فرارو عبد الحلیم قندیل، رییس تحریریه روزنامه صوت الأمه

به نقل از روزنامه القدس العربی، پرونده حزب الله و بحث خلع سلاح آن، فراتر از مرزهای لبنان کوچک اما غرق در تناقضات داخلی و مداخلات خارجی است. در یکی از نشست های پرهیاهو و پرچالش به سبک همیشگی سیاست لبنانی، فادی بودیه، روزنامه نگار نزدیک به جریان مقاومت، با حرارتی خاص به دفاع برخاست و پرسشی ساده اما ژرف را پیش کشید: او به سراغ چت جی پی تی ، ابزاری هوش محور و آمریکایی الاصل رفت و درباره تجربه های تاریخی خلع سلاح جنبش های مقاومت و پیامد احتمالی چنین اقدامی در قبال حزب الله پرسش کرد. پاسخی که دریافت کرد، برای آگاهان چندان شگفتی در پی نداشت: در تمامی نمونه های تاریخی، خلع سلاح مقاومت ها نه به صلح و ثبات، بلکه به تقویت بی مهار نیروهای اشغالگر انجامیده است؛ فرایندی که راه را برای ادامه ی نسل کشی، کوچ های اجباری و حتی پاک سازی های قومی هموار ساخته است.

در مورد لبنان، پاسخ چت جی پی تی روشن و بی پرده بود: خلع سلاح مقاومت، این کشور را به وضعیت پیش از سال 2000 بازخواهد گرداند؛ دورانی که جنوب لبنان زیر سایه اشغالگری اسراییل نفس می کشید. اما بدیهی است که پاسخ ماشینی و بی طرفانه یک نرم افزار، آتش جدل دیرینه در لبنان را خاموش نخواهد کرد؛ چرا که مسئله حزب الله، به نوعی بازتاب همان معضل تاریخی مقاومت در غزه و فلسطین است. خلع سلاح جنبش های مقاومت، چیزی جز اعلام تسلیم در برابر اهداف و خواسته های اسراییل و حامی اصلی اش در واشنگتن نیست. و بدین سان، هر وجدان بیداری، تا زمانی که اشغال ادامه دارد، نمی تواند در برابر چنین خواستی سکوت کند؛ ناگزیر است صدای مخالفت خود را بلند سازد.

البته مخالفان استدلال می کنند که لبنان کشوری مستقل است، عضو اتحادیه عرب و سازمان ملل متحد؛ و لازمه ی حاکمیت ملی نیز وجود تنها یک ارتش واحد و انحصار سلاح در دست آن است. استدلالی که در ظاهر منطقی می نماید، اما در شرایط خاص لبنان چندان کارساز نیست. استقلال لبنان همچنان ناقص باقی مانده است: پنج نقطه در جنوب این کشور هنوز زیر اشغال اسراییل قرار دارد، فراتر از شمال خط آبی. چه رسد به دیگر مناطق که از دهه ها پیش در اشغال مانده اند و حتی بیرون از مرزهای رسمی ترسیم شده در توافق آتش بس 1949 قرار گرفته اند. واقعیت آن است که از همان نخستین روزهای تشکیل اسراییل، حملات این رژیم به لبنان هرگز قطع نشد؛ از کشتار حوله در سال 1949 گرفته تا تهاجم 1978 و اشغال گسترده در سال 1982.

در تمام این سال ها، ارتش رسمی لبنان جز در مواردی معدود و استثنایی، هرگز به طور مستقیم با ارتش اشغالگر اسراییل وارد رویارویی نشد. حتی بخشی از افسران و نیروهای رسمی راهی دیگر برگزیدند و در خدمت اسراییل درآمدند؛ آنان با تشکیل ارتش آزاد لبنان به فرماندهی سرهنگ سعد حداد و سپس ژنرال آنتوان لحد، عملاً بازوی محلی اشغالگران شدند. سرنوشت این گروه اما با پیروزی مقاومت حزب الله تغییر کرد. هنگامی که ارتش اسراییل پس از سال ها نبرد، ناگزیر در 25 مه 2000 از بخش اعظم جنوب لبنان عقب نشینی کرد، مزدوران ارتش لحد نیز به همراه خانواده هایشان به داخل سرزمین های اشغالی منتقل شدند. شگفت آن که سال ها پس از این شکست، حقوق همین نیروها همچنان از خزانه ی دولت لبنان پرداخت می شد.

این تناقضات شرم آور و مشابه آن، در چارچوب شرایط خاص لبنان چندان غریب نمی نماید. ارتش این کشور همچون دیگر نهادهای دولتی بر مبنای سهمیه بندی های بیمارگونه و پیچیده ی طایفه ای سازمان یافته و هدایت می شود. از میثاق 1943 تا توافق طائف پس از جنگ داخلی طولانی و خونبار، همه ی مناصب دولتی بر پایه ی حساب وکتاب های فرقه ای توزیع شده اند؛ الگویی ناسالم که در همه ی سطوح ریشه دوانده و ارتش نیز از آن مستثنا نیست. در چنین ساختاری، هر طایفه دست کم طایفه های اصلی و پرنفوذ پیوندهای فرهنگی و سیاسی ویژه ای با خارج از لبنان دارد. به همین دلیل، خود کشور لبنان بیش از آنکه سنگر وحدت ملی باشد، به عرصه ای شکننده برای نفوذ و فعالیت آزادانه ی انواع دستگاه های اطلاعاتی خارجی تبدیل شده است.

با فروپاشی وضعیت جهان عرب و رسیدن آن به حالتی از گندیدگی و اضمحلال ، دیگر نشانی از نقش آفرینی مثبت اعراب در لبنان باقی نمانده است؛ نه همچون دوران جمال عبدالناصر و نه حتی در تجربه ی موسوم به شهابی در تاریخ لبنان. اندکی پس از درگذشت ناصر، این کشور به کام جنگ داخلی خونینی فرو رفت که بیش از 150 هزار کشته بر جای گذاشت. در همان سال ها، بخش هایی از جریان راست مسیحی پیوندهای خود را با اسراییل مستحکم کردند؛ جریان هایی که امروز نیز بار دیگر به صحنه بازگشته اند. به این طیف باید صداهای برخاسته از طایفه ی سنی با نمایندگی سیاسی از هم پاشیده و نیز نفوذ کشورهای عربی حوزه ی خلیج فارس را افزود. این نیروها و هم پیمانان شان بودند که دولت لبنان را به سمت اتخاذ مواضعی در زمینه ی خلع سلاح حزب الله سوق دادند و تلاش کردند این روایت را ترویج کنند که حزب الله چیزی جز بازوی وابسته به ایران نیست.

گویی خون هزاران شهید از بیست سال مقاومت پیوسته گرفته تا جنگ ژوییه 2006، از یاری به مقاومت فلسطین در غزه تا ایستادگی اعجازگونه در برابر تجاوز شصت وشش روزه ی اخیر همه برای دفاع از لبنان نبود! جنگی که دست کم پنج هزار شهید از حزب الله گرفت و بسیاری از فرماندهان برجسته اش از جمله سید حسن نصرالله، در آن به قربانگاه رفتند. این روایت معوج، حقیقتی ساده را نادیده می گیرد: ایران جنگ خود را با اسراییل مستقیم و بی واسطه پیش برد و هرگز از حزب الله یا دیگر گروه های مقاومت یاری نخواست. برعکس، آنچه از تهران به بیروت رسید، سرمایه و سلاح بود؛ حمایتی آشکار که سید حسن نصرالله نیز همواره بی پرده و صریح به آن اذعان می کرد.

در مقابل، هیچ دولت عربی طی پنج دهه ی اخیر حتی یک گلوله یا یک دینار در اختیار هیچ جنبش مقاومت عربی قرار نداده است. اگر واقعاً چیزی به نام سیاست عربی وجود داشت، نخستین وظیفه اش می بایست حمایت از مقاومت باشد؛ اما آنچه امروز در برابر دیدگان ماست، خفت و زبونی است.گویی تنها جرم حزب الله این است که با سلاح، ایمان و اراده ی خود در برابر دشمن ایستاده است. طبیعی است که این حزب، با تکیه بر میراث خون شهیدانش و در دفاع از موجودیت لبنان، تن به خلع سلاح نمی دهد و ارتش لبنان را نیز به گناهی نابخشودنی نمی کشاند. چرا که اگر چنین اتفاقی رخ دهد هیچ تضمینی برای حفظ حداقل ثبات و آرامش داخلی باقی نخواهد ماند؛ هیچ تضمینی برای مصون ماندن ارتش از فروپاشی درونی وجود نخواهد داشت؛ و هیچ تضمینی نیست که لبنان بار دیگر به ورطه ی جنگی داخلی ویرانگر سقوط نکند.

شاید گفته شود که هیچ کس حق دخالت در امور داخلی لبنان را ندارد . سخنی درست در ظاهر، اما واقعیات عینی روز آن را به سادگی تکذیب می کند. لبنان در تمام این دهه ها میدان باز نفوذ و مداخله بوده است؛ و البته تنها ایران نیست که در این عرصه نقش آفرینی می کند. از فرانسه، مادر مهربان لبنان نخستین گرفته تا ایالات متحده که خود را صاحب اختیار در امور لبنان و سوریه می پندارد، همگی حضور فعال داشته اند. در این میان، اکثریتی از دولت های عربی نیز، زیر پرچم اسراییل و در همراهی با کاروان مداخلات آمریکا و عربستان، وارد صحنه شده اند.

اسراییل، در محور دخالت های خارجی در لبنان، نقشی تعیین کننده برای خود قائل است. تل آویو توماس باراک و پیش و پس از او مورگان اورتگاس را نمایندگان غیررسمی خود در پرونده لبنان می دانست؛ حتی زمانی که آنان هنوز مأموریت رسمی از سوی دونالد ترامپ نداشتند. در این چارچوب بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسراییل دستورکار خود را بر همه تحمیل کرده است: او مصرّ است که سلاح مقاومت حزب الله، چه در جنوب رود لیتانی و چه در شمال آن و در سراسر لبنان خلع شود.

از زمان اعلام آتش بس رسمی در اواخر نوامبر 2024، جنگنده های اسراییلی با پشتیبانی مستقیم ایالات متحده بیش از چهار هزار حمله ی هوایی علیه مواضع حزب الله و محیط پیرامونی آن انجام داده اند؛ حملاتی که به شهادت صدها نفر از فرماندهان و نیروهای این جنبش انجامیده است. با این همه، حزب الله تاکنون از هرگونه پاسخ مستقیم خودداری کرده و فرصت واکنش را به دولت لبنان سپرده است؛ فرصتی که در عمل هیچ گاه به استفاده ای جدی و مؤثر نیانجامید.

در یک کلام، هیچ انسان خردمندی باور نخواهد کرد که لبنان عزیز بتواند در عزت و سلامت بماند اگر خدای ناخواسته سلاح حزب الله از او گرفته شود. حزب الله، در کنار ارتش رسمی لبنان، نیروی واقعی و برتر نظامی این کشور است؛ همان ارتشی که سال هاست ایالات متحده و اسراییل مانع تجهیز مناسب آن می شوند. کاستن از قدرت بازدارندگی لبنان، این سرزمین شکننده را در معرض طوفانی ویرانگر قرار خواهد داد و به اسراییل فرصت خواهد داد بار دیگر تا عمق بیروت پیشروی کند ؛ چنان که در اوایل دهه 1980 کرد، زمانی که حزب الله هنوز زاده نشده بود. هر که از تجربه های تاریخ درس نگیرد، توان گشودن درهای آینده را نخواهد داشت. و درست در لحظه ای که منطقه در آتش آشوبی هولناک می سوزد، لبنان نیز تهدید می شود که همچون سوریه و دیگر همسایگانش، زیر سایه ی امنیت موهوم و سیطره ی اسراییل قرار گیرد.