کمتر از 48 ساعت بعد از اینکه دولت مسعود پزشکیان لایحه جنجالی با عنوان مقابله با دروغ در فضای مجازی را از مجلس پس گرفت، مجلس دوازدهم طرحی با عنوان نظام بخشی فضای مجازی را اعلام وصول کرد.

به گزارش اعتماد، به رغم اینکه طرح صیانت در مجلس گذشته نیمه کاره رها و لایحه جنجالی فضای مجازی توسط دولت استرداد شد اما به نظر می رسد حالا مجلس دوازدهم در حال دور زدن افکار عمومی که حساسیت قابل توجهی در ارتباط با این دست از قوانین دارد، است؛ دور زدن از طریق ارائه طرحی جدید با همان محتواهای قبل برای محدودیت اینترنت اما با عناوین و القاب و ادبیات جدید. هدف همه این طرح ها اعمال نوعی اینترنت طبقاتی و محدودیت بیش از پیش دسترسی عموم مردم به فضای مجازی است.

انتشار اخباری مبنی بر تصویب طرح اینترنت طبقاتی در شورای عالی فضای مجازی، موجی از نگرانی را در میان کاربران ایرانی برانگیخت. شبکه های اجتماعی مملو از انتقاداتی است که این طرح را تبعیض آمیز و ناقض حقوق اساسی شهروندان می دانند. در واکنش به این اعتراضات، شورای اطلاع رسانی دولت با صدور بیانیه ای رسمی اعلام کرد: کمیته تسهیل کسب و کارهای دیجیتال هیچ ارتباطی با موضوع اینترنت طبقاتی ندارد. دولت صراحتا با اینترنت طبقاتی مخالف است.

با این وجود به نظر می رسد مجلس دوازدهم و طراحان این طرح ابایی از اینکه طرحی با محتوای اینترنت طبقاتی ارائه دهند، ندارند. مجلس دوازدهمی ها یا حداقل بخشی از آن ها سعی دارند پا جای پای مجلس یازدهم در ارائه طرح صیانت بگذارند با این تفاوت که این بار چراغ خاموش تر حرکت می کنند. نه خبر درستی از متن طرح است نه رد مشخصی از طراح و نویسندگان طرح.

اعمال محدودیت های سنگین بر فضای مجازی اما مشخصا هدفی نیست که جریان سیاسی پشت پرده طراحی این دست از لوایح و طرح ها خیال دست برداشتن از آن را داشته باشد. جنگ 12 روزه نیز برای این جریان بهانه ای برای تکرار و تاکید بر اهمیت بستن هر چه بیشتر فضای مجازی شده است. از طرف دیگر مشخصا این جریان که همپوشانی قابل توجهی با طیف رقیب مسعود پزشکیان در انتخابات دارند، می خواهند با این اقدام به نوعی تحقق شعارهای پزشکیان در زمینه رفع فیلترینگ را با چالش همراه سازند. داستان سرایی درباره موضوع نقش واتس آپ در ردیابی برخی چهره های ترور شده توسط اسراییل نیز بخشی از همین سناریو بود.

حالا اما طرح جدید مشخصا در حال تکرار محتویات طرح صیانت است تا جایی که بسیاری آن را صیانت 2 نامیده اند. طرحی که نه طراح آن معلوم است نه امضاکنندگانش اما لابه لای 6 طرح دیگر در 12 مرداد ماه اعلام وصول شده تا دوباره هدف قدیمی محدودسازی اینترنت و فضای مجازی را دنبال کند.

در پایگاه اطلاع رسانی مرکز پژوهش های مجلس که مشخصا باید متون لوایح و طرح ها بارگذاری شود متن این طرح موجود نیست. اعلام وصول یک طرح در مجلس به این معنی است که این طرح در معاونت قوانین ثبت و از سوی هیات رییسه مجلس به کمیسیون تخصصی موضوع یا کمیسیون های تخصصی مرتبط با موضوع - به صورت اصلی و فرعی- ارجاع شده اما با این وجود رسانه ها کماکان به متن طرح دسترسی ندارند. جزییاتی که از این طرح در دسترس است بر اساس گفت وگوها و مصاحبه های نمایندگان موافق و مخالف طرح است.

حسنعلی اخلاقی امیری، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس درباره طرح نظام بخشی فضای مجازی گفته است که طرح نظام بخشی فضای مجازی پیش از این در کارگروه هنر، رسانه و فضای مجازی در دست تدوین بود. قرار بود مواد این طرح در لایحه دولت برای برخورد با اخبار خلاف واقع در فضای مجازی دیده شود. اما زمانی که دولت لایحه را پس گرفت، کارگروه مجددا آن را در دستور قرار داده است.

او روز 15 مردادماه در گفت وگو با سایت زومیت از اعلام وصول این طرح اظهار بی اطلاعی کرده و در رابطه با اینکه نظام بخشی فضای مجازی چیست و ارتباط آن با طرحی که آبان سال گذشته با همین نام تدوین شده بود، می گوید: باید محتوای طرحی که اعلام وصول شده را دید ولی هنوز چیزی به کمیسیون فرهنگی اعلام وصول نشده است.

به نظر می رسد ردپای طرح مذکور را باید در پاییز سال گذشته جست وجو کرد. اولین رگه های تدوین این طرح در آن زمان در کمیسیون فرهنگی پیدا شد با این وجود خبر تدوین این طرح از سوی کمیته هنر، رسانه و فضای مجازی ، به ریاست حمید رسایی هیچ وقت فراتر از تدوین پیش نویس نرفته بود و مشخص نشد چه اتفاقی برای آن رخ داد تا امروز کسی حرفی از این پیش نویس نمی زد.

اخلاقی امیری سال گذشته درباره مفاد آن گفته بود که به دلیل مطرح شدن بحث رفع فیلترینگ بنا است یک سری پیش نویس برای فعالیت سکوهای خارجی با فضای حکمرانی در فضای مجازی را دنبال کنیم.

استرداد لایحه جنجالی توسط دولت پزشکیان و تاکید رییس دولت بر اینکه از آزادی بیان مشروع در چارچوب قانون اساسی دفاع می کنیم اما حالا بهانه ای شده تا طرح صیانت تولد دوباره داشته باشد، آن هم با اسم نظام بخشی که مشخصا همان طور که حسنعلی اخلاقی تاکید کرده مفاد آن قرار بود در لایحه ارسالی از دولت تبدیل به قانون شود اما دولت چهاردهم نخواسته تا نامش ذیل چنین قانونی در تاریخ ثبت شود. همین مساله باعث شد تا کمیسیون فرهنگی و کارگروه رسانه که شمایل یک جریان سیاسی خاص در مجلس دوازدهم و خارج از آن هستند، آستین بالا بزنند و طرح خاک خورده شان را از صندوق بیرون بیاورند.

مساله سطح بندی جامعه برای دسترسی به اینترنت و اینترنت طبقاتی نکته دیگر مورد اشاره در این طرح است.

حسینعلی حاجی دلیگانی، نماینده دیگر مجلس نیز گفته است که طرح صیانت جدید که نظام بخشی فضای مجازی نام گرفته، خواهان اعمال سطوح دسترسی است. او در این باره می گوید: نام این طرح دیگر صیانت نیست و هنوز به صحن مجلس نیامده. این طرح مشابه قوانین جوامع غربی است؛ یعنی به دنبال سطح بندی استفاده و دسترسی است، همان کاری که غربی ها انجام می دهند اما ما بدتر از آن ها رها کرده ایم.

او همچنین تاکید دارد: این طرح تداخلی با رفع فیلترینگ ندارد و می تواند دسترسی ها را چارچوب مند کند. ما نباید اجازه بدهیم مردم مان در صخره [دره] سقوط کنند.

واکنش های مختلفی به این طرح تا به امروز نشان داده شده اما بیشترین واکنش ها در فضای مجازی قیاس بین این طرح با همان طرح قبلی صیانت در مجلس یازدهم است. محمد کشوری، کارشناس فضای مجازی و مخالف طرح صیانت از فضای مجازی در ایکس نوشت: این طرح در واقع آخرین (به روز شده ترین) نسخه طرح صیانت است که در مجلس قبل به صحن نرسید و سال 1403 هم

بار دیگر خبر بررسی اش در کمیسیون فرهنگی اعلام شده بود. گویا برخی نمایندگان نذر کرده اند سالی یک بار تن مرحوم صیانت را از گور بیرون بکشند!

منتقدان، این لایحه را نسخه دیگری از طرح صیانت از فضای مجازی می دانستند و معتقد بودند که به نام مقابله با فیک نیوز و شایعه در شبکه های اجتماعی کاربران سانسور و محدود می شوند. به بیان روشن تر داستان اخبار دروغ یا محتواهای خلاف امنیت ملی بیشتر بهانه ای برای اعمال سانسور و محدودیت فضای مجازی شده است.

احمد بخشایش اردستانی، نماینده مجلس یکی از نمایندگانی است که می گوید از محتوای این طرح خبری ندارد، اما گمان می کند محتوای این طرح بر اساس لایحه ای باشد که قوه قضاییه آن را تهیه و سپس دولت آن را به مجلس ارسال کرده بود. این نماینده مجلس می گوید که لایحه ای که توسط قوه قضاییه تهیه شده بود به دلیل بار مالی آن باید به رویت و تایید دولت می رسید. حالا اما قوه قضاییه می تواند این لایحه را مجددا پس از دو ماه به مجلس ارسال کند.

با وجود این، بخشایش معتقد است که حساسیت مردم در مورد اینترنت و فضای مجازی به قدری است که نهادها حاضر نیستند زیر بار این مساله بروند.

او به رغم اینکه تاکید داردعدم رضایت سکوهای خارجی برای فعالیت روی دامین ایران مساله ساز است، اما درباره عواقب ناشی از محدودسازی نیز می گوید: احساس من این است؛ وقتی اینترنت محدود می شود، مثلا جی پی اس به درستی کار نمی کند، مردم دچار مشکل می شوند، اما بخشی از هدف محدودسازی، کنترل مردم است. اگر سکوهای خارجی با ما همکاری کنند، نیازی به محدودسازی نیست و اینترنت می تواند دراختیار مردم باشد. بگذارید مثالی بزنم: تصور کنید یک جاده داریم و یک اتومبیل در آن حرکت می کند. شبکه اطلاعاتی جاده است، اتومبیل همان شبکه خارجی و کسی که پشت فرمان نشسته، تولیدکننده محتواست.

این نماینده مجلس در بخش دیگری از گفت وگوی خود مشخصا به موضوع واکنش افکار عمومی درباره این دست از طرح ها نیز اشاره و با یادآوری بازپس گرفتن لایحه مقابله با دروغ در فضای مجازی توسط دولت به دلیل ناراحتی افکار عمومی از محتوای آن نیز می گوید: برای همین دولت آن را پس گرفت، چون افکار عمومی از آن ناراحت بود. با وجود این، بیشترین دغدغه مردم مسائل اقتصادی است، مثل معیشت یا ارزش پول ملی.

نماینده ها هم در شهرهای خودشان در معرض اخبار غلط و حتی توهین هستند. حالا اینکه نماینده بتواند در برابر این فضاسازی ها شکایت کند، آن را نظم و نسق ببخشند، شاید بد نباشد، ولی درنهایت باید تحمل و تساهل بالا برود. باید برخی حرف های مخالف را تحمل کرد.

مشخصا مساله فضای مجازی و فیلترینگ علاوه بر اینکه بخشی از رویکرد فکری جریانی است که می خواهد فضای مجازی را محدود کند اما در یک سال گذشته به ابزاری برای تسویه حساب با دولت پزشکیان نیز محقق شده است.

از همان روزهای ابتدایی آغاز جنگ ایران و اسراییل صدا و سیما بدون دلیل مشخصی شروع به ترویج این خط کرد که واتس آپ در ردیابی فرماندهان نقش داشته است. علاوه بر این در گزارش های صدا و سیما این مساله مورد تاکید بود که اسراییل می تواند از طریق واتس آپ کنترل و ردیابی هایی را انجام بدهد و حتی از همه مردم خواست تا این نرم افزار را از روی گوشی های خود پاک کنند!

گفته های سردار جلالی، رییس سازمان پدافند غیرعامل اگرچه فرمی از گمانه زنی داشت اما توسط مدافعان فیلتر مجدد واتس آپ مورد تاکید مکرر قرار گرفت.

جلالی 13 تیر ماه سال جاری درباره نقش تکنولوژی های نوین در اقدامات تروریستی علیه فرماندهان مقاومت توضیحاتی ارائه کرد و در بخشی از صحبت های خود گفت: پیام رسان واتس آپ در مکان یابی و ترور برخی فرماندهان حماس نقش داشته است. مکان یابی شهید هنیه به همین روش انجام شد که نشان دهنده استفاده از ابزارهای دیجیتال در شناسایی و هدف قرار دادن شخصیت های برجسته است.

او همچنین تاکید کرد: احتیاط ایجاب می کند که مردم از برخی نرم افزارهای خارجی که خصومت آن ها با ایران ثابت شده است، استفاده نکنند. اینستاگرام نیز کاملا به عنوان ابزاری برای ماموریت گیری در بخش رسانه ای فعالیت می کند.

مهدیه شادمانی، دختر شهید سردار شادمانی که در حمله اسراییل به ایران شهید شد، در واکنش به اظهارات غلامرضا جلالی، رییس سازمان پدافند غیرعامل، درباره نقش تکنولوژی های نوین در اقدامات تروریستی علیه فرماندهان مقاومت در استوری اینستاگرام خود نوشت: پدرش گوشی و وسایل هوشمند به همراه نداشته و تمام پروتکل های امنیتی را نیز رعایت می کرده است.

او با نقل قول از اظهارات سردار جلالی مبنی بر اینکه واتس آپ در مکان یابی و ترور بعضی فرماندهان حماس نقش داشت، نوشته است: ردیابی های دقیق اسراییل فراتر از واتس آپ یا جاسوسی سنتی و فردی است.

در متن استوری که مهدیه شادمانی در صفحه شخصی خود منتشر کرده، آمده است: محل استقرار پدر هر چند ساعت تغییر می کرد. گوشی و وسایل هوشمند همراه نداشتند! پروتکل های امنیتی رعایت می شد، اما در یکی، دو مورد همان موقع که در محل جدید مستقر می شدند، مورد ترور هدفمند اسراییل قرار گرفتند و بعد از چند بار ناکامی، بالاخره دشمن موفق به یافتن ایشان شد. ردیابی دقیق اسراییل فراتر از واتس آپ یا جاسوسی سنتی و فردی است.

او در ادامه تشخیص علت های دقیق و مسوولانه در امر ردیابی را خواستار شده است: ای کاش مسوولان مربوطه اقدام به شناخت علت های دقیق و مسوولانه ردیابی به جای تکیه صرف به نرم افزارهای خارجی کنند.

مهدیه شادمانی در ادامه نوشته است: مساله ای که باعث دلگیری یا تعجب من بعد از شهادت بابا شد، دو نکته بود؛ برخی مدعی بودند حتما پدرت موبایل همراه داشته است یا اینکه بعد از انتشار خبر شهادت، می گفتند چرا لباس نظامی نداشت! این نشان می دهد که مردم یا حتی خیلی از مسوولان، با شرایط جنگی و نوع کشته شدن فرمانده در میدان آشنا نیستند. واقعا یک فرمانده در شرایط جنگی موبایل همراهش دارد؟ یا اینکه وسط جنگ برای استراحت و اینکه عده ای نگران نشوند به خانه می آید؟

به نظر می رسد مساله رفع فیلتر واتس آپ و بازپس گیری لایحه مقابله با افکار فیک نیوز توسط دولت حالا به اندازه ای جریان رقیب انتخاباتی پزشکیان را دلخور کرده است که مشخصا تصمیم دارند تا از طریق مجلس در جهت قانونگذاری جدیدی در این زمینه گام بردارند. قانونی برای محدودیت فضای مجازی تا هم آرزوی قدیمی شان برآورده شود هم دستاورد دولت در رفع فیلتر اینستاگرام را با چالش مواجه کرده و از بین ببرد و هم مسیر رفع فیلترینگ را بن بست و مسدود کنند.