احمد غلامی نویسنده و روزنامه نگار در سرمقاله روزنامه شرق نوشت: چندی پیش سالگرد مشروطه بود. بی سروصدا آمد و رفت. یکی از بزرگ ترین رویدادهای کشور که با عناوینی همچون انقلاب مشروطه، نهضت مشروطه و جنبش مشروطه از آن نام می برند. جنبشی مترقی که آحاد مردم درگیر آن نبودند و حتی می توان گفت در مناطق دورافتاده از شهرهای بزرگ از وقایع مشروطه چندان خبردار نشدند.

از این رو این جنبش، نخبه گرا باقی ماند. جنبشی که طیف های متنوعی از جریان های سیاسی از جمله روحانیون بلندپایه، ملیون و گروه هایی با افکار سوسیالیستی را در بر می گرفت. جنبش مشروطه توانست مفاهیمی همچون آزادی، حقوق ملت و قانون را به بستر جامعه تسری بدهد، اما مهم ترین ویژگی آن ابداع ملت در مواجهه با نهاد سلطنت و روحانیت بود. دو نهادی که سالیان سال و تا بعد از کودتای 28 مرداد منافع مشترک شان بیش از تعارضات شان بود. شاید از همین رو بود که ملیون و سوسیالیست ها هرگز نتوانستند به معنای واقعی در جامعه ایران دست بالا را داشته باشند.

با اینکه آن ها در ابداع و ترویج مفاهیمی همچون قانون و آزادی نقش مهمی بر عهده داشتند، اما اغلب پرتره ساخته شده از آنان، فیگوری طاعونی است که این فیگور درصدد است جامعه را از مسیر خود منحرف سازد. در این یادداشت قصد ما بیان تحولات مشروطه نیست. آن قدر دراین باره سخن گفته اند که بعید است کسی تمایل به خواندن مکرر چنین متن هایی داشته باشد. این عدم تمایل صرفا به مشروطه بازنمی گردد. مردم یا به معنای دیگر بخشی از اکثریت مردم، نه تنها از سخن شنیدن اشباع شده اند حتی در سخن گفتن نیز از مرز اشباع شدگی عبور کرده و ناخواسته در هر زمینه ای اظهارنظر می کنند.

این اشباع شدگی به بی معنایی و گریز از آن انجامیده است و طیفی از مردم که درصددند صدای اکثریت باشند از هر جنبش و جریان و حرکتی که وابسته به یک معنا و تفکر باشد سخت گریزانند و از هر اندیشه و مفهومی که درک آن مستلزم زحمت و مرارت باشد پرهیز کرده و به دنبال مفاهیم یا وضعیت های آسان یابند: در جهان بهترین چیزها را نیز ارجی نیست تا آنکه نخست کسی آن ها را به نمایش گذارد.

مردم این نمایشگران را مردان بزرگ می خوانند. مردم از بزرگی، یعنی از آفرینندگی، چیزی چندان نمی دانند. اما کششی ست ایشان را به نمایشگران و بازیگرانِ چیزهای بزرگ. جهان گِردِ پایه گذارانِ ارزش های نو می گردد: با گردشی ناپیدا. اما مردم و نام گردِ نمایشگران می گردند: چنین است راه و رسمِ جهان.

نمایشگر را جانی ست؛ اما جانی نه چندان باوجدان. ایمانِ او همواره به چیزی ست که بیش از همه دیگران را وادار به ایمان آوردن به آن می کند -ایمان به خویشتنِ خویش! فردا او را ایمانی تازه است و پس فردا ایمانی تازه تر. او، همچون مردم، حسی تند دارد و حال و هوایی گردنده . 1 شاید از این منظر است که بخشی از جامعه به نوستالژی تن داده است. نمایشگران نوستالژی بسیارند، چراکه با توان نوستالژی می توان برداشتی کلی و غیرانتقادی از تاریخ داشت و صرفا زوایای خوشایند آن را به خاطر آورد و رؤیایی از آن را بازآفرینی کرد. آرمان شهری از گذشته تاریخی که واقعیت های تلخ آن به نسبت زندگی پرمشقت کنونی از یاد رفته است.

جامعه ای که توان ابداع معنا و مفهوم را ندارد، جامعه ای خسته، ناامید و بازنشسته است؛ مهم نیست که آمار جمعیت، خبر از جوانی آن می دهد. جامعه ای که بر هر مفهوم و معنایی می تازد و فاقد نگاه انتقادی منصفانه به وضعیت کنونی خود است و غم روزهای از دست رفته را می خورد، جامعه ای پیر و بازنشسته است که هیچ نویی از آن زاده نخواهد شد. آینده ایران در گذشته و اکنون آن است. هیچ بخشی از تاریخ ایران همچون یک کیک نیست که بتوان تکه ای از آن را برید و به امروز آورد. هر چیز نویی از جمله جامعه و دولت نو، از دل نگاه انتقادی و کاوشگرانه برمی خیزد. جامعه معتاد به نوستالژی سرانجام اُوِردوز می کند.

آدم های این جامعه در خلسه ای از گذشته و حال ستایشگر خود هستند و از ه رکه همچون آنان نیست متنفرند. در این محوریت من است که نفرت در جامعه نهادینه خواهد شد. جامعه ای که از انقلاب بیزار است، اما از نوستالژی، انتظاری انقلابی دارد. هیچ گذشته ای بی کم وکاست احیا نخواهد شد و این غایت گرایی نافرجام به خشم وعصبیت ایدئولوژیک منتهی خواهد شد. دو مفهومی که کارکردی همچون سیل دارد و جز ویرانی از دل آن چیز دیگری بیرون نخواهد آمد.