بازار طلا در ایران همواره یکی از حساس ترین بازار های دارایی بوده است. بازاری که کوچک ترین تغییر در آن می تواند سیگنال های تورمی یا انتظارات ارزی جامعه را جابه جا کند.

به گزارش تجارت نیوز، بر همین اساس، بانک مرکزی و مرکز مبادله ایران از 27 دی ماه 1402 تصمیم گرفتند با طراحی سازوکاری رسمی، عرضه شمش طلا را از طریق حراج های منظم در دستور کار قرار دهند. هدف این بود که به جای معاملات پنهان و سفته بازانه، بستری شفاف برای مبادله طلای خام فراهم شود و به تبع آن، روند کشف قیمت منظم تر انجام شود.

اولین حراج شمش طلا در 27 دی ماه 1402 برگزار شد. حراجی کوچک، اما نمادین که طی آن تنها 10 کیلوگرم شمش استاندارد با عیار 995 معامله شد. در آن روز، هر شمش به طور میانگین سه میلیارد و 404 میلیون تومان قیمت خورد؛ رقمی که به خوبی نشان می داد دولت مصمم است برای نخستین بار بازار طلا را از حاشیه به متن سیاست گذاری اقتصادی بیاورد.

از آن تاریخ تاکنون، شمار جلسات حراج به سرعت افزایش یافته است. بر اساس آمار رسمی مرکز مبادله ایران، تا پایان سال 1403، بالغ بر 97 جلسه برگزار شد و در مجموع عرضه ها، حدود 17 هزار و 845 کیلوگرم شمش با ارزش بیش از 100 هزار میلیارد تومان به فروش رسید.

از ابتدای سال 1404 نیز 24 جلسه حراج طلا برگزار شده و هزار و 960 کیلوگرم شمش طلا به ارزش 17.6 هزار میلیارد تومان معامله شده است؛ ارقامی که گواه جدی بودن این سیاست اقتصادی است.

خلاف تصور عمومی، این حراج ها در دسترس همه شهروندان نیست. طبق شیوه نامه شماره 7 مورخ سوم خردادماه 1404، فروشندگان عمده شمش طلا ، تولیدکننده و سازنده فعال مصنوعات طلا و خرده فروشان طلای آبشده مجاز به خرید شمش طلا در مرکز مبادله ایران هستند.

متقاضیان باید دارای پروانه کسب مجاز و معتبر باشند. پروانه کسب متقاضیان خرید که توسط اتحادیه های طلا و جواهر صادر می شود، باید در درگاه ملی مجوز ها ثبت و قابل استعلام باشد. علاوه بر متقاضیان حوزه صنعت طلا، بانک عامل نیز با تایید بانک مرکزی می تواند در حراج شمش طلای مرکز مبادله ایران خرید انجام دهد.

بررسی آمار وب سایت های رسمی نشان می دهد که قیمت طلا در بازار آزاد همواره روند صعودی دارد. به عنوان مثال در بهمن و اسفند 1403، هر گرم طلای 18 عیار در بازه 6 میلیون و 400 تا 6 میلیون و 900 هزار تومان معامله می شد و در لحظه نگارش این گزارش (28 مرداد 1404) این رقم به حدود هفت میلیون و 560 هزار تومان رسیده است. به این ترتیب، طی حدود 6 ماه اخیر، رشد قیمت طلا بیش از 18 درصد، برای هر گرم طلا ثبت شده است.

این داده ها نشان می دهد، اگرچه حراج های منظم شمش در مرکز مبادله توانسته اند بخشی از هیجان بازار را مهار کنند، اما روند کلی قیمت در بازار آزاد همچنان صعودی بوده است؛ عاملی که بیش از همه، تحت تأثیر قیمت دلار و تحولات جهانی طلا قرار دارد، نه صرفاً سیاست های داخلی.

با توجه به محدودیت های شرکت در حراج، روشن است که سود اصلی نصیب فعالان رسمی صنعت طلا و بانک ها شده است. آنان شمش را با قیمتی شفاف و نسبتا رقابتی دریافت می کنند و یا در قالب رفع تعهد ارزی صادرکنندگان، منابع ریالی قابل توجهی به دست می آورند. به این ترتیب، این سیاست بیش از آنکه به تثبیت بازار آزاد بینجامد، توانسته نقدینگی قانونی برای بازیگران بزرگ بازار را تامین کند.

اکنون که بیش از یک سال از آغاز این سیاست می گذرد، می توان گفت مرکز مبادله ایران در تحقق هدف نخست خود یعنی ایجاد شفافیت و انتقال بخشی از معاملات طلا به بازار رسمی موفق بوده است. انتشار منظم آمار، حضور خریداران شناسنامه دار و کاهش معاملات پنهان، همگی گواهی بر این مدعاست.

اما در خصوص ثبات بخشی به قیمت طلا موفقیت چندانی دیده نمی شود. قیمت در بازار آزاد همچنان تابعی از تحولات جهانی و نوسانات ارزی است و حراج های داخلی تنها نقش کاهنده در شدت التهابات را ایفا کرده اند، نه نقش متوقف کننده. به بیان دیگر، مرکز مبادله توانسته است مسیر حرکت بازار را شفاف کند، اما نتوانسته مسیر حرکت قیمت را عوض کند.