داشتند و الان با حکم به بازگشت به مدینه مواجه شده بودند، بنابراین حتی در نبوت او تردید کردند و براساس برخی گزارش ها برخی به فکر یافتن همفکر برای کشتن او افتادند. اما این پیمان نامه یک موفقیت راهبردی بزرگ بود.

پیامبر متوجه عمق رفتار احساسی گروهی از مسلمانان شد و با آنان گفت وگو و آن ها را اقناع کرد. با بازگشت به مدینه، تازه مسلمانانی را که از مکه آمده بودند، طبق قرارداد به مکیان تحویل داد. اما آنان پس از مدتی از مکه گریختند و به مکانی دیگر رفته و برای کاروان های تجاری مکه مزاحمت ایجاد کردند و در نهایت اهل مکه به پیامبر مراجعه کردند که این بند توافق نامه حذف شود و تازه مسلمانان مکی بتوانند به مدینه برگردند.

در نتیجه این توافق و ثبات به دست آمده، تعداد مسلمان در این دو سال بیش از هفت برابر شد. پیامبر از فرصت صلح به وجودآمده استفاده کرد و دعوت خود را گسترش داد و حتی به سران دیگر کشورها نیز نامه نوشت.

بنابراین پیامبر با درک شرایط، توافقی کرد، امتیازاتی داد و با نگاهی راهبردی به دور از احساس، ماندگاری اسلام را تثبیت کرد. از این رو خداوند توافق حدیبیه را برخلاف نگاه احساسی برخی مسلمانان، فتح مبین نامید؛ امری که آینده نیز آن را نشان داد.

به واقع برای مسلمانان فتحی بزرگ تر از صلح حدیبیه وجود نداشت. درواقع میان صلح، توافق و بده بستان امتیاز با نگاهی راهبردی با تسلیم تفاوت بسیاری وجود داشت که برخی تندروها درکی از این تفاوت نداشتند. این هنر مذاکره است که از استفاده از بسم الله و عنوان رسول خدا دست برداشته، قبول به بازگرداندن تازه مسلمانان مکی و از عمره امسال منصرف شده، اما اصول راهبردی حفظ می شود. بر اثر این توافق، فتح مکه بدون هرگونه خون ریزی در سال بعد رخ داد. اینجاست که برتری ارزش قلم بر شمشیر خود را نشان می دهد.

نتیجه این صلح، فراگیرشدن اسلام در همه شبه جزیره، تبدیل دشمنان به متحدان پیامبر یا مسلمان شدن آنان بود. پیامبر نشان داد که صلح و توافق با تسلیم و خواری فرق می کند و تصویر دوگانه تقابل در برابر سازش نادرست است. البته برای روشن شدن این تفاوت باید به دنبال شاخص های عینی و ملموس بود. ویژگی دیگر این صلح، نگاه جامع راهبردی پیامبر بود. او توافق را در یک بند خاص خلاصه نکرد، بلکه با نگاهی جامع، ثبات دست کم 10 سال را برای مسلمانان تضمین کرد و البته یک سال بیشتر نگذشته بود که مسلمانان مکه را بدون خون ریزی فتح کردند.

ما در روزگاری هستیم که برخی به جنگ و تقابل یا سازش و ذلت اعتقاد دارند. اما پیامبر به ما یاد داد راه سوم، توافق هوشمندانه است. او در صلح حدیبیه، با یک پیمان نامه، امپراتوری جهل را فروریخت.

پیروان پیامبر باید شرایط زمانه را درک کنند و از دوگانه تقابل و ذلت دست بردارند. توسعه پایدار (اقتصادی، اجتماعی و حقوق شهروندی) نیازمند نگاه راهبردی و پرهیز از شعارهای احساسی است. جامعه ای که فقر و تبعیض را پشت سر بگذارد، نه تنها الگویی برای جهان اسلام، بلکه نماد عینی فتح مبین در عصر حاضر خواهد بود.