در روزهای اخیر، آذری جهرمی، وزیر اسبق ارتباطات، یادداشتی در فضای مجازی منتشر کرده که طی آن، پیشنهاد کرده با استفاده از باتری های لیتیوم-یونی و اینورتر، می توان مصرف برق خانوار در ساعات قطعی را مدیریت کرد.

به گزارش خراسان، هدف این طرح کاهش فشار بر مردم در شرایط قطعی برق اعلام شده است. با این حال، بررسی کارشناسان نشان می دهد هم محاسبات فنی و هم کارایی کلان طرح نیازمند دقت بیشتری است.

بحران ناترازی برق کشور، موضوعی است که محدود به ساعات اوج مصرف یا قطعی های پراکنده نیست. مشکل اصلی کمبود ظرفیت تولید در برابر تقاضای روزافزون است. هنوز پروژه ملی و فراگیری برای افزایش تولید برق و کنترل مصرف به شکل یکپارچه اجرا نشده است. کارشناسان معتقدند راهکارهای مقطعی نمی توانند بحران برق را کاهش دهند و تا زمانی که طرح ها بر حل نامعادله کمبود عرضه و مازاد تقاضا اثر نگذارند، ناترازی برق ادامه خواهد داشت.

پیش تر، در 7 بهمن سال گذشته جزییات طرح خورشیدی شدن برق ساختمان را بررسی کرده بودیم. این طرح علاوه بر جذابیت برای مردم، می تواند به کاهش ناترازی برق کمک کند.

همچنین در گزارشی در 24 اردیبهشت امسال، ادعای تولید 50 هزار مگاوات برق خورشیدی از سوی رییس شورای اطلاع رسانی دولت با واقعیت های فنی مقایسه و نشان داده شد پیاده سازی چنین ظرفیت هایی به صورت افراطی محدودیت های فنی و اقتصادی دارد.

با این حال، طرحی که به تازگی آذری جهرمی وزیر اسبق ارتباطات پیرامون کاهش فشار قطعی برق ارائه شده، توجه ها را به خود جلب کرده است. اگرچه بخشی از این طرح ناظر به رفع نیاز برق خانوار در ساعات قطعی برق است، اما از آن جایی که این پیشنهاد در ضمن خود، رویکرد و توصیه ای ملی دارد، باید به آن با دید دقیق تری نگریست.

آذری جهرمی پیشنهاد کرده است: یک باتری لیتیوم-یونی 48 ولت 100 آمپر ساعت همراه با یک اینورتر، می تواند برق یک منزل مسکونی را برای دو ساعت حتی با کولر گازی 24 هزار اینورتردار تأمین کند . وی قیمت هر باتری را در چین حدود 500 دلار و در ایران حدود 130 میلیون تومان برآورد کرده و مدل اقساطی سه ساله با پرداخت ماهانه 4 میلیون تومان توسط بانک ها برای تسهیل خرید پیشنهاد شده است.

یک کارشناس ارشد انرژی با بیان این که طرح مذکور نیازمند دقت بیشتر است، می افزاید: مصرف برق یک کولر گازی 24 هزار اینورتردار حدود 3 کیلووات ساعت است؛ یعنی برای دو ساعت، نیاز به 6 کیلووات ساعت برق دارد. این در حالی است که باتری پیشنهادی تنها 4.8 کیلووات ساعت ظرفیت دارد و در عمل، حتی یک ساعت و نیم برق کولر را تأمین می کند.

با احتساب سایر مصارف یک منزل (یخچال، تلویزیون و روشنایی)، بین سه تا چهار باتری لازم است. بنابراین، هزینه خرید باتری ها دست کم 1500 دلار (حدود 130 میلیون تومان) خواهد بود و با اینورتر، مجموع هزینه به 200 میلیون تومان می رسد. در صورت نیاز به چهار باتری، هزینه کل حدود 250 میلیون تومان خواهد بود. این محاسبات نشان می دهد طرح ارائه شده از نظر خرد، نیازمند بازبینی جدی است.

وی می افزاید: حتی اگر این مدل برای یک خانه یا مغازه کوچک جواب دهد، مشکل ناترازی برق کشور را حل نمی کند. ناترازی موجود تنها مربوط به پیک مصرف نیست، بلکه ناشی از کمبود ظرفیت تولید کل کشور است. تا زمانی که طرح ها بر افزایش تولید، کاهش مصرف یا کاهش اتلاف انرژی در مقیاس ملی اثرگذار نباشند، بحران برق ادامه خواهد داشت.

وی در ادامه با مقایسه این طرح با طرح پنل های خورشیدی خانگی که برق تولیدی را به شبکه برق می فروشد، گفت: محاسبات نشان می دهد که اگر در کشور سه میلیون ساختمان از میان 30 میلیون منزل مسکونی، هر یک حدود 6 - 7 کیلووات سازه خورشیدی نصب کنند که هزینه آن در همین حدود 250 - 300 میلیون تومان خواهد شد، امکان تولید 21 گیگاوات (21 هزار مگاوات) برق در مدت زمان کوتاهی فراهم خواهد شد و عملاً تا حد زیادی مشکل ناترازی برق کل کشور حل خواهد شد.

این مدل با جذابیت مالی که در خود دارد و در گزارش های قبلی روزنامه خراسان به آن اشاره شد، می تواند بدون نیاز به منابع مالی بزرگ برای نصب مزارع خورشیدی، رعایت شرایط پدافند غیر عامل و هم چنین منافع فنی دیگر نسبت به مزارع خورشیدی (نظیر افزایش احتمال پایداری شبکه به دلیل پراکنده بودن سیستم ها در مواجهه با ابری شدن ناگهانی هوا و…) به عنوان یک راه حل کلان برای کل کشور مطرح باشد.

علاوه بر این، ترکیب سلول های خورشیدی و باتری های ذخیره ساز در ساختمان ها (نیروگاه های خانگی هیبریدی) می تواند گامی مؤثر در کاهش ناترازی برق باشد. با تعریف درست قیمت فروش برق، برای مثال از طریق بورس انرژی، نرخ فروش ممکن است حتی از نرخ خرید تضمینی برق خورشیدی بالاتر باشد. این ساز و کار علاوه بر حل مشکل ناترازی برق، جذابیت اقتصادی برای مردم ایجاد می کند و انگیزه استفاده از انرژی خورشیدی را افزایش می دهد.

لزوم حرکت سریع تر به سمت انرژی خورشیدی با مدل مالی- فنی مناسب در شرایطی مطرح می شود که پاکستان در همسایگی ایران، نمونه ای موفق در توسعه برق خورشیدی است. گزارش فرهیختگان حاکی است که این کشور در سال 2024.17 هزار مگاوات پنل خورشیدی وارد کرده و در رتبه پنجم جهان در واردات تجهیزات خورشیدی قرار گرفته است.

بخش عمده رشد پاکستان مربوط به پنل های پشت بامی است. رییس انجمن انرژی خورشیدی پاکستان اوایل سال 2025 اعلام کرده که افزایش شدید قیمت انرژی مردم را تشویق کرده تا وابستگی خود به شبکه دولتی را کاهش دهند و از انرژی خورشیدی خانگی استفاده کنند. آمارها نیز نشان می دهد در سال 2023، تقاضای پاکستان برای برق از شبکه دولتی نسبت به سال قبل از خود حدود 9 درصد کاهش یافته است.

با توجه به آنچه گفته شد، مسیر انرژی کشور نیازمند اصلاح اساسی است. به عنوان مثال، پرهیز از پوشش یکسان گاز برای همه مناطق و تعریف رویکرد ترکیبی در تأمین انرژی نقاط مختلف کشور ضروری است. همچنین تجویز طرح های کلان بدون توجه به منافع بازیگران و مشارکت مردم، می تواند به بیراهه کشیده شود یا منابع مالی لازم را هدر دهد.

در نهایت، بررسی ها نشان می دهد که طرح آذری جهرمی، هر چند در سطح خرد ممکن است به کاهش فشار بر برخی خانوارها کمک کند، اما نه تنها از نظر هزینه و فنی نیاز به بازنگری دارد، بلکه دردی از ناترازی برق کلان کشور را درمان نخواهد کرد. تجربه های بین المللی و راهکارهای مبتنی بر انرژی خورشیدی خانگی و هیبریدی می تواند الگویی مناسب برای سیاست گذاران و برنامه ریزان کشور باشد.