پروژه سد تنگ سرخ، واقع در شمال غرب شیراز، سال هاست که به یکی از موضوعات بحث برانگیز در حوزه مدیریت منابع آب و محیط زیست استان فارس تبدیل شده است.

به گزارش ایلنا، این سد که در سال 90 کلنگ زنی شد، با هدف تأمین آب شرب، کشاورزی و جلوگیری از سیلاب های فصلی طراحی شده بود. با این حال، روند ساخت آن با انتقادات گسترده ای از سوی فعالان محیط زیست، کارشناسان و حتی برخی مقامات کشوری مواجه شده است.

کارشناسان محیط زیست هشدار داده اند که ساخت این سد می تواند به زیست بوم دریاچه مهارلو و منابع طبیعی منطقه آسیب جدی وارد کند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست فارس در سال های گذشته اعلام کرد که پرونده این پروژه به دلیل نداشتن ارزیابی زیست محیطی مختومه شده است، اما فشارهایی برای ازسرگیری آن وجود دارد.

یکی از انتقادات اصلی به پروژه، تهدید آن علیه کریدور هوایی شمال غرب شیراز است که نقش مهمی در تلطیف هوای شهر دارد. همچنین، جنس خاک آهکی منطقه، خطر فرونشست زمین را افزایش می دهد که می تواند به خانه ها و زیرساخت های اطراف آسیب برساند. فعالان محیط زیست این پروژه را تیر خلاص به اکوسیستم شکننده منطقه می دانند.

برخی فعالان محیط زیست به دلیل مشکلاتی مانند تهدید اکوسیستم منطقه، خشکی دریاچه مهارلو و خطرات زمین شناسی هشدار داده اند، اما شرکت آب منطقه ای فارس تأکید دارد که این مسائل در بازنگری طرح رفع شده اند و سد برای کنترل سیلاب ها و توسعه گردشگری طراحی شده است.

از سوی دیگر، برخی مقامات و حامیان پروژه معتقدند که سد تنگ سرخ می تواند از ساخت وسازهای بی رویه در منطقه جلوگیری کرده و به مدیریت منابع آب کمک کند.

با این حال، توقف های مکرر پروژه به دلیل مسائل مالی و همچنین نبود اجماع میان نهادهای مسئول، اجرای آن را با تأخیر مواجه کرده است.

در نهایت، سد تنگ سرخ همچنان در هاله ای از ابهام قرار دارد. این پروژه نیازمند بازنگری جامع با در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی، پدافند غیرعامل و نیازهای واقعی منطقه است تا تعادلی میان توسعه و حفظ محیط زیست برقرار شود.

فعال محیط زیست استان فارس، در اظهاراتی انتقادی نسبت به پروژه های مخرب زیست محیطی در شیراز هشدار داد و از احداث سد تنگ سرخ به شدت انتقاد کرد.

بهمن ایزدی می گوید: ادعاهای مطرح شده درباره این پروژه صرفاً تبلیغاتی است و نباید به آن اعتماد کرد.

ایزدی با اشاره به نقش سازمان آب به عنوان متولی این پروژه این سازمان را ذینفع اصلی در اجرای این پروژه می داند و ادامه می دهد: چنین اقداماتی با بهانه هایی مانند توسعه گردشگری انجام می شود.

این فعال محیط زیست همچنین به پروژه سد تنگ سرخ اشاره کرد و آن را تهدیدی جدی برای آبخوان های شیراز و سلامت محیط زیست منطقه خواند.

وی با بیان اینکه این پروژه با مخالفت جدی فعالان محیط زیست و جامعه دانشگاهی مواجه است، یادآور می شود: سرانجام این پروژه به گوش دادن به استدلال های علمی و کارشناسی بستگی دارد.

این فعال محیط زیست با اشاره به ساختار گچی و متخلخل زمین در تنگ سرخ، احداث سد را از نظر زمین شناسی خطرناک خواند و به تجربه های ناموفق مشابه مانند سد داراب اشاره کرد.

وی از سازمان های مربوطه خواست به جای اصرار بر پروژه های مخرب، با اندیشمندان و دلسوزان محیط زیست همکاری کنند تا شیراز از بحران کنونی خارج شود.

ایزدی تأکید می کند: اصرار بر اجرای چنین پروژه هایی به نوعی دشمنی است و نیاز به بازنگری جدی و همکاری جمعی برای حفاظت از منابع طبیعی دارد.

وی همچنین به تخریب آبخوان های مهم شیراز مانند آبخوان های کوه دراک و کوه سرخ اشاره کرد و از پروژه های گردشگری مانند تله کابین که به بهانه توسعه انجام می شود، انتقاد کرد.

ایزدی با تأکید بر اهمیت تنگ سرخ به عنوان کانال اصلی ورود هوای پاک به جلگه شیراز، احداث سد را عاملی برای انسداد این مسیر و افزایش مشکلات تنفسی و ریزگردها می داند.

این فعال محیط زیست همچنین به روان آب های تنگ سرخ که در فصل خشک باغات و دشت ها را سیراب می کند و در زمستان سیلاب ها را کنترل می کند، اشاره کرد و هشدار می دهد: دست اندازی به این منطقه، شیراز را در معرض تهدیدات زیست محیطی و زمین ساختی قرار می دهد.

معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست فارس نیز در خصوص آخرین وضعیت سد تنگ سرخ می گوید: قرار بود گزارش ارزیابی این پروژه به صورت مفصل ارائه شود تا توضیحات لازم در آن بررسی گردد، اما تاکنون این گزارش به دست ما نرسیده است.

قاسم نهاوندی تصریح می کند: تغییر ارتفاع سد مطرح شده بود، اما بدون ارائه گزارش ارزیابی اصلاحی از سوی شهرداری یا مجریان پروژه، امکان بررسی و تصمیم گیری وجود ندارد. این گزارش باید توسط شهرداری که متولی پروژه است، ارائه و در کارگروه مربوطه بررسی شود تا بر اساس آن اظهارنظر نهایی صورت گیرد.

نهاوندی در پاسخ به اخبار منتشر شده مبنی بر تأمین آب شیراز از طریق سد تنگ سرخ، خاطرنشان می کند: این موضوع در حد مصاحبه و صحبت است و تا زمانی که گزارش ارزیابی نهایی ارائه و تعیین تکلیف نشود، محیط زیست اجازه ای برای اجرای پروژه صادر نکرده است. تصمیم گیری در مورد امکان پذیر بودن یا نبودن این پروژه، پس از دریافت و بررسی گزارش ارزیابی انجام خواهد شد.

وی با اشاره به دیدگاه های مختلف درباره احداث سد تنگ سرخ می گوید: از یک سو فعالان محیط زیست خواستار توقف احداث و راه اندازی این سد هستند و از سوی دیگر، برخی مسئولان دولتی، آبفا، اعضای شورای شهر و شهرداری ها از اجرای این پروژه حمایت می کنند. اداره کل حفاظت محیط زیست به همه تفکرها احترام می گذارد و نه در مقام دفاع از احداث سد است و نه در مقام مخالفت با آن. این موضوع نیازمند بررسی دقیق کارشناسی توسط متخصصان مربوطه است.

نهاوندی ادامه می دهد: هر دو گروه موافق و مخالف دلایل خاص خود را دارند که بخشی از آن ها فنی و بخشی اعتقادی است. منطقی ترین راه این است که دیدگاه های موافق و مخالف در جلسات کارشناسی مطرح و بررسی شوند. این جلسات باید با حضور نمایندگان هر دو طرف برگزار شود تا بر اساس خروجی نظرات، تصمیم نهایی توسط کمیته های تصمیم گیرنده اتخاذ شود.

معاون محیط زیست فارس معتقد است؛ اگر این پروژه مورد توافق همه قرار گیرد، مجوز لازم صادر خواهد شد و در غیر این صورت، اجازه اجرا داده نمی شود.

وی عنوان می کند: بهترین راهکار این است که موافقان و مخالفان با ارائه دلایل خود در جلسات کارشناسی به بحث و تبادل نظر بپردازند تا در نهایت به یک جمع بندی نهایی رسیده و تصمیم مقتضی اتخاذ شود.

شرکت آب منطقه ای فارس پیش از این در گزارشی در پاسخ به انتقادات درباره سد تنگ سرخ شیراز اعلام کرده است که از نیمه دوم سال 1401 با ابتکار استاندار وقت و تشکیل کارگروهی تخصصی، طرح سد بازنگری شده است. در این بازنگری، اهداف ذخیره سازی آب برای مصارف کشاورزی و احیای رودخانه خشک حذف و سد از مخزنی به نوع تأخیری تغییر یافته است.

در گزارش این شرکت تأکید شده که این سد با ایجاد پهنه آبی 70 هکتاری، صرفاً برای توسعه گردشگری و مهار سیلاب ها به مدت کوتاه طراحی شده و بدون مداخله در رژیم طبیعی رودخانه، سیلاب ها را به دریاچه مهارلو هدایت می کند.

در پاسخ به ادعای رسوب سالانه 50 هزار تن نمک در مخزن سد و خطر تشکیل شوره زار، شرکت آب منطقه ای فارس گفته است که سازند گچساران در منطقه فاقد لایه های نمکی است و شامل مارن های رنگارنگ، سیلتستون، آهک و مارن گچ دار است، بنابراین خطر تشکیل شوره زار منتفی است.

همچنین نگرانی ها درباره فرار آب و فرونشست زمین به دلیل طراحی دیوار آب بند با عمق 55 متر و فقدان مجاری تخلیه رد شده است. فروچاله های موجود در مخزن در تراز بالاتر از سطح نرمال دریاچه قرار دارند و تهدیدی برای آب بندی ایجاد نمی کنند. نرخ انحلال لایه های گچی در سازند گچساران بسیار کم است و با توجه به فاصله لایه ها تا سطح رخنمون طبیعی، نگرانی درباره فرونشست و ناپایداری شدیداً کاهش پیدا می کند.

در پاسخ به نگرانی های لرزه خیزی این شرکت اصرار دارد که ساختگاه سد تنگ سرخ روی گسل فعال قرار ندارد و نزدیک ترین گسل سبزپوشان در فاصله 2 تا 3 کیلومتری است.

پروژه سد تنگ سرخ با وجود بازنگری ها و تغییر اهداف، همچنان محل اختلاف نظرهایی میان موافقان و مخالفان زیست محیطی است و باید دید آیا جلسه ای با حضور موافقان و مخالفان این پروژه برگزار می شود یا خیر؟