فرارو تیموتی هاپر، تحلیلگر ارشد امنیت جهانی و حقوق بشر انجمن مطالعات بین الملل

به نقل از میدل ایست مانیتور، حمله هوایی اخیر ایالات متحده به تأسیسات هسته ای ایران بار دیگر نگاه جهان را به سیاست خارجی واشنگتن دوخته است. هرچند این اقدام به عنوان گامی برای مهار یک تهدید هسته ای قریب الوقوع و تضمین ثبات منطقه معرفی شد، واقعیت لایه ای عمیق تر را نمایان می کند: حرکتی در چارچوب استراتژی دیرپایی که جنگ را در پوشش صلح می فروشد. پشت این توجیهات اخلاقی، رویکردی نهفته است که خشونت را تشدید می کند، بی ثباتی منطقه ای را تغذیه می کند و نظامی گری را به ستون فقرات سیاست جهانی تبدیل می سازد. آنچه به عنوان اقدامی پیشگیرانه ارائه شد، کمتر به جلوگیری از جنگ مربوط بود و بیش از هر چیز به حفظ برتری ایالات متحده ارتباط داشت.

در چند دهه اخیر، سیاست خارجی ایالات متحده پیوسته بر اتکای به نیروی نظامی برای پیشبرد اهداف ژئوپلیتیکی خود استوار بوده است. از جنگ های خلیج فارس گرفته تا اشغال عراق و افغانستان، مداخلات نظامی همواره زیر لوای شعارهایی چون دموکراسی و امنیت توجیه شده اند. حمله اخیر به ایران نیز بی کم وکاست در همین الگو می گنجد؛ جایی که زور نه برای حل یک منازعه، بلکه برای مدیریت آن به کار می رود؛ مدیریتی که پیامدهایش اغلب بسیار فراتر و ماندگارتر از هر دستاورد تاکتیکی است. در این مسیر، دیپلماسی به تدریج به حاشیه رانده شده و جای خود را به دکترین جنگ به عنوان اولین راهکار سپرده است.

این مداخلات نظامی نه تنها راه حلی پایدار برای بحران ها ارائه نمی کنند، بلکه اغلب منافع دیگری را تأمین می کنند. حمله اخیر همچون بسیاری از نمونه های پیشین، در نهایت به سود صنایع تسلیحاتی و تقویت اقتصاد جنگی تمام می شود؛ اقتصادی که از تداوم درگیری تغذیه می کند. این الگو، که در بطن هژمونی آمریکایی ریشه دارد، تاکنون ثباتی به همراه نیاورده و بالعکس، بخش های گسترده ای از جهان را در چرخه های بی پایان ناآرامی گرفتار کرده است؛ چرخه هایی که دامنه آن ها فراتر از میدان های نبرد کشیده می شود.

در حالی که رهبران آمریکا معمولاً اقدامات خود را در پوشش زبان اخلاقی با شعارهایی چون دفاع از ارزش های جهانی یا اقدام پیشگیرانه توجیه می کنند، واقعیت میدانی روایت دیگری دارد. در مورد ایران، این حمله نه تنها از تشدید تنش جلوگیری نکرد، بلکه نتیجه ای معکوس به همراه آورد: تندروها را جسورتر ساخت، مسیرهای دیپلماتیک را مسدود کرد و آتش تنش ها را در سراسر خاورمیانه شعله ورتر نمود. آنچه به عنوان صلح داری عرضه می شود، در عمل اغلب استراتژی ای پنهان برای پیشبرد اهداف محدود ژئوپلیتیکی و اقتصادی است؛ اهدافی که معمولاً به بهای نابودی هرگونه چشم انداز ثبات پایدار تمام می شوند.

اکنون نشانه های این پیامدها به وضوح قابل مشاهده است. به جای مهار تهدیدها، حمله شکاف میان کشورها را عمیق تر کرده، بی اعتمادی را گسترش داده و به عادی سازی راه حل های نظامی یاری رسانده است. این رویکرد، دینامیکی جهانی را تقویت کرده که در آن زور بر همکاری غلبه دارد و ایده صلح پایدار را بیش از پیش به افقی دور و دست نیافتنی می راند.

بمباران ایران پیامدهای عمیقی برای خاورمیانه به همراه داشت. این حملات که با ادعای مهار تهدیدهای هسته ای صورت گرفت، نه تنها آرامش را به منطقه بازنگرداند، بلکه درگیری ها را تشدید و موجی از واکنش های تلافی جویانه را برانگیخت. کشورهای همسایه از جمله عراق و لبنان، از بی ثباتی ناشی از این اقدام آسیب دیدند و موج احساسات ضدآمریکایی در سراسر منطقه شدت گرفت. چنین اقداماتی به جای حل چالش های منطقه ای، به تقویت گروه های مقاومت و گسترش دامنه رویارویی انجامیده است.

این وضعیت بازتاب یک شکست جدی در سیاست گذاری است؛ شکستی که راه حل های دیپلماتیک را با اتکای کورکورانه به قدرت نظامی معاوضه کرده است. گفت وگوها متوقف شد، پنجره های مذاکره با شتاب بسته شد و نتیجه، منطقه ای بی ثبات تر از هر زمان دیگر بود و اکنون آمریکا نه به عنوان میانجی صلح بلکه به عنوان بخشی از آشوب به تصویر کشیده می شود. در این فضا، اعتماد فروپاشیده و احتمال جلوگیری از جنگ های آینده به شدت کاهش یافته است.

اما پیامدها به مرزهای خاورمیانه محدود نماند. این حمله بنیان های حقوق بین الملل را هدف قرار داد، نهادهایی چون سازمان ملل را بیش از پیش تضعیف کرد و پیامی روشن به جهان مخابره نمود: در نظام بین الملل کنونی، زور همچنان تعیین کننده حق است. به این ترتیب، جنگ به عنوان روشی مشروع برای حل اختلافات جا افتاد؛ روندی که اعتماد جهانی را فرسایش می دهد و الگویی خطرناک را تقویت می کند. جهانی که هر روز بیش از گذشته با نیروی نظامی شکل می گیرد، جایی برای گفت وگو و راه حل های صلح آمیز باقی نخواهد گذاشت.

کشورهای دیگر که این تحولات را با دقت دنبال می کنند، در واکنش به این روند، شتاب نظامی گری خود را افزایش داده و به جای همکاری، خود را برای رویارویی آماده می کنند. آمریکا با عادی سازی جنگ به عنوان ابزاری برای پیشبرد سیاست، به شکل گیری فرهنگی جهانی از خشونت دامن زده است؛ فرهنگی که نه تنها بی ثبات کننده و ناعادلانه است، بلکه توازن قدرت را به سود دارندگان بزرگ ترین زرادخانه ها و به زیان کشورها و ملت های بی سلاح تغییر می دهد.

در قلب این ماجرا اقتصاد جنگ نهفته است؛ سیستمی ریشه دار که در آن سیاست خارجی و منافع صنایع تسلیحاتی به طور جدایی ناپذیر درهم تنیده اند. بمباران ایران نه تنها بودجه دفاعی را افزایش داد، بلکه سود شرکت های نظامی را نیز بالا برد و حقیقتی ناخوشایند را عریان کرد: جنگ، کسب وکاری پرسود است. ماشین جنگی آمریکا صرفاً با استراتژی پیش نمی رود، بلکه با زنجیره های تأمین، شبکه های لابی گری و قراردادهای کلان تغذیه می شود. تا زمانی که این چرخه پابرجاست، روایت فریبنده صلح از مسیر جنگ همچنان زنده خواهد ماند.

در حالی که این روند جیب گروهی محدود را پر می کند، بسیاری دیگر را از فرصت ها و منابع محروم می سازد. سرمایه هایی که می توانست صرف آموزش، توسعه زیرساخت یا بهبود بهداشت جهانی شود، به جای آن روانه تغذیه ماشین جنگی می شود. برای کشورهایی که در سمت قربانی این سیاست ها قرار دارند، این به معنای کاهش فرصت ها، کندی توسعه و زندگی در سایه دائمی بی ثباتی است.

یکی از تندترین انتقادها به سیاست ایالات متحده، فرسایش دیپلماسی است. حمله به ایران عملاً امیدها برای احیای توافق هسته ای را نابود کرد. به جای ایجاد فضایی برای گفت وگو، این اقدام به تشدید رویارویی انجامید؛ اجبار جایگزین مذاکره شد. نتیجه آن، کاهش شانس دستیابی به صلح پایدار و پیچیده تر شدن بحران ها بود. در سطح جهانی نیز، اعتماد به توان یا حتی تمایل آمریکا برای میانجی گری منصفانه به طور چشمگیری رو به افول گذاشته است.

با رنگ باختن دیپلماسی، بی اعتمادی رو به گسترش می گذارد. کشورها به سوی رقابت تسلیحاتی سوق داده می شوند و چشم انداز همکاری جهانی بیش از پیش دور از دسترس می شود. مسائلی که می توانستند از مسیر مذاکره حل وفصل شوند، اکنون زیر چرخه های بی پایان تلافی دفن شده اند. صلح نه تنها بعید به نظر می رسد، بلکه به وضعیتی تبدیل شده که صرفاً به تعویق افتاده است. این شکست، صرفاً یک خطای تاکتیکی نیست؛ بلکه نشانه ای از یک بحران عمیق و ساختاری در شیوه سیاست ورزی و نظم جهانی است.

تمام این دکترین، آنچه می توان صلح از مسیر جنگ نامید، امروز بیش از هر زمان دیگری زیر ذره بین انتقاد قرار گرفته است. این رویکرد نه تنها صلح را تضمین نکرده، بلکه بی نظمی و ناامنی به بار آورده است. به جای امن تر کردن جهان، ترس و بی اعتمادی کاشته و بی ثباتی را تشدید کرده است. حمله به ایران، این واقعیت را با تلخی آشکار ساخت. علاوه بر این، با مشروعیت بخشی به نظامی گری به عنوان ابزاری عادی در سیاست، این الگو بی سروصدا ارزش های جهانی را دگرگون کرده است؛ جایی که روزگاری دیپلماسی و همکاری معیار رهبری بود، اکنون قدرت آتش تعیین کننده است. نتیجه، جهانی است که نه تنها در برابر صلح مقاومت می کند، بلکه حتی به امکان آن نیز با تردید می نگرد.

حمله سال 2025 به ایران شاید روزی به عنوان نقطه عطفی در حافظه سیاسی جهان ثبت شود، نه به دلیل موفقیت، بلکه به این خاطر که شکست استراتژی ای را که آن را پیش می برد، عریان ساخت. اقدامی که در پوشش زبانی والا و با شعارهای امنیت و ثبات عرضه شد، جز ویرانی و بی ثباتی به بار نیاورد. این حمله، تولیدکنندگان سلاح را جسورتر کرد، دیپلمات ها را به حاشیه راند و حاکمیت قانون در عرصه بین الملل را تضعیف نمود. اگر این مسیر تغییر نکند، جهان به سوی درگیری های عمیق تر و پرهزینه تر با دستاوردهایی هرچه کمتر، سقوط خواهد کرد.

آنچه آینده رقم خواهد زد، به این بستگی دارد که آیا جامعه جهانی توان و اراده شکستن این چرخه را دارد یا نه. صرف گفتار و بیانیه کافی نیست؛ سیاست های تهاجمی باید با مقاومتی قاطع و سازمان یافته روبه رو شوند. صلح واقعی تنها با خویشتنداری به دست نمی آید؛ به عدالت، گفت وگو و اصلاحات ساختاری نیاز دارد. اگر این تغییر رخ ندهد، مدل مبتنی بر جنگ همچنان دست بالا را خواهد داشت و رؤیای صلح همواره در حد یک رؤیا باقی خواهد ماند.

هنوز فرصت برای تغییر مسیر وجود دارد، اما این تغییر فراتر از نقد زبانی است؛ نیازمند فشار مستمر بر نهادها، دولت ها و صنایع جنگ محور است که از تداوم درگیری سود می برند. تنها در چنین شرایطی می توان جهانی ساخت که در آن صلح، تاکتیکی برای قدرت طلبی نباشد، بلکه هدف مشترکی باشد که ارزش پاسداری و سرمایه گذاری دارد.