یک ویدئوی چند ثانیه ای، اما پر از بی تفاوتی و خودنمایی، این روزها در شبکه های اجتماعی دست به دست می شود. راننده ای که در مسیر شاهرود به سبزوار جاده ای که به محور یوز معروف است، با لحن تمسخرآمیز به تابلوهای هشدار عبور یوز می خندد و می گوید: اینجا بیابان است، یوز کجا بود؟ غافل از اینکه همین منطقه، زیستگاه اصلی آخرین بازماندگان یوزپلنگ آسیایی است.

به گزارش همشهری آنلاین، یوز آسیایی، گونه ای که بر اساس آخرین آمارهای رسمی سازمان حفاظت محیط زیست، تنها حدود 20 قلاده از آن در طبیعت ایران باقی مانده و در لبه انقراض قرار دارد، بیشترین تهدید را نه از شکارچیان، بلکه از همین جاده ها و رانندگان بی دقت دیده است. آمار رسمی نشان می دهد طی 15 سال گذشته، تنها در جاده میامی- سبزوار، 13 یوز آسیایی بر اثر تصادفات جاده ای تلف شده اند.

همچنین در کل کشور، از مجموع تلفات یوزپلنگ آسیایی، 25 مورد ناشی از تصادفات جاده ای بوده که 13 مورد آن در بخشی از اتوبان امام رضا (ع) حدفاصل سه راهی بیارجمند تا روستای عباس آباد رخ داده است.

یک فعال و حفاظت گر محیط زیست، درباره رفتار راننده ای که در جاده شاهرود - سبزوار اقدام به تمسخر یوزپلنگ کرده است، می گوید: این ماجرا اهمیت چندانی ندارد؛ اما بهانه ای برای پرداختن به دو نکته مهم است.

علی رنجبران نخستین نکته را به بعد عام مسئله حفاظت حیات وحش مرتبط می داند و می افزاید: در موضوعات تخصصی مانند حفاظت از حیات وحش، تاثیرگذاری شبکه های اجتماعی بر تصمیمات و رویکردهای تخصصی باید مورد توجه قرار گیرد و در حال حاضر به یک مسئله جدی بدل شده است.

چه یک ویدئوی پربازدید باشد و چه یک حساب کاربری پربازدید. باید بررسی شود که آیا سخن علمی و درست می گوید و یا فردی متخصص است. البته این به معنای بی اهمیت بودن نظر عموم مردم نیست؛ برعکس، اهمیت نظر مردم بالاست و علاقه مندی عمومی به سرنوشت یوز آسیایی بارها ثابت شده است. اما پاسخ به این علاقه مندی در جزییات فنی باید در فضای تخصصی انجام شود، نه صرفا در شبکه های اجتماعی.

رنجبران اما در درباره این ویدئو با طرح پرسش درباره جامعه هدف در مسیرهای پرخطر به ویژه در جاده تهران- مشهد، ادامه می دهد: ممکن است یک راننده فقط یک بار در طول زندگی اش از این مسیر عبور کند. بنابراین نمی توان با اقدامات فرهنگی، انتظار داشت همه این موارد را رعایت کنند. پیشگیری از تلفات جاده ای حیات وحش راهکارهای مشخصی دارد. تکیه صرف بر نصب تابلو یا اقدامات مقطعی، قصور سازمان حفاظت محیط زیست در همه ادوار را نشان می دهد.

این فعال محیط زیست با اشاره به اینکه این قصور محدود به دوره خاصی از مدیریت سازمان محیط زیست نیست، می گوید: در مورد گونه های دیگر حیات وحش ایران، مانند پلنگ نیز آمار تلفات بر اثر تصادفات جاده ای کم نیست. تغییر رفتار یک راننده یا کشیک های شبانه در ایام خاص، مانند نوروز، راه حل بلندمدت محسوب نمی شود.

او درباره نقش فرهنگ سازی تاکید می کند: نمی توان از اقدامات فرهنگی انتظار جلوگیری کامل از انقراض یوز را داشت. گرچه این اقدامات در برخی موارد بی اثر نبوده و در گذشته شرایط بدتری وجود داشت که امروز دیگر وجود ندارد. اما در برخی موارد، فرهنگ سازی، جایگزین اقدام تخصصی نمی شود و مطالعات بسیاری تلاش برای تاثیرگذاری بر رفتار رانندگان در پیشگیری از تصادفات جاده ای حیات وحش را تقریبا بی اثر می دانند. تصادف جاده ای یوز آسیایی نیازمند مداخله مستقیم، شامل فنس کشی با استاندارد دقیق، بهسازی مسیر عبور، تامین روشنایی و کاهش سرعت در بخش های حساس است. متاسفانه حتی همین اقدامات نیمه کاره، مانند روشنایی مسیر، نیز با مشکل روبه رو است.

رنجبران در پایان هشدار می دهد: به جای بزرگنمایی در فضای مجازی و اتکای صرف به بازتاب این گونه ماجراها، باید به اجرای راهکارهای اصولی و تخصصی روی آورد. فضای مجازی محل تصمیم گیری های فنی درباره حفاظت از یوزپلنگ و راهکارهای آن نیست.

مسیر شاهرود - سبزوار سال هاست به دلیل عبور یوزهای آسیایی، محل نصب تابلوهای هشدار و اجرای طرح های حفاظتی مانند فنس کشی بوده. بخشی از این جاده اکنون فنس دارد، اما وعده تکمیل آن همچنان نیمه تمام مانده. هر روز که این پروژه به تعویق می افتد، خطر نابودی کامل این گونه بی نظیر حیات وحش بیشتر می شود. پشت هر تابلوی هشدار عبور یوز، داستانی تلخ از برخورد مرگبار با خودروها نهفته است. محیط بانان و فعالان محیط زیست سال هاست هشدار می دهند که فرهنگ سازی و مسئولیت پذیری رانندگان، به اندازه پروژه های تخصصی و فنی برای حفظ یوزپلنگ اهمیت دارد.