معاون مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، روز گذشته وارد تهران شد. ماسیمو آپارو، معاون رافائل گروسی نخستین مقام ارشد آژانس است که پس از توقف جنگ میان اسراییل و ایران به تهران سفر می کند. بنابر اعلام مقامات ارشد وزارت امور خارجه، این سفر برای مذاکره در خصوص تعریف چارچوب همکاری ایران و آژانس در شرایط پساجنگ رخ انجام می شود.

به گزارش هم میهن، سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان شامگاه یکشنبه در اعلام این خبر گفت: هیچ برنامه ای برای بازرسی و بازدید وجود ندارد. ما هنوز به توافق چارچوب جدید دست نیافته ایم و تا قبل از مشخص شدن چنین چارچوبی همکاری ها آغاز نخواهد شد.

همکاری ایران و آژانس بر اساس قانون تعلیق همکاری که پس از جنگ به تصویب مجلس رسید، تغییراتی جدی در همکاری ایران و این نهاد بین المللی به وجود آمد. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست خبری دیروز در پاسخ به خبرآنلاین، راجع به چارچوب این سفر گفت: در سفر امروز معاون آژانس بین المللی انرژی اتمی به تهران، قرار است گفت وگوها از صبح امروز آغاز شود. به نظر می رسد ایشان دیداری نیز با مقامات وزارت امور خارجه داشته باشند. با این حال، پیش بینی نتیجه این گفت وگوها در حال حاضر زود است؛ زیرا موضوعات مطرح شده فنی و پیچیده هستند.

وی با اشاره به اینکه وضعیت کنونی ایران با آژانس، وضعیتی منحصربه فرد در تاریخ این نهاد است، گفت: نمونه مشابهی وجود ندارد که تأسیسات هسته ای صلح آمیز یک کشور، که به صورت 24ساعته تحت نظارت آژانس قرار دارد، هدف حمله قرار گیرد و آژانس در واکنش معقول و منطقی لازم کوتاهی کرده و محکومیتی در حد انتظار انجام ندهد. از این منظر، ما نسبت به عملکرد آژانس گلایه مند هستیم.

سخنگوی وزارت خارجه افزود: نکته دیگر این است که هیچ روش یا شیوه نامه مشخصی برای چنین مواردی وجود ندارد. بنابراین، این نشست قاعدتاً بر گفت وگو درباره نحوه ادامه تعامل ایران و آژانس، با در نظر گرفتن اتفاقات هفته های اخیر، به ویژه تعرض رژیم صهیونیستی و آمریکا علیه تأسیسات هسته ای صلح آمیز ایران و همچنین با لحاظ مصوبه مجلس شورای اسلامی در خصوص تعامل ایران و آژانس متمرکز خواهد. بود.

مدیرکل آژانس همواره طی سال های گذشته به خاطر عملکرد و اظهاراتش مورد انتقاد مقامات ایران بود. شورای حکام آژانس یک روز قبل از حمله اسراییل به ایران، بر اساس گزارش منفی گروسی قطعنامه ای علیه ایران صادر کرد. جنگ 12 روزه از یک سو و حمله ایالات متحده آمریکا به تاسیسات هسته ای ایران، نقطه عطفی در بحرانی تر شدن روابط ایران و آژانس بود که طی هفته های گذشته نیز پیچیده تر از قبل شد. آنچه در جریان جنگ 12 روزه در حوزه برنامه هسته ای ایران رخ داد، به یک طریق بی سابقه بود. چراکه تاکنون در جنگ ها تاسیسات هسته ای هدف قرار نگرفتند.

آنچه علیه برنامه هسته ای سوریه و عراق در دو مقطع زمانی متفاوت رخ داد نیز محدود و آن ها نیز توسط رژیم اسراییل بود. اما حمله ای به این وسعت به تاسیسات هسته ای یک کشور، بی سابقه بوده است. در چنین شرایطی، شورای حکام آژانس و یک پله بالاتر، شورای امنیت سازمان ملل از محکوم کردن تجاوز اسراییل و آمریکا به ایران و حمله به تاسیسات هسته ای خودداری کردند.

این موضوع نیز بر تنش های پیشین ایران و آژانس اضافه شد. تنش های ایران و آژانس از چند جنس بود. آژانس بر این موضوع تکیه می کرد که چند مورد حل نشده در پرونده ایران وجود دارد. ایران نیز اعلام می کرد که این موارد به خاطر عملیات خرابکاری احتمالاً از سمت اسراییل به وجود آمده است. همچنین ایران به استفاده مدیرکل آژانس در گزارش خود از اطلاعات طرف سوم که تهران اعتقاد دارد اسراییل بوده نیز معترض است. ایران به صورت جدی معتقد است که مدیرکل آژانس همکاری تنگانگی با اسراییل علیه ایران داشته است. موضوع جاسوسی از برنامه ایران در قالب نظارت نیز مطرح بوده و هست.

در نهایت جنگ 12 روزه و بمباران تاسیسات هسته ای ایران، این موضوع را وارد سطح دیگری کرد. بازرسان آژانس در دوران جنگ، در ایران حضور داشتند و روز 13 تیر خبر خارج شدن آن ها از کشور به صورت رسمی منتشر شد.

مدیرکل آژانس پس از بمباران و سپس آتش بس، دو موضوع را روی میز گذاشت و اظهارنظرهایی علنی درباره آن ها داشت. سرنوشت مواد هسته ای ایران و همچنین دسترسی به تاسیسات. ایران به دلیل مسائل امنیتی و ایمنی هیچ کدام از این موارد را پاسخ نداد. تا جایی که عده ای به این نتیجه رسیدند احتمال دارد ایران بخواهد سیاست ابهام هسته ای را در پیش بگیرد.

روز 2 تیر، جنگ میان ایران و اسراییل متوقف شد و مجلس روز 4 تیر، کلیات و جزییات قانون تعلیق همکاری با آژانس را مصوب کرد. این قانون در همین روز، تایید شورای نگهبان را نیز گرفت و یک روز بعد از سوی رییس مجلس به رییس جمهور ابلاغ شد. بر اساس این قانون، کلیه همکاری های ایران با آژانس تعلیق و تصمیم گیری درباره موارد مورد نیاز در صورت مرتفع شدن شروط قید شده در قانون، به شعام سپرده شد. این موضوع با واکنش های تند از سوی کشورهای طرف دعوی ایران در موضوع هسته ای روبه رو شد. از یک سو سرنوشت سایت های بمباران شده و از سوی دیگر مواد هسته ای که در تمام کشورهای عضو ان پی تی، تا حد میلی گرم حسابرسی می شود، نامشخص بود.

اما ایران نیز ملاحظات خود را داشت. چراکه به غیر از بمباران سایت ها، تعداد چشم گیری از متخصصان هسته ای نیز از سوی اسراییل ترور شدند. اما طرف های غربی بدون توجه به این موضوعات، در هر بیانیه و اظهارنظری بر این موضوع تاکید می کردند که ایران باید با آژانس همکاری کند یا به دیپلماسی برگردد. درحالی که موضوع جنگ 12 روزه مورد نظر آن ها قرار نمی گرفت. چراکه تاسیسات هسته ای ایران، به صورت 24ساعته تحت نظارت آژانس بود اما در این جنگ بمباران شد و ایران نیز حمایتی دریافت نکرد.

دولت به غیر از ملاحظات ایمنی و امنیتی، از سوی جریان تندرو داخلی نیز تحت فشار است. حملات تندی در خصوص پیگیری روند دیپلماتیک از سوی این جریان صورت می گیرد. حتی کار تا جایی پیش رفت که یکی از نمایندگان مجلس چند روز قبل از طرحی صحبت کرد که هرگونه مذاکره با آژانس، سه کشور اروپایی و آمریکا را منوط به رفع محاصره غزه می کرد. حتی صحبت های عباس عراقچی مبنی بر اینکه درخواست های آژانس به صورت مورد به مورد از سوی شورای عالی امنیت ملی ایران بررسی می شود، از سوی تندروها به عنوان دور زدن قانون تعلیق تعبیر شد. در صورتی که صحبت عراقچی، عین متن قانون تعلیق همکاری است.

ایران تا زمانی که عضو معاهده عدم اشاعه و متعهد به پادمان است، تعهد دارد که با آژانس همکاری کند. چراکه عدم همکاری با آژانس در این وضعیت و مشخص نشدن وضعیت تعامل تهران و وین، وضعیت سیاسی کشور را بحرانی تر می کند؛ روندی که در نهایت می تواند به ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت به غیر از قطعنامه های پیشین و موضوع اسنپ بک بیانجامد. در صورتی که ایران از معاهده عدم اشاعه یا NPT خارج شود، از لحاظ حقوقی و قانونی الزامی به این همکاری ندارد. خروج از ان پی تی برای کشوری مانند ایران نیز بحرانی دیگر همراه با هزینه هایی دیگر است که باید آن را در فرصتی جداگانه بررسی کرد. بنابراین، تا زمان حضور در ان پی تی، این الزام وجود دارد.

برخی فعالیت های هسته ای روتین مانند تعویض سوخت راکتور بوشهر نیز باید با حضور بازرسان و تیم فنی آژانس انجام شود. روسیه که مدیریت این راکتور را بر عهده دارد، نمی تواند بدون حضور بازرسان آژانس این اقدام را انجام دهد. بنابراین، کار کردن با آژانس به رغم تمام مشکلات و محدودیت ها، یک الزام است. به همین دلیل نیز سفر تیم آژانس به ایران انجام شده است. چراکه ادامه همکاری، نیاز به تعریف چارچوب برای دو طرف دارد. برای مثال، ایران در موضوع پذیرفتن بازرس از برخی کشورهای غربی دارای ملاحظاتی است.

هر کدام از تاسیسات بمباران شده در اراک، اصفهان، نطنز و قم (فردو) شرایط خاص خود را دارند که از زمان توقف جنگ تحت بررسی سازمان انرژی اتمی کشورمان هستند. ملاحظات ایمنی و امنیتی ایران و خواسته های آژانس، همه در چارچوب این سازوکار جدید معنی پیدا می کنند که انجام گفت وگوهای دیپلماتیک برای ایجاد آن بدیهی و ضرروی است.

جنگ 12 روزه نه فقط موضوع تعامل با آژانس بلکه تمام حوزه سیاست خارجی را تحت الشعاع قرار داد. در حال حاضر، موضوعی به صورت رسمی از سوی دستگاه دیپلماسی اعلام نشده است. اما گمانه زنی ها با توجه به شرایط کشور و لزوم پیگیری دیپلماسی، مدیریت موضوعاتی مانند اسنپ بک قطعنامه های شورای امنیت، مسائل دوجانبه با اروپا، مدیریت تنش با ایالات متحده، نشان می دهد که این پرونده همچنان روی میز است. اخیراً این موضوع مورد توجه قرار گرفته بود که احتمالاً پرونده هسته ای به دبیرخانه شعام ارجاع داده شود.

روز گذشته سیدعباس عراقچی در این باره گفت: فعلاً چنین برنامه ای در دستور کار نیست و تصور نمی کنم این اتفاق رخ دهد. اسماعیل بقایی هم در نشست روز گذشته توضیحات بیشتری درباره این موضوع ارائه کرد. او همچنین روز گذشته در نشست خبری اعلام کرد که مذاکرات با سه کشور اروپایی متوقف نشده است. این در حالیست که 20 روز تا پایان ماه آگوست و ضرب الاجل اروپا برای فعال سازی مکانیسم ماشه فرصت باقی است.

مجید تخت روانچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه نیز در گفت وگویی با خبرگزاری کیودوی ژاپن، در رابطه با موضوع هسته ای گفت: تهران آماده است در ازای لغو تحریم های اقتصادی، محدودیت های خاصی را در برنامه هسته ای خود بپذیرد، اما پایان دادن به غنی سازی اورانیوم به هیچ وجه قابل مذاکره نیست. ایران می تواند در مورد ظرفیت ها و محدودیت های غنی سازی انعطاف پذیر باشد، اما نمی تواند تحت هیچ شرایطی با توقف غنی سازی موافقت کند زیرا ضروری است و ما باید به خودمان تکیه کنیم، نه به وعده های توخالی. آمریکا ما را با تظاهر به گفت وگو فریب داد، ایران آماده گفت ؤگو با آمریکا است اما ایالات متحده باید روشن کند که آیا واقعاً به گفت وگوی برد-برد علاقه مند است یا به تحمیل اراده خود.

علی لاریجانی، دبیر شورایعالی امنیت ملی در نخستین سفر خود به عراق رفت و با مقامات عالی این کشور دیدار و گفت وگو کرد. در جریان این سفر، تفاهم نامه امنیتی مشترک ایران و عراق، از سوی لاریجانی و قاسم الاعراجی همتای عراقی او، با حضور نخست وزیر این کشور به امضا رسید. لاریجانی پس از عراق به لبنان خواهد رفت.

سفر او به بیروت در شرایط فعلی، حائز اهمیت است. چراکه لبنان در وضعیت بغرنج داخلی قرار دارد و موضوع خلع سلاح حزب الله در این کشور مطرح شده است که احتمال آغاز یک بحران امنیتی را بیشتر می کند. همچنین بخشی از فضای سیاسی لبنان نیز علیه ایران تند شده و این نیز می تواند یکی از دلایل سفر لاریجانی به بیروت باشد.