اتصال نخجوان به جمهوری آذربایجان از طریق گذرگاه موسوم به جاده ترامپ می تواند ریسک های جدیدی را به اقتصاد ایران تحمیل کند. در صورت مسدود شدن مسیر زمینی ایران به اروپا، درآمد ایران از ترانزیت و صادرات کالا به اروپا کاهش خواهد یافت.

به گزارش دنیای اقتصاد، همچنین ترکیه به طور مستقیم به جمهوری آذربایجان و از طریق این کشور به آسیای میانه متصل می شود. بنابراین عواید اقتصادی ترانزیت به کشورهای آسیای مرکزی نیز به جای ایران، نصیب ترکیه خواهد شد. میزبانی ترامپ از رهبران باکو-ایروان سیگنال تغییر ژئوپلیتیک را به کل منطقه ارسال کرد. همچنین این توافق صلح، بستری را برای غرب ایجاد می کند تا در تعامل با ارمنستان و آذربایجان، روسیه را مهار کنند. در نهایت چنین ابتکاراتی می تواند حساسیت بازیگران کلیدی همچون روسیه و ایران را برانگیزد.

علی اکبر ولایتی تاکید کرده ایران در مقابل این کریدور آمریکایی در قفقاز خواهد ایستاد. همزمان وزارت خارجه هم در بیانیه ای این تحول را گامی مهم در تحقق صلح پایدار میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان ارزیابی کرده است.

میانجی گری دونالد ترامپ رییس جمهور ایالات متحده میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان به نتیجه رسید. براساس توافق باکو و ایروان، ارمنستان حق انحصاری مدیریت گذرگاه زنگزور را برای 99 سال به آمریکا واگذار می کند. بنابراین گذرگاه جدید آذربایجان را به نخجوان متصل می کند و از خاک ارمنستان می گذرد، هرچند تحت مدیریت ارمنستان نخواهد بود.

ترامپ این مسیر را مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی جهانی نامید. این مسیر می تواند نقشه ژئوپلیتیک منطقه قفقاز را دگرگون کند و معادلات ترانزیتی اوراسیا را به نفع بازیگران تازه تنظیم کند. بر اساس نظر کارشناسان این گذرگاه می تواند سهم ایران را از ترانزیت منطقه تا 30 درصد کاهش دهد و مسیر ارتباطی مستقیم ایران با اروپا را محدود کند. درهمین حال ایران از مسیر مواصلاتی ترکیه به منطقه آسیای مرکزی حذف خواهد شد. علاوه بر این، دسترسی ایران به بازارها و همسایگان محدود می شود.

نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان و الهام علی اف رییس جمهور آذربایجان در کاخ سفید و در حضور دونالد ترامپ با امضای توافقنامه احداث کریدور زنگزور که حالا ترامپ نام گذرگاه ترامپ را به آن داده، رسما پذیرفتند یک شرکت آمریکایی در مرز شمال غربی ایران چنین مسیری را ایجاد کند.

به این ترتیب مدیریت این مسیر ترانزیتی 40 کیلومتری به ایالات متحده واگذار شده است. درنتیجه این توافق، دسترسی ایران به مسیر اصلی زمینی اتصال به قفقاز و اروپا محدود خواهد شد. درهمین حال دسترسی به گرجستان و سایر کشورهای متصل به آن نیز دشوارتر خواهد شد. حال این سوال اساسی مطرح می شود که تاثیر این تغییر مسیر برای ایران چه خواهد بود؟

کاهش قابل توجه ترددهای ترانزیتی در ایران به بروز تبعات اقتصادی و تجاری برای کشور منتهی خواهد شد. در درجه نخست آنکه سهم ایران از درآمد ترانزیت منطقه کاسته خواهد شد. درهمین حال پیش بینی می شود که هزینه حمل ونقل کالاها از مسیرهای جدید افزایش یابد. این محدودیت جدید به خصوص با توجه به شرایط تحریمی کشور و محدودیت های موجود، عملا تاب آوری تولید و تجارت را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

مجتبی بهاروند فعال اقتصادی در حوزه ترانزیت و بازرگانی خارجی در ارزیابی توافقنامه احداث کریدور زنگزور و اثرگذاری آن بر عملکرد تجاری و صنعت لجستیک کشور گفت: احداث این کریدور تاثیر منفی بسزایی بر عملکرد ترانزیتی و تجاری کشور دارد. با احداث کریدور زنگزور، سهم کشور ما از ترانزیت منطقه تا 30 درصد کاهش می یابد. درهمین حال ارتباط مستقیم ایران با اروپا محدود خواهد شد.

بهاروند در تشریح دقیق اعمال محدودیت بر ترانزیت و صنعت لجستیک کشور گفت: در حال حاضر کالایی که قرار است از ترکیه یا جمهوری خودمختار نخجوان به آذربایجان منتقل شود، باید به خاک ایران وارد و به آذربایجان منتقل شود. اما با آغاز به کار کریدور زنگزور، این محصولات به طور مستقیم از ترکیه و جمهوری خودمختار نخجوان به آذربایجان ارسال می شود.

ایران از مسیر انتقال کالا از کشورهای اروپایی به آسیای میانه نیز حذف خواهد شد. این فعال صنعت لجستیک تاکید کرد: درواقع ایران احتمالا موقعیت طلایی خود را از دست خواهد داد. مقصر اصلی این شرایط و از دست رفتن فرصت ها، برخی سیاستگذاران هستند. ما فعالان صنعت لجستیک در طول سالیان گذشته نسبت به بروز چنین چالشی، هشدار داده بودیم. بااین وجود، تصمیم گیران روی حمایت برخی بازیگران ازجمله ارمنستان حساب باز کرده بودند.

وی افزود: البته تلاش ارمنستان برای صلح با جمهوری آذربایجان، به منزله در اولویت قرار دادن منافع ملی است، کمااینکه از تصمیم گیران هر کشوری انتظار می رود منافع ملی خود را مدنظر داشته باشند. اما اکنون دسترسی ما از طریق ارمنستان محدود شده و جایگاهمان از منظر ژئوپلیتیک ضعیف تر خواهد شد.

این فعال اقتصادی در حوزه ترانزیت و بازرگانی خارجی گفت: متاسفانه اعمال تحریم های طولانی مدت علیه اقتصاد ایران در طول سالیان گذشته به از دست رفتن فرصت های تجاری کشور منجر شده است. در چنین شرایطی لازم است سیاستگذاران کشور از طریق مذاکره استیفای حقوق ملت را در دستور کار قرار دهند. واقعیت آن است که کنار گذاشتن مذاکره در سطح بین المللی به منزله از دست رفتن منافع ملی کشور خواهد بود.

بهاروند افزود: در طول این سال ها فرصت هایی برای ارتقا سهم ایران در کریدورهای بین المللی وجود داشته است. با این حال، فرصت ها در سایه عملکرد نامطلوب برخی سیاستگذاران از دست رفته اند. متاسفانه برخی سیاستگذاران ما شناختی دقیقی از فرصت های موجود در عرصه تجارت خارجی ندارند. این فعال عرصه تجاری گفت: ورود یک کانتینر به خاک ایران و خروج آن به مقصد کشور دیگر، 1500 تا 2000 دلار برای کشور درآمدزایی به همراه دارد.

اما سیاستگذاران، نسبت به این درآمدزایی مهم توجه کافی نداشته اند و همین کم توجهی به از دست رفتن فرصت ها منجر شده است. در چنین فضایی کنار گذاشته شدن ایران از مسیرهای بین المللی به شکل های مختلفی همچنان ادامه دارد. کمااینکه به زودی بندر فاو در کشور عراق آغاز به کار خواهد کرد و موقعیت ایران در حوزه ترانزیت باز هم تضعیف خواهد شد. انتظار می رود با آغاز به کار این بندر مهم تجاری، ترانزیت ایران به مقصد عراق نیز عملا از دست برود. این دست محدودیت ها در سایر مرزها نیز ادامه خواهد یافت.

سعید ایرانمنش کارشناس اقتصادی در تشریح اهمیت کریدورها بر اقتصاد کشورها گفت: کریدور مسیری است که برای تسهیل جابه جایی کالا، مسافر، و خدمات طراحی شده است. کریدورها به تسهیل تجارت و افزایش صادرات، بهبود زیرساخت ها و لجستیک، افزایش دسترسی به بازارهای جدید، و کاهش هزینه های حمل ونقل و آلودگی کمک می کنند. درهمین حال کریدورها زمینه تقویت روابط سیاسی و امنیتی بین کشورها را فراهم می کنند. به این ترتیب باید این طور ادعا کرد که کریدورها تاثیر مثبت بسزایی بر ایجاد رونق اقتصادی خواهند داشت.

وی افزود: اثرگذاری جدی کریدورها بر اقتصاد به کشورهایی اختصاص دارد که تجارت جزء اثرگذاری بر اقتصاد آنها است. بااین وجود با نگاه کلی به شرایط سیاسی، اقتصادی و تجاری کشور شاید بتوان ادعا کرد که برای ما تجارت و روابط تجاری در اولویت نبوده است.

در این میان بروز مشکلات متعدد در روابط ایران و سایر کشورهای دنیا به ایجاد انزوای تجاری کشور منجر شده است. ایرانمنش گفت: ایران از فرصت های ویژه ای برای تجارت با همسایگان برخوردار است. ایران می توانست به گذرگاه تجاری مهمی در منطقه بدل شود، بااین وجود در سایه نبود نگاه تجاری و اقتصادی، فرصت های بالقوه از دست رفته اند. ما اساسا برنامه ای برای بهره مندی از این شرایط نداریم. این کارشناس اقتصادی گفت: راه رشد اقتصادی کشور از مسیر توسعه تجارت می گذرد. چنانچه سیاستگذاران این نگاه را بپذیرند، عملا مسیر توسعه کریدورها فراهم می شود. بااین وجود در غیبت چنین نگاهی، فرصت های تجاری از دست خواهد رفت.