نصرت الله تاجیک، دیپلمات بازنشسته و سفیر پیشین ایران در اردن، در روزنامه اعتماد در یادداشتی با عنوان دلایل و زمینه های مشروعیت سلاح حزب الله با ارائه ادله ای، مسلح بودن حزب الله را حق طبیعی آنان دانسته است.

او در این زمینه نوشت: پیش از ورود به بحث خلع سلاح حزب الله و عوامل و انگیزه های داخلی، منطقه ای و بین المللی و اهداف چنین اقدامی، لازم است ابتدا به موضوع دلایل و فلسفه وجودی اصل سلاح دراختیار حزب الله پرداخته شود و پرسش اصلی این باشد که چرا حزب الله سلاح در دست گرفت؟! بدون توجه به این مساله نمی توان درباره مصوبه اخیر هیات دولت لبنان در این زمینه به درستی اظهارنظر کرد.

اساسا حزب الله از همان آغاز تولد و تاسیس برای مسلح شدن و مقاومت در برابر اشغال صهیونیستی شکل گرفت. این جریان، برخلاف بسیاری از گروه های مبارز که ابتدا فعالیت سیاسی را برگزیده و در اثرعدم حصول نتیجه و رسیدن به اهداف، سپس به سمت استفاده از اسلحه گرایش پیدا کرده اند، از ابتدا با هدف مقاومت در برابر اشغال لبنان و مبارزه مسلحانه تاسیس شد.

فلسفه وجودی حزب الله از سال 1982 مسلح شدن و ایستادگی در برابر تجاوز و اخراج اسراییل بود؛ همان زمانی که نیروهای اسراییلی تا بیروت پیشروی و در سکوت و بی عملی رهبران عرب، تنها پایتخت عربی را اشغال کرده بود! بدون اینکه هنوز حزب الله تاسیس شده باشد که به اشغالگر بهانه ای داده باشد!

بنابراین می توان گفت سلاح با هویت حزب الله گره خورده است. این سلاح برای مقاومت در برابر تجاوزات مکرر اسراییل به لبنان به کار گرفته شده و تاریخچه حضور حزب الله در لبنان نشان داده که حزب الله هرگز از آن برای منافع جناحی، گروهی یا طایفه ای استفاده نکرده است و لبنانی ها همواره این سلاح را یک سرمایه ملی مردم لبنان تلقی کرده اند.

این درحالی است که جامعه لبنان جامعه ای طایفه ای است و براساس توافق و قانون اساسی نانوشته، سه طایفه شیعیان، اهل سنت و مسیحیان باید در توازن قدرت قرار گیرند تا امنیت و ثبات، به ویژه پس از جنگ داخلی پانزده ساله 1990-1975 در لبنان برقرار باشد.

پیش از این جنگ، شیعیان لبنان به عنوان شهروندان درجه دو شناخته می شدند و جایگاه چندانی در ساختار سیاسی و حکومتی نداشتند. فعالیت های امام موسی صدر و همراهان او در دهه های پیشین، نخستین تلاش ها برای تغییر این وضعیت بود. با وجود این، همچنان جامعه شیعه لبنان در موقعیتی قرار داشت که با محرومیت مضاعف مواجه بود، آن هم در کشوری کوچک اما بسیار حساس از نظر ژئوپلیتیکی. از آن گذشته اهمیت جایگاه شیعیان لبنان صرفا به جمهوری اسلامی ایران پس از انقلاب محدود نمی شود.

حتی پیش از انقلاب نیز رژیم پیشین ایران توجه ویژه ای به ارتباط با جامعه شیعه لبنان و سرمایه گذاری مادی و معنوی بر آن داشت. حضور شیعیان در قلب دنیای عرب با اکثریت سنی، همواره به عنوان عاملی توازن بخش در معادلات منطقه ای و ابزاری برای ایجاد ثبات و امنیت عمل کرده است و در جهت منافع ملی و پهنه ژئوپلیتیکی ایران بوده و به هم خوردن این توازن می توانست کل معادلات منطقه ای را بر هم بزند.

ازسوی دیگر، لبنان کشوری است که منابع طبیعی چندانی دراختیار ندارد و بیشتر نقش واسطه گری مالی در دهه های شصت و هفتاد میلادی را ایفا می کرد. به همین دلیل، اگرچه در قالب دولت-ملت یک کشور مستقل به حساب می آید، اما در واقعیت به شدت وابسته به کمک های خارجی بوده است و در معادلات منطقه ای متغیر مستقل نیست، بلکه متغیر وابسته است و کشورها و رقبای منطقه ای و اروپایی و امریکایی در آن نقش دارند!

این وابستگی با آن چند پارگی داخلی عملا موجب شده که سیاست های لبنان تحت تاثیر قدرت های خارجی شکل گیرد و این امر خود به بی ثباتی و برهم خوردن توازن داخلی دامن زده است که به محض تضعیف عوامل توازن، جناح های هژمون علاقه به سلطه گری پیدا می کنند! و در این میان بخشی از مسیحیان که ارتباطات نزدیکی برای اهداف داخلی با اسراییل دارند نقش برجسته ای دارند!

با درنظر گرفتن این شرایط، می توان گفت سلاح حزب الله نه یک عامل فرعی یا افزوده سیاسی اجتماعی، بلکه عنصری اصیل در توازن داخلی و ساختار امنیت ملی لبنان به شمار می رود؛ عنصری که تاکنون در خدمت بازدارندگی و ثبات این کشور عمل کرده است. با درنظر گرفتن مفروضات پیش گفته، اگر به تصمیم اخیر هیات دولت لبنان بپردازیم، باید گفت این مصوبه دو مولفه اساسی دارد؛ نخست، از شرایطی سوءاستفاده می کند که درنتیجه آسیب دیدن بازدارندگی منطقه ای ایران و لطمه هایی که حزب الله متحمل شده، به وجود آمده است.

دوم، این تصمیم در چارچوب فشارهای خارجی و به ویژه شروطی اتخاذ شده که امریکا برای ادامه کمک های خود به لبنان تعیین کرده است. روشن است که این خواست بیش از آنکه برخاسته از اراده داخلی لبنان باشد، ناشی از فشار امریکا و اسراییل است. این درحالی است که به دلیل ضعف ساختاری جامعه، حاکمیت، دولت و ارتش لبنان، اساسا نمی توان اطمینان داشت که ارتش قادر باشد از مرزها و حاکمیت سرزمینی این کشور به طور کامل دفاع کند. این حزب الله و سلاحش بود که علی رغم ورود آسیب جدی به رهبریتش تزلزل ساختاری نداشت و اسراییل را پشت مرزهای لبنان نگه داشت!

بنابراین، به نظر می رسد اتخاذ چنین تصمیمی بیش از آنکه ریشه در نیازهای سیاسی-اجتماعی-امنیتی و واقعیت های داخلی داشته باشد، محصول شرایط و فشارهای بیرونی است. این آسیب های وارده بر حزب الله، چندان چیزی از محبوبیت و تاثیرگذاری حزب الله کم نکرد!

نگاهی به آخرین انتخابات شوراهای شهر و روستای لبنان با همه ویژگی های درون طایفی این کشور و تقسیم جغرافیایی این طوایف و مخصوصا شیعیان نشان از این ادعا دارد. لذا با این همه از نگاه من، موضوع خلع سلاح حزب الله و مصوبه اخیر هیات دولت لبنان را باید در سه سطح مورد تجزیه و تحلیل قرار داد؛ ملی، منطقه ای و بین المللی. پیوند این سه بعد به خوبی نشان می دهد سلاح در دست حزب الله نه صرفا یک عامل سیاسی برای کسب قدرت بلکه یک عامل ژئوپلیتیکی با تاثیرات فرا سرزمینی است:

-در سطح ملی، این موضوع با توازن نیروهای لبنانی و تامین امنیت جامعه ارتباط مستقیم دارد. در کشوری با ساختار طایفه ای و تجربه جنگ طولانی داخلی، وجود یک نیروی نظامی مستقل و ملی در معادلات داخلی نقشی تعیین کننده دارد و صرف خواست و تمایل بخشی از مسیحیان که با اسراییل ارتباط و تامین مادی و معنوی می شوند خلع سلاح حزب الله را توجیه نمی کند!

-در سطح منطقه ای، سلاح حزب الله به عنوان عاملی بازدارنده در برابر تجاوزات اسراییل عمل کرده و نقشی کلیدی در ممانعت از زیاده خواهی های تل آویو چه در عرصه نظامی و چه در مذاکرات و فعالیت های سیاسی میان لبنان و اسراییل ایفا کرده است. در میان همسایگان اسراییل، لبنان ضعیف ترین و آسیب پذیرترین کشور محسوب می شود و دست بلند و اشغالگر اسراییل همواره بر لبنان دراز بوده و بر معادلات ملی لبنان و توازن نیروهای داخلی از طریق هم پیمان مسیحی اش در امور داخلی لبنان تاثیرگذار بوده!

-در سطح بین المللی نیز این موضوع با سیاست ها و رقابت های قدرت های بزرگ گره خورده است. حمایت بی قیدوشرط امریکا از اسراییل، مواضع قدرت های اروپایی و حتی نگاه کشورهایی چون چین و روسیه و کشورهای اروپایی و مخصوصا فرانسه به دلیل ارتباطات تاریخی، همگی می توانند در تعیین ابعاد و پیامدهای مساله خلع سلاح حزب الله تاثیرگذار باشند.

درباره واکنش حزب الله به این مصوبه تاکنون سنجیده، مناسب و ملی و براساس نگرش حکومتی بوده که منافع عمومی را درنظر داشته و نه جناحی و طایفه ای. به باور من، باید به حزب الله به عنوان نیرویی بالنده و تاثیرگذار در سطوح ملی لبنان، منطقه ای و حتی بین المللی نگاه کرد و حل این مساله را به خود آنان واگذار نمود. ضرورتی ندارد مسوولان ما در این باره موضع گیری علنی داشته باشند، چراکه این موضوع اساسا مربوط به حزب الله و یک امر داخلی و تصمیم ملی است و خود این جریان از سال 1982 تاکنون بارها نشان داده که توانایی مدیریت و حل وفصل چنین چالش هایی را داراست.

اگر این واقعیت را بپذیریم، بسیاری از مسائل حاشیه ای میان ایران و لبنان نیز می تواند از میان برداشته شود. چه بسا اگر در این مقطع بر سفر مقامات عالیرتبه کشورمان در سطح دبیر شورای عالی امنیت ملی به لبنان اصراری وجود نداشت، شاید روابط دو کشور نیز وزن و متانت گذشته را ادامه می دادند و عوامل منطقه ای همچون اسراییل یا عربستان اجازه نمی یافتند که روابط این دو کشور را که ظرفیت های سازنده منطقه ای فراوانی دارند تحت تاثیر قرار دهند! و فرصتی به منظور تخریب بیشتر روابط ایرانی-لبنانی به دست مخالفان منطقه ای ایران نمی افتاد!

حکومت لبنان در حالت عادی به خوبی می داند حزب الله، سلاحش و نقش ایران عامل موثر و تعیین کننده ای در معادلات داخلی، منطقه ای و بین المللی برای این کشور کوچک و آسیب پذیر داخلی و خارجی دارد و نیاز به محروم کردن خود از این عامل نمی بیند!

به اعتقاد من، اگر ما به حزب الله باور داشته باشیم و بپذیریم که این جریان قادر است مسائل خود را مدیریت کند و اصطلاحا گلیم خود را از آب بیرون بکشد، انتخاب نادرستی نکرده ایم، چراکه درست است مصوبه اخیر هیات دولت لبنان منشا خارجی دارد، اما نخست باید گفت اساسا معلوم نیست چنین تصمیمی قابلیت اجرا داشته باشد یا خیر؟!

حزب الله از ابتدا کوشیده با رویکردی کنترل شده و مدیریت تنش، صحنه را اداره کند. نخست تلاش کرد که از طریق حضور نمایندگانش در دولت، مانع از تصویب چنین طرحی شود؛ اما فشارهای خارجی، به ویژه تهدیدهای امریکا مبنی بر قطع کمک های اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی به لبنان که برای این آن کشور حیاتی است دولت را به پذیرش این مسیر واداشت. با وجود این، مشخص نیست چنین تصمیمی در عمل شدنی باشد یا بتواند برای دولت لبنان منافعی درازمدت در زمینه ایجاد توازن در برابر اسراییل به همراه داشته باشد. در روزهای اخیر که فشارها تشدید شد، موضع گیری دبیرکل حزب الله نیز روشن بود.

به باور من، سلاح حزب الله تنها یک عامل سیاسی صرف نیست؛ بلکه عنصری است که وجود یا فقدان آن می تواند تغییرات ژئوپلیتیکی مهمی را رقم بزند. از همین رو، این موضوع نه با زور و فشار نظامی، بلکه صرفا از مسیر مذاکره و راه حل های سیاسی درون لبنانی قابل حل وفصل است آن هم در صورتی که اساسا امکان تحقق چنین طرحی وجود داشته باشد. حزب الله تاکنون کوشیده است این مساله به صورت داخلی و ملی مدیریت شود، تنش ها کنترل گردد و کشور به سمت جنگ داخلی نرود.

با این حال باید تاکید کرد که اگر دولت لبنان بخواهد اجرای این مصوبه را دنبال کند، با پروژه ای روبه رو خواهد بود که نه در دو یا سه ماه، و نه حتی در یک یا دو سال، بلکه در یک روند بلندمدت ممکنه قابل بررسی باشد. با این وجود، بعید می دانم حزب الله زیر بار چنین خواسته ای برود، زیرا همان گونه که پیش تر اشاره شد، این سلاح بخشی از هویت و فلسفه وجودی حزب الله است و تلاش برای خلع آن می تواند کشور را به سوی جنگ داخلی و بی ثباتی و حتی تجزیه سوق دهد.

حزب الله، پ ک ک نیست که با تصمیم رهبرش خود را خلع سلاح کند! سلاح حزب الله یک نیاز داخلی بخش مهمی از واقعیت های سیاسی-اجتماعی -نظامی-امنیتی لبنان است که سبب حفظ استقلال این کشور شده است! با این حال، به دلیل پیچیدگی های صحنه و انگیزه های متفاوت و غیراصیل ذی نفعان داخلی و خارجی هنوز نمی توان سناریویی قطعی و محتمل را برای آینده تبعات چنین تصمیمی پیش بینی کرد، چراکه موضوع جدید است و تحولات آن در حال شکل گیری است.

اگر این مساله در چارچوب یک گفتمان ملی قرار گیرد و از مسیر سیاسی حل وفصل شود، یک مسیر درستی پیش روست؛ اما اگر این روند ناکام بماند و موضوع به سمت درگیری و خشونت کشیده شود، مسیر کاملا متفاوتی رقم خواهد خورد. حزب الله، به دلایل مختلف چه طایفه ای، چه ملی و چه منطقه ای بر حفظ سلاح خود اصرار دارد. اگر دولت لبنان نیز بخواهد بر اجرای مصوبه اخیر خود پافشاری کند، این امر می تواند به درگیری و تبعاتی فراتر در داخل لبنان بینجامد و کشور را به سمت بحرانی جدید سوق دهد. در عین حال باید توجه داشت که واقعیت جامعه لبنان پیچیده تر از یک خط کشی ساده است.

در توازن میان شیعه، سنی و مسیحی، گرچه برخی جریان های مسیحی یا دروزی با تحریک اسراییلی و اهل سنت با تحریک عربستان، با خلع سلاح حزب الله موافق اند، اما در مقابل، بخش هایی از همین جوامع نیز به دلایل مختلف از حفظ سلاح حزب الله حمایت می کنند، به همین دلیل، با نوعی تنوع و حتی بلبشو در مواضع داخلی لبنان مواجه هستیم. اینکه این مواضع درنهایت چگونه در یک توازن جدید قرار خواهند گرفت، موضوعی است که نیازمند بررسی و تحلیل تفصیلی در آینده خواهد بود، ولی یک امر برای ما در ایران باید یقین باشد و آن ضرورت اعتماد به حزب الله برای حل این موضوع داخلی از طریق اهرم هایی که دراختیار دارد! در بدترین حالت طبق ضرب المثل ایرانی حزب الله از اسب افتاده و نه از اصل! ان شاءالله.