احمد زیدآبادی روزنامه نگار و فعال سیاسی اصلاح طلب در یادداشتی در هم میهن نوشت:

از زنده یاد آیت الله سیدمحمود طالقانی نقل شده است که جابجایی در زندان عذابش بیش از هر چیز دیگر است، حتی انتقال از یک بند به بند دیگر چه رسد از یک زندان به زندان دیگر. آن ها که تجربه زندان را از سر گذرانده و بخصوص با انتقال های پی در پی روبه رو بوده اند، سخن مرحوم طالقانی را تصدیق می کنند.

جابجایی زندانی از یک سلول انفرادی به سلول کناری آن هم معمولاً سبب فشار روحی و روانی بر او می شود. جابجایی در زندان اما به دلایل گوناگون امری مرسوم است و گاه به انگیزه اذیت و آزار و گاه از سر ضرورت و اجبار صورت می گیرد.

از این رو، یک ناظر بی طرف، بین انتقال به قصد تنبیه و آزار و اذیت و انتقال بنا به ضرورت و اجبارِ شرایط، خط فاصلی رسم می کند. در حقیقت، نوع برخورد مأموران و توضیحاتِ پرسنل زندان و مکانِ انتقال به آنجا، خود نشان دهنده انگیزه انتقال است و زندانی خود آن را به راحتی تشخیص می دهد.

در انتقال های ضروری، معمولاً رییس زندان یا معاونان او، دلیل انتقال زندانی یا زندانیان را به آن ها توضیح می دهند، در بازرسی اموال آن ها سختگیری نمی کنند و مراتب همدلی و احترام را به جا می آورند. در انتقال های تنبیهی اما همه چیز غیرمترقبه و ناگهانی و با اعمال سختگیرانه مقررات کشدار انجام می گیرد و حداکثر توضیح پرسنل زندان این است که آن ها بی تقصیر و مأمور و معذورند و دستور از جاهای دیگر آمده است.

منظور از جاهای دیگر معمولاً اشاره به نهادهای امنیتی است. اگر از دخالت نهادها و مأموران امنیتی صرف نظر شود، پرسنل زندان ها، اخلاق و رفتاری متفاوت از دیگر دوایر و دستگاه های دولتی ندارند. همه نوع آدمی با هر نوع گرایش اعتقادی و سیاسی در بین آن ها یافت می شود.

همانطور که در یک اداره دولتی، ارباب رجوع ممکن است با یک فرد بدخیم یا خوش خیم روبه رو شود، در سازمان اداری یک زندان هم ماجرا عیناً همینگونه است. از این رو، داوری کلی و مطلق درباره مدیران و مأموران و پرسنل یک زندان نابجا و ناعادلانه است و اگر قرار به داوری منصفانه باشد، باید درباره آن ها تک تک و مورد به مورد قضاوت کرد.

روشن است که زندانیان هم همگی از یک قشر و گروه و با یک نوع اتهام نیستند. معمولاً زندانیان را در زندان ها بنا به نوع اتهام شان طبقه بندی و از یکدیگر جدا می کنند. این اصل متأسفانه همیشه رعایت نمی شود. علاوه بر این، طبقه بندی بر اساس نوع اتهام هم لزوماً راه حل مناسبی نیست. چه بسا انسان با فرهنگ و با تربیتی که به دلیل نوع اتهامش، مجبور به همزیستی با موجودات به واقع شرور و دیگرآزار شود و در سخت ترین و غیرانسانی ترین شرایط ممکن قرار گیرد.

اصولاً نگهداری زندانیان در یک محیط عمومی و بدون برخورداری هر یک از آن ها از یک فضای امن شخصی، بی نهایت آسیب زاست اما مجموعه مشکلات و گرفتاری های مملکت متأسفانه جایی برای آسیب شناسی عمقی این موضوع باقی نگذاشته است!

در بین زندانیان، یک عده به دلایل سیاسی یعنی به دلیل نوع انتقاد یا مخالفت شان با نحوه حکمرانی یا شماری از حکمرانان به زندان محکوم می شوند. چنین پدیده ای در برخی از کشورها منسوخ شده است اما بدبختانه در کشور ما همچنان تداوم دارد.

واضح است که زندانی کردن جمعی از شهروندان تحت عنوان زندانی سیاسی مایه خوشنامی دولت ها نیست و درست به همین دلیل، در دستگاه قضایی و نهادهای امنیتی به کارگیری عبارتِ زندانی سیاسی را برنمی تابند و بر استفاده از لفظ زندانی امنیتی تأکید می کنند.

این موضوع سبب شده است که فردی با اتهام دخالت در یک حمله مسلحانه منجر به قتل با فردی با اتهام تبلیغ علیه نظام از راه نوشتن یک یادداشت یا ایراد سخنرانی، در یک ردیف طبقه بندی و در بند واحدی نگهداری شوند.

تصویب قانونی تحت عنوان جرم سیاسی از این مشکل گره ای باز نکرده است. اصولاً آنچه در کشور ما جرم سیاسی نام گرفته در بسیاری از کشورها اصلاً جرم تعریف نشده است. در عین حال، آنچه در ایران به عنوان جرم امنیتی مشهور شده، در ادبیات جهانی جرم سیاسی نامیده می شود. از این جهت هم روشن است که گونه ای آشفتگی مفهومی و عوارض مخرب ناشی از آن جانب جامعه را گرفته است.

در هر حال، زندانیانی که تحت عنوان زندانی سیاسی یا امنیتی شناخته می شوند، همگی از یک سنخ فکری و سیاسی نیستند. آن ها هر کدام خط مشی مخصوص به خود را دارند و قاعدتاً نوع رفتار و تعامل شان با نظامات حاکم بر زندان متفاوت است.

مشهور است که در زندان زمان پادشاهی پهلوی، مرحوم شیخ عبدالرحیم ربانی شیرازی، تمام سلسله مراتب زندانبانان را به یک چشم نگاه می کرده و با همه آنان با پرخاش و تندی و خشم روبه رو می شده است. در مقابل گویا مرحوم سیدمحمود طالقانی حتی با شکنجه گران ساواک با تسامحی بی نهایت بزرگوارانه برخورد می کرده، به گونه ای که شماری از آن ها هنگام سر زدن به بند، دست به سینه در مقابل او می ایستاده اند و شماتت های پدرانه اش را با گفتن چشم آقا، تکرار نمی کنیم پاسخ می داده اند!

با این حساب، واضح است که نوع تعامل زندان با زندانیان سیاسی و بالعکس، موضوعی حساس و بسیار قابل تأمل است. این تعامل گاهی به صورت یک طرفه و گاه دوطرفه، از روال عادی و طبیعی خارج می شود. مسئولان اداری یا انتظامی برخی از زندان ها، گویی جز زبان آمرانه و تحکم آمیز در برخورد با هر نوع زندانی، رفتار دیگری نمی شناسند.

این افراد در مواجهه با زندانیان سیاسی بخصوص آن دسته ای را که متمرد و مغرور فرض می کنند، بسیار تحریک آمیز برخورد می کنند و سبب بروز تشنج و گاه درگیری کاملاً بی دلیل می شوند. صورت معکوس این گزاره هم متأسفانه گاه پیش می آید. نلسون ماندلا در خاطرات خود از زندان روبن آیلند نمونه هایی از این موارد مطرح کرده است که برای افراد زندان رفته ملموس و آشنا و برای دیگران غریب جلوه می کند.

این مسائل بدان دلیل طرح شد تا درباره برخوردی که گفته می شود در جریان انتقال زندانیان سیاسی از زندان بزرگ تهران به زندان اوین پیش آمده است، نکته ای بیان شود.

قوه قضاییه و سازمان زندان ها، می تواند ادعا کند که انتقال زندانیان سیاسی به زندان بزرگ تهران به دلیل حمله اسراییل به زندان اوین، از روی ضرورت و اجبارِ شرایط بوده است. این ادعا قابل انکار نیست اما آیا دستگاه قضا به جای این انتقال سخت و طاقت فرسا، نمی توانست به زندانیان مرخصی دهد؟ قاعدتاً می توانست، اما نداد! چرا؟ با مرخصی آن ها چه مشکل خاص سیاسی و امنیتی برای کشور پیش می آمد؟

روشن است که نه فقط مشکلی پیش نمی آمد بلکه در بحبوحه جنگ، بسیاری از مردم بخصوص خانواده های زندانیان خوشحال می شدند و نگرانی آن ها از سرنوشت عزیزان خود برطرف می شد. این مسئله در عین حال، بار پرسنل زندان در آن شرایط سخت و ناگوار را کاهش می داد و خیال آن ها را از امنیت زندانیان راحت می کرد. با این حال، به رغم درخواست بسیاری از چهره های حقوقی و سیاسی، این اتفاق نیفتاد.

اکنون هم دستگاه قضا می تواند مدعی شود که بازگرداندن زندانیان سیاسی به زندان اوین، با تلاش و تحمل زحمات زیاد و به قصد بهبود شرایط آن ها و رفع نگرانی و دغدغه خانواده های آنان بوده است. این ادعا هم قابل کتمان نیست، اما اصرار به استفاده از دستبند و بنا به نقلی پابند برای انتقال زندانیان از روی کدام ضرورت امنیتی صورت گرفته است؟

این دسته از زندانیان با پای خویش، خودشان را به زندان معرفی کرده اند حال چه بیمی از احتمال فرار آنان وجود داشته است که برای دستبند زدن به آن ها نیاز به غائله آفرینی باشد.

قاعدتاً می توان پرسش هایی هم در این باره با دوستان زندانی در میان گذاشت اما این برای روزی است که به امید خدا از حبس آزاد شوند.