احمد مسجدجامعی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت خاتمی، در روزنامه هم میهن در یادداشتی ضمن اشاره به جنگ 12 روزه، بر لزوم توجه به جان و مال مردم و در نظر گرفتن اماکنی امن برای محفوظ نگهداشتن آن ها تأکید کرده است.

او در این زمینه نوشت: این روزها کتابی از خاطرات کسی از یاران و همراهان سردار جنگل را خواندم. برایم جالب بود که میرزا کوچک خان در صد سال پیش از این، جمله ای را به طرفداران خود درباره تمدن هفت هزارساله ایران گفته بود.

در اینجا بحث داوری عملکرد میرزا نیست. شاید توجه من ازاین رو به این نکته جلب شد که در سال های پیشین، که سازمان میراث فرهنگی در مجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار داشت، نمایشگاه هفت هزار سال هنر ایران در اروپا برگزار شد و چنان استقبالی از آن به عمل آمد که تا پایان دولت آقای خاتمی، این مجموعه از کشوری به کشور دیگر رفت و دوستداران فراوانی یافت.

پس از آن، با اینکه در زمان خود تأثیری چشمگیر داشت، تاکنون تعطیل شده است. نکته جالب در آن نمایشگاه اینکه صهیونیست ها، به ویژه در آلمان با این کار مخالف بودند. با آنکه یهودیان در تاریخ خود دست کم، جناب کوروش را منجی خود می دانند و امروز هم وقتی از موضع همدلی سخن می گویند، ما را نوادگان ایشان می نامند.

مخالفت آن ها با این نمایشگاه برای برجسته و تکرارشدن نام ایران در رسانه های عمومی و تخصصی با واژگانی همچون فرهنگ و هنر و تاریخ و تمدن در اذهان غربی ها بود. آن ها دوست داشتند نام ایران همراه با جنگ و نابه سامانی و ترور و خشونت باشد. این روزها خوشبختانه در کشور ما توجه به تاریخ کهن ایران بیشتر شده است.

هرچند هنوز در حد تبلیغات شهری و رسانه ای است که آن هم خوب است. کلام داریوش هخامنشی در 2500سال پیش، از جمله رهنمودهای کلیدی برای سیاست گذاران و برنامه ریزان ایران در همه ادوار است. او ایرانیان را از دشمن، خشکسالی و دروغ بیم می داد و برحذر می داشت و دغدغه اش آبادی ایران بود. او در کنار خشکسالی هرگز از ترسالی سخنی نگفته و شاید آن را با توجه به شرایط فلات نیمه خشک ایران فریبی بیش نمی دانست و امروزه در پایان دوره معجزه قنات و ده ها آسیب جبران ناپذیر ناشی از بی تدبیری در مدیریت آب، درستی کلام او را بهتر درمی یابیم.

فاجعه دروغ در شکل های مختلف آن از کفر ابلیس پیداتر است. بگذریم از برخی رجزخوانی هایی که به دروغ پهلو می زند؛ اما به هرروی، امروزه، کشور ما با دشمنی متجاوز و خون ریز رودرروست. در شهرسازی گذشته، همواره، فضای عمومی و مسکونی به گونه ای طراحی می شد که جان پناه آدمیان در برابر حمله احتمالی دشمن باشد؛ در واقع، ایرانیان همواره در شرایط آماده باش به سر می بردند. در همین قصبه پیشین تهران، خانه های زیرزمینی یا به عبارت بهتر، مجموعه ای زیرزمینی وجود داشت که در گزارش مورخان مشهور است و افزون بر مدیریت گرما و سرما، وجه امنیتی بارز داشت.

جدای از آنکه تهران در دامنه کوه بود و برای متجاوزان صعب العبور در جای جای کشور از جمله مشهورترین آن ها در نوش آباد کاشان، هنوز هم بقایای شهر چندطبقه زیرزمینی اویی، قرار دارد که دسترسی به قنات و مکان هایی برای ذخیره سازی آذوقه و اسکان در آن پیش بینی شده بود و راه مخفی برای فرار به آن سوی آبادی، به بیابان ها داشت و در صورت تصرف طبقه ای از آن می شد با به آتش کشیدن آن طبقه، دشمن را به عقب راند و اگر امکان مقاومت وجود نداشت، بدین شیوه زمان می خریدند تا امکان گریز فراهم باشد.

نمونه دیگر آن، زیرزمین های بسیار عمیق در شهر شوشتر است که هنوز هم پابرجاست. زیرزمین خانه های محله های قدیمی با ده ها پله به عمق زمین می رسد و به یکدیگر وصل است. پرواضح است که این کار آن قدر امکان مقاومت و جابه جایی شهروندان و رزمندگان را فراهم می ساخت که دشمن را به ترک مخاصمه وادار می کرد.

اگر در حمله خلافت، دروازه شوشتر گشوده شد، به واسطه همکاری تنی چند از اهالی با آن ها بود. نمونه بارز دیگر شهر تخت جمشید است که در پناه کوه ساخته شده است و از هر سو نمی توان به آن حمله کرد. این جدای از راه های زیرزمینی و مخفی در آن است. مقصود آن است که در پهنه گسترده ایران، متناسب با شرایط محیطی، در کویر و جنگل و کوه و دشت، بسته به شرایط جغرافیایی، طراحی شهر و مناطق مسکونی به نحوی بود که زندگی از تجاوز دشمن تا حد امکان، در امان باشد؛ زیرا ایرانیان می دانستند پیوسته در معرض خطرند.

باوجود این همه تجربیات تاریخی و تکرار مکرر دشمنی با این مردم و این سرزمین، شوربختانه، گاهی با رجزخوانی و بزرگ نمایی خود وعدم پیش بینی های لازم در برابر دشمن متجاوز و خون ریز سردرگم می ماندیم و حربه و ترفندی کارآمد برای دفاع از خود به معنای شهر و شهروندان کوچه و بازار نداشتیم. در جریان های اخیر، به رغم موفقیت های موشکی، چندان اثری از آمادگی دفاعی پدافند دفاع عامل و غیرعامل دیده نمی شد؛ با آنکه در آن سال هایی که به عنوان نماینده مردم پایتخت در شورای شهر تهران بودم، بارها بر سر این مسائل جلساتی کاری و همراه با مصوباتی داشتیم.

در همین واقعه اخیر، یکی از دوستان من از ناحیه دو دست و صورت آسیب دید و مجبور شدند از پوست قسمتی از پای وی برای ترمیم دست ها بردارند و چندین عمل جراحی دشوار انجام دهند. شدت درد به حدی بود که بیمار جوان گرفتار رعشه ای می شد که با هیچ آرام بخشی قرار نمی گرفت. برخی دوستان وی، جز آن ها که شهید شدند، شرایطی ناگوارتر دارند؛ پوست صورت آن ها به کلی سوخته و چشم هایشان به شدت آسیب دیده است و احیاناً، نابینا شده اند.

بحث بر سر آن است که چرا کسی آن ها را برای حفاظت از جان خود راهنمایی نکرده بود و پناه و پناهگاه نداده است. اصلاً پناهگاه های شهری و غیرشهری در کجا قرار داشتند؛ بلکه بر عکس آن ها را در یک جا گرد آوردند و دشمنی که نشانی و ساعت حضور فرماندهان را در جلساتی به کلی سرّی می دانست، آیا از جمع شدن این همه نیروی نظامی در زیر یک سقف بی خبر بود. نمونه هایی ازاین دست کم نیستند.

ظاهراً ما به تجدیدنظر در برخی از باورهای خود نیاز داریم. درعین اینکه شجاعت و دلیری ستودنی است و میراث گران قدر پهلوانان این مرز و بوم است، اما این نوع اقدامات نیازمند تدبیر و سیاست و برنامه ریزی است، نه تبلیغ و تهییج که گاهی به غفلت از واقعیت ها می انجامد. این ایام مناسب است که یادی از حسین سیدالشهداء (ع) بکنیم؛ حضرت پیش از نبردی که خود آغازکننده آن نبود، با توجه به شرایط محیطی و امکانات در دسترس با خندق و آتش، دور خیام حرم را از هجوم دشمن نگه داشت و چندان درباره زنان و کودکان و دیگر بازماندگان حساس بود که تا خود زنده بود، کسی را یارای تعرض به آن ها نبود.

ما برای دفاع از زنان و کودکان و دیگر مردمان دربرابر حمله دشمن خون ریز و کودک کش چه تدابیری اندیشیده ایم؟! کسانی که به سن و سال من هستند، به خوبی به یاد دارند که در زمان حمله بعثی ها، دست کم آژیر خطر نواخته می شد و آموزش استفاده از پناهگاه در مدارس و صداوسیما وجود داشت. جدای از آنکه بعدها شهرداری ها مکان هایی برای این وضعیت ساخته بودند و راهکار ذخیره سازی آب در صورت قطع آب شهری پیش بینی شده بود.

افزون بر آن، به رغم هشت سال دفاع از سرزمین مان، دولت در تهیه ارزاق عمومی هیچ کوتاهی نداشت. هرچند گفتنی است که عملکرد دولت فعلی در نبرد دوازده روزه در این زمینه نیز قابل قبول است. به هرحال، در آن نبرد هشت ساله، ازجمله به سبب آموزش های مدرسه ای و رسانه ای اوضاع شهر و شهروندان به مراتب بهتر بود و شهدای کمتری داشتیم.

به جز شهرهای مرزی که در عمل میدان کارزار بودند. در نبرد اخیر با آنکه زیرساخت مهمی همچون فضای مترو در شهرهای بزرگ در دسترس بود، اما عملاً از آن استفاده نشد و امکان بهره برداری هم وجود نداشت؛ زیرا آنجا را در حد پاسخ گویی به نیازهای اولیه هم آماده نکرده بودند. البته در این میان، وزارت بهداشت رویه شایسته و مناسبی در پیش گرفت و به سرعت اعلام کرد بیمارستان ها و درمانگاه ها آماده پذیرش مجروحان و آسیب دیدگان هستند و این همه را مدیون پزشکان و کادر فداکار مرکز درمانی هستیم که هرچند به تازگی از زیر ضرب مهلک کرونا رها شده بودند، باز هم در کنار مردم ماندند.

طرفه آنکه رسانه ها و خبرنگاران و حتی روزنامه نگاران آزاد و منتقد در همین ایام، فداکارانه به عرصه آمدند و در کنار مردم ماندند و سنگ تمام گذاشتند و گزارش های تأثیرگذاری دادند که تحسین همگان را برانگیخت و نشان داد که وقتی پای ایران در میان است، هیچ کس پای خود را کنار نمی کشد و بر طبل جدایی ها نمی کوبد؛ بگذریم از آنکه دستگاه اجرایی نتوانست از این همه ظرفیت به خوبی و به موقع، بهره ببرد و چندان امکان فیلم برداری و عکس برداری به عکاسان داده نشد تا سند جنایت صهیونیست ها را ثبت و آشکار کنند؛ گفتنی است که در روزهای پایانی جنگ، اهمیت مستندسازی و نبرد رسانه ای معلوم شد و حتی از خبرنگاران خارجی دعوت به عمل آمد.

جامعه فرهنگی، هنری همچون ارکستر سمفونیک تهران شجاعانه، در روزهای دشوار وارد عرصه شد و سرودهای ملی را در اماکن عمومی نواخت و شوری در شهر خاموش درافکند. ما به درستی شهادت ده ها تن از فرماندهان و دانشگاهیان را در کانون توجه قرار داده ایم؛ اما شهادت صدها تن از شهروندان و هزاران مجروح و مال باخته و آسیب دیدگان از حملات دشمن و حتی دیگر اعضای نیروهای مسلح کمابیش، به حاشیه رفته است.

به هرحال، آنچه گذشت، به روشنی ثابت کرد که نمی توان دلواپس امروز و فردا نبود. باید برای خشکسالی و دروغ و دشمن نگران بود. ما با دشمنی خون ریز و افسارگسیخته و البته پرقدرت رودررو هستیم. تجربه تاریخی ما نشان می دهد در این رودررویی، به غیر نمی توان تکیه کرد و از انبوه ایران و ایرانیان از هر گروه و قوم و قبیله و مذهب و زبان و گرایش غافل ماند. مراقب باشیم که رسیدگی به شهرها و شهروندان و شهدا و جانبازان و مال باختگان در مسیرهای پرپیچ وخم بوروکراسی اداری گرفتار نشود و از دیگران مانند دوست من نخواهند که برای رسیدگی به وضع دشوار دست و صورت و جراحی های مکرر بارها وبارها به پزشکی قانونی مراجعه و تأیید آن ها را کند.

یادمان باشد که مهم ایران و ایرانیان هستند و برای رضایت مردم و کاهش صدمات حملات احتمالی، کمترین انتظار این است که وضعیت موجود ارزیابی و راه های نفوذ دشمن شناسایی و بسته شود و طرح هایی که رنج و نارضایتی مردم را در پی دارد متوقف شود و برای حفظ جان شهروندان، امکانات موجود شهری و غیر آن بازبینی، تجهیز و به کار گرفته شود.