دریای کاسپین که با ایجاد یک خط ساحلی در 3استان شمالی چهره شمال ایران را دگرگون کرده، حالا چند سالی است که برای خودش یک روز دارد؛ روز دریای خزر. در سال 1382.5کشور ساحلی پیرامون خزر، کنوانسیون منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریای خزر موسوم به کنوانسیون تهران را امضا کردند و در 12 آگوست 2006 برابر با 21 مرداد 1385 متعهد شدند تا مفاد این معاهده را رعایت کنند.

به گزارش هم میهن، این روز را به عنوان یک واقعه مهم زیست محیطی جشن گرفتند. روزنامه شهرداری به این بهانه در تلویزیون اینترنتی خود به این پهنه آبی پرداخت. پروین فرشچی، معاون اسبق محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست در بخشی از این برنامه به سؤالاتی درباره خزر پاسخ داد که در ادامه می خوانید.

قبل از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی دریای کاسپین بین ایران و شوروی تقسیم نشده و فقط در بهره برداری و تردد دریایی مشارکت صورت گرفته بود. بعد از فروپاشی شوروی 3کشور قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان اضافه می شوند.

شاید به همین دلیل باشد که همه تصور می کنند قبلا سهم ایران 50درصد و حالا 20درصد است. اما این اشتباه است. درحال حاضر ایران 15مایل آب فراسرزمینی و در ادامه 10مایل محدوده ماهیگیری دارد و بعد از آن منطقه مشترک است که حاکمیت آن به توافقنامه های بعدی موکول شده است.

دریای کاسپین به دلیل نیمه شور بودن کوسه ندارد؛ به طور کلی تنوع زیستی دریای خزر به دلیل بسته بودن کم است، اما در همین تنوع کم 2گونه انحصاری ارزشمند در کاسپین زندگی می کنند یعنی ماهی خاویاری و فوک خزری. 5گونه ماهی خاویاری در دریای خزر زندگی می کنند که هر 5گونه در معرض انقراض هستند. جمعیت ماهی های خاویاری خزر در دهه 90میلادی 3هزار تن بود که درسال 2013به 250تن رسید. جمعیت فوک خزری هم در دهه 90میلادی یک میلیون بود که در 2013به 100و حالا به کمتر از این میزان رسیده است.

بستگی دارد دریای کاسپین را با کجا مقایسه می کنید؟ اگر با مواردمشابه مقایسه می کنید بله آلوده است. اما اینکه مردم فکر می کنند بیشتر درسواحل ایران آلوده است به خاطر جریان امواج برخلاف عقربه های ساعت است. در جنوب عمق دریا زیاد است و بنابراین آلودگی ماندگار می شود. اینکه از جاهای دیگر آلوده تر است را تأیید نمی کنم. ما در این دریا در نتیجه پسماند و فعالیت های نفتی کانون های آلودگی داریم.

تا سال 2100 با همین روالی که در حال حاضر از پسروی آب وجود دارد، احتمال می رود که 9تا 18متر سطح آب دریای خزر کاهش پیداکند. در این شرایط ما 24تا 34درصد مساحت دریا را از دست می دهیم و در نتیجه آن زیرساخت ها از بین می رود، کشاورزی تمام می شود، تالاب های منطقه خشک می شود و از دست دادن کاسپین یک فاجعه است. این را نه به خاطر عشق به این دریا می گویم بلکه درصورت خشکی با ریزگردهای زیاد مواجه می شویم و از نظر اقتصادی ضربه زیادی می خوریم.

رژیم حقوقی دریای خزر به مجموعه ای از قوانین و مقررات اطلاق می شود که بر اساس توافقات میان کشورهای ساحلی، نحوه استفاده و بهره برداری از این دریا و منابع آن را تعیین می کند. این رژیم حقوقی از سال های گذشته موضوع مذاکرات و توافقات مختلفی بوده و در نهایت در سال 1397 با امضای کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر در آکتائو قزاقستان به شکل جدیدی تدوین شد.