تبدیل هنجارهای اجتماعی و رفتاری به نوعی ناهنجاری های عمیق اتفاقی است که اخیرا در فضای عمومی و سیاسی کشور در حال وقوع است. حیرت انگیز که این نوع فحاشی ها و هتاکی ها در نهادهایی ترویج و تثبیت می شود که براساس وظایف بنیادین خود باید منادی ادب و فرهنگ و اخلاق باشند.

به گزارش اعتماد، نمونه برجسته یک چنین رفتارهایی را به عینه در صدا و سیما می توان مشاهده کرد. یک روز قائم مقام سازمان صدا و سیما بلافاصله پس از جنگ 12 روزه از این تریبون ایران را به عنوان آغُل معرفی کرده و ایرانیان را به عنوان ساکنان در آن برمی شمارد و در روزهای بعدی، سخنرانان کلیشه ای و تکراری این رسانه، هر آنچه به ذهن و زبانشان می رسد علیه دولت و کابینه بر زبان جاری می سازند. بدون اینکه نگران عواقب اظهارات و صحبت های خود باشند.

در ادامه هم نمایندگان مجلس ایران که باید نمادی از اخلاق رفیع ایرانی و اسلامی تلقی شوند، صبح از خواب بیدار شده و استاندار کاربلد دولت را به عنوان پزشک مجاری ادرار معرفی می کنند تا به زعم خود او را خوار و خفیف سازند، اما هر اندازه تندروها و فحاشان و هتاکان بیشتر دهان به فحش و فضیحت می گشایند، به همان اندازه مردم از دولت و کارگزاران دولتی بیشتر حمایت کرده و آن ها را بیشتر بر صدر می نشانند.

طی روزهای اخیر پرونده ای در نکوهش فحاشی و هتاکی در عرصه سیاسی گشوده ایم و سراغ فعالان اقتصادی و تحلیلگران رفته تا درباره خسارات این نوع نگاه در عرصه سیاسی بحث و تبادل نظر کنیم. برای این روایت، محمدصادق جوادی حصار، چهره اصلاح طلب و حسین کنعانی مقدم اصولگرا، مخاطب پرسش قرار گرفتند تا در باب فحش و هتک حرمت و ناهنجاری کلامکی در عرصه سیاسی صحبت کنند.

محمدصادق جوادی حصار، فعال سیاسی اصلاح طلب در پاسخ به این پرسش که گسترش ناهنجاری های کلامی، بی ادبی ها، فحاشی و هتاکی در عرصه سیاسی چه تبعاتی برای فرهنگ و اخلاق ایرانی خواهد داشت؟ می گوید: ادب که جمع آن آداب است و مترادف با رسوم و سنن به کار می رود در واقع هنجارهای پذیرفته شده اجتماعی را شامل می شود. هنجارها یعنی رفتارهای قاعده مندی که اگر کسی انجام دهد، دیگران بر او خرده نمی گیرند که این کار درست نبوده است! یکی از مولفه های این گزاره، تغییرپذیری و انعطاف رفتارها و هنجارهای اجتماعی است. مثلا در دوره ای از تاریخ پاره بودن شلوار و لباس نشان دهنده فقر افراد بود، اما امروز لباس های پاره نشانه تمایز، تمکن و تفاخر است! افراد برای اینکه همراه مد باشند از لباس های پاره بهره می برند.

جوادی حصار ادامه می دهد: افراد با زبان و سخنشان سنجیده می شوند. سعدی علیه الرحمه می گفت: تا مرد سخن نگفته باشد/ عیب و هنرش نهفته باشد . یعنی فرد چون لب می گشاید چونان صندوقی است که محتوای خود را نمایان می کند و می گوید در درونش خرمهره دارد یا جواهر نایاب. سخن سنجیده گفتن در هر عرصه ای نشانه شخصیت، انسانیت و مروت افراد و گروه هاست. شاهد دیگر این ماجرا، کم گفتن و گزیده گفتن است. ناصر خسرو می گوید: کم گوی و گزیده گوی، چون دُر/ تا ز اندک تو جهان شود پُر . کم گوی و گزیده گویی هنجاری است که آداب دانان در سلوک اجتماعی و سیاسی از آن بهره می بردند. مولوی بر این اساس می گوید: موسیا آداب دانان دیگرند/ سوخته جان و روانان دیگرند . یعنی افراد دارای ادب با افراد معمولِ ناپختهِ ناهنجار متفاوتند.

این فعال سیاسی اصلاح طلب با طرح این پرسش که این هنجارها چگونه شکل می گیرند؟ یادآور می شود: هنجارها و ناهنجاری ها و هتاکی ها در طول زمان از 2منشا اجتماعی و فرهنگی سرچشمه می گرفتند؛ نخست، دستگاه های حاکمه و دیگر دانشمندان و طبقه علما و اهل فضیلت. هر اندازه علما سنجیده تر و عالمانه تر سخن می گفتند، مردم در تقلید و پیروی از آن ها سنجیده تر و متخلق تر به اخلاق نیکان خود رفتار می کردند. هر زمان هم کسی ناهنجاری و فحاشی و هتاکی می کرد، به بداخلاقی زبانزد و انگشت نما می شد. بر این اساس است که سعدی می گوید ادب را از بی ادبان آموخته است. یعنی بی ادب به سرعت انگشت نما می شد، چراکه جامعه مبادی آداب پسندیده و هنجارهای پذیرفته شده بود. یکی از هنجارهایی که جامعه ایرانی همواره به آن تمسک می جست، منابر، تریبون های عمومی، سخنرانی ها و صحبت های دانشمندان (جز حکما و فرمانداران و…) است.

امروز در جامعه ایرانی، منابر و تریبون های متعدد و متعرض و متناقضی در حال هنجارسازی هتاکی و فحاشی هستند. وقتی تلویزیون را باز می کنید و در آن از بالا و پایین مملکت دیگری را فحش می دهد در حال هنجارسازی فحش و هتک حرمت است. وقتی یک خطیب جمعه، یک روحانی نام آشنا از تریبون نمازجمعه بهتان می زند، هتاکی می کند و فحش می دهد در حال لکه دار کردن هنجارهای اجتماعی و سیاسی است. وقتی قائم مقام صدا و سیما ایران را آغل و مردم ایران را ساکنان در آغل خطاب می کند در حال ترویج ناهنجاری کلامی است.

جوادی حصار یادآور می شود: مجموعه آداب و رسوم و سنن پذیرفته شده ایرانی و قدیمی با پشتوانه فرهنگ ملی ما این روزها دستخوش تغییر و دگرگونی است. افراد و جریاناتی در این کشور، فحش دادن و سخن ناروا را رفتار نابخردانه نمی دانند، بلکه طرف مقابل و رقیب خود را مستحق این گونه سخن گفتن ها می دانند. نهادها و ارگان هایی که قاعدتا باید خود را برای هنجارسازی مکلف و موظف بدانند در حال ترویج رفتارهای ناهنجار و فحاشی هستند. صدا و سیما، تریبون های نمازجمعه و برخی سخنرانان تندرو و…از جمله این ساختارها هستند.

وقتی مدام نفرت پراکنی می شود، به این فحش داده می شود و حرمت مسوول دیگری هتک می شود، جامعه دچار تناقض می شود. بنابراین اولین کار این است که هنجارهای اجتماعی که در حال تغییر هستند باید مدیریت، بازآفرینی و بازتولید شوند تا هنجارهای اجتماعی و سیاسی ما ارتقا پیدا کنند نه اینکه دچار نزول و فرود شوند. فرهنگ سیاسی باید در گفت وگو، بیان، گفتار و نوشتار، زبان و سخنرانی ها ملاک و معیار باشد. همان طور که هزار سال است، فردوسی و سعدی و مولوی و…شاقول زبان فارسی شده اند، امروز هم نیازمند شاقول هایی از آداب و فرهنگ و سنن اجتماعی و اخلاق و مدارای سیاسی هستیم تا عموم جامعه از آن بهره مند شوند.

او می گوید: یکی از بلایای امروز ما در جامعه رواج نابخردی و شیوع فحاشی و هتاکی ناپختگان است. افرادی که ظرفیت و تحمل سخن و عملکرد طرف مقابل را ندارند در مسند نقد می نشینند و چون در محاکات و مجادلات کلامی کم می آورند، زبان به درشت گویی و فحش و ناسزاگویی می گشایند. متاسفانه این نوع هتاکی ها و فحاشی ها و ناسزاگویی ها در حال فرهنگ شدن است.

بر خردمندان جامعه است که از صدر تا ذیل جامعه شاقول هایی بسازند تا مردم بر اساس آن رفتار کنند. مردم بر دین فرمانروایان، سیاستمداران و عالمان خود هستند. اگر ببینند یک سیاستمدار فحش می دهد و تمسخر می کند مردم هم تبعیت می کنند و اگر رفتار خردمندانه و مودبانه ببینند، آداب دان می شوند. هتک حرمت رییس جمهور و دولتی که بر سر کار است جز اینکه به ظرفیت های کشور آسیب بزند، فایده دیگری ندارد.

اما باید دید چهره های اصولگرا چگونه می اندیشند؟ آیا آن ها فحاشی ها، ناسزاگویی ها و هتاکی های برخی هم حزبی های خود را تایید یا از این نوع رفتارها اعلام برائت می کنند. حسین کنعانی مقدم، فعال سیاسی اصولگرا درباره این نوع هتک حرمت ها علیه رییس جمهور و دولت می گوید: قطعا در سپهر سیاسی کشور، کنشگران عمومی از هر جناحی که باشند و هر تفکر و عقیده ای که داشته باشند، باید یکسری اصول را رعایت کنند.

به خصوص در حوزه مسائل اخلاقی و اخلاق سیاسی و اسلامی، وقتی نخبگان ایران و فعالان سیاسی به عرصه های پرخاشگری و عبور از خطوط قرمز اخلاقی ورود می کنند، این هتاکی ها به جامعه نیز تسری پیدا می کند. به خصوص وقتی سیاستمداران ایرانی تصور می کنند با ادبیات چاله میدانی می توانند محبوبیت هم کسب کرده و دنبال کننده های بیشتری پیدا کنند این خطر جدی تر می شود. در واقع زمانی که برخی افراد و گروه ها، میدان دار تمسخر و فحاشی می شوند این را برای خود نشانه محبوبیت می دانند. در حالی که وقتی فعالان سیاسی خطوط اخلاقی و انسانی را رعایت نمی کنند، نخستین صدمه وارده به گوینده ناسزا خواهد بود. فردی که نتواند چارچوب های اخلاقی را رعایت کند، حرف هایش در جامعه مسموع نخواهد بود و مردم در بلندمدت چنین سیاستمدارانی را پس می زنند.

کنعانی مقدم ادامه می دهد: با اظهارات و هتاکی هایی که در جامعه رایج شده است، دورنمای روشنی به چشم نمی خورد. برخی فعالان سیاسی که تصور می کنند، از طریق خراب کردن دیگران و با فحاشی می توانند خود را اثبات کنند، در حال ارتکاب اشتباه استراتژیک هستند. تجربه تاریخی ایران ثابت کرده که سیاستمدارانی که اخلاق را رعایت نمی کنند هرگز بهره ای از اعتماد عمومی و همراهی مردم نخواهند داشت. اما این نوع رفتارها جدا از تبعات خسارت باری که برای فرد هتاک دارد، نظام سیاسی و مسوولان رده بالای کشور را نیز با مساله نااطمینانی و بی اعتمادی مواجه می سازند. هزینه چنین فضای بی اعتمادی را جدای از کنشگران سیاسی بداخلاق، نهایتا مردم و کشور خواهند پرداخت.

مردم باید به مسوولان نظام خود اعتماد داشته و به عنوان یک الگو و اسطوره به آن ها نگاه کنند. کاری که در زمان شاه، برخی روزنامه ها انجام می دادند و بداخلاقی را ترویج می کردند نباید باب شود. او در بیان مصادیقی از این نوع رفتارهای ناهنجار می گوید: به عنوان نمونه اخیرا فیلمی از جانب آقای رسایی پخش شد که در آن می گوید فلان استاندار دولت، متخصص مجاری ادرار و…است! این نوع گفتمان هر چند ممکن است ترند و در فضای مجازی وایرال شود، اما بداخلاقی سیاسی است. به هر حال استاندار مازندران پزشک متخصص و تحصیلکرده ای است که عملکرد مناسبی از خود به جای گذاشته. او جایگاه خاص خود را دارد و باید به او احترام گذاشته شود. نباید با چنین الفاظی به ترور شخصیتی افراد اقدام کرد. اگر آقای استاندار عملکرد اشتباهی داشته رسایی و همفکران او خوب است، نقد عالمانه از عملکرد داشته باشند و فلان تصمیم و عمل او را نقد کنند.

اما اینکه با الفاظ رکیک و فحاشی، نسبت به شخصیت یک مدیر ارشد دولتی حمله شود، قابل قبول نیست. کنعانی مقدم در پاسخ به این پرسش که این نوع رفتارها چه تبعاتی دارد؟ می گوید: اولین صدمه از تمسخر رییس جمهور، دولت و اعضای کابینه اش و استفاده از بیانات ناشایست را خود فرد هتاک و فحاش و همفکران او خواهند دید. در مراحل بعد این اخلاق است که در جامعه آسیب می بیند. جامعه به سمت ابتذال سیاسی و اجتماعی سوق پیدا می کند. سکانس نهایی چنین فرآیندی در جامعه بروز خشونت و رفتارهای غیرمتعارف در بستر جامعه خواهد بود. اینکه مردم در خیابان با کوچک ترین عاملی، پرخاشگری و دعوا و درگیری ایجاد می کنند، بخشی از آن ناشی از فحاشی و هتاکی فعالان سیاسی در عالی ترین سطوح تصمیم گیری و سیاستگذاری است.