غروب بود که آن چارپاره روی سینه محمود شهمرادی نشست؛ جلوی چشم های همراهش، وقتی که در سولگرد رد شکارچی ها را می زند، وقتی تیر هوایی اول را شلیک می کند، وقتی اسلحه شکارچی به سمت او نشانه می رود و گلوله روی تنش می نشیند. غروب 15 مردادماه بود که خون او روی خاک سولگرد روی زمین ریخت؛ مثل یاسر مصدق در کویلر و هدایت الله دیده بان در خاییز ؛ دو محیط بان دیگر که از ابتدای سال جان شان را از دست داده اند.

به گزارش هم میهن، پیکر محمود شهمرادی را ساعت 12 شب چهارشنبه، محیط بان ها و همیاران محیط زیست با هم از آن منطقه سخت و سنگی به لب جاده منتقل کردند، ساعاتی که در انتظار بازدید دادستان و نیروی انتظامی از صحنه قتل او بودند، ساعت هایی که پیکر او با شالی چهارخانه و خونین پوشانده شد.

محیط بان ها کنار تابوت اش نشستند و محیط بان ارسلان باغانی با چشم هایی به خون نشسته، می گوید: همکار محیط بان ما محمود شهمرادی از ساعت پنج بعدازظهر شهید شده، حالا همکارها آمده ایم برای انتقال پیکر او. دوستان بدانید که ما چطور کشته می شویم؛ ما برای زیست شما، آب وهوای این کشور و تنوع زیستی این کشور زحمت می کشیم، حق ما نیست که این طوری بمیریم و بعد انتقال پیکر او به سمت شهر برای آخرین دیدار، روی دوش محیط بان ها.

محمود شهمرادی 47ساله با 12 سال سابقه کار در پارک ملی گلستان، به دست شکارچیانی سابقه دار به قتل می رسد؛ شکارچیانی با یک پرونده تخلف باز که هنوز جریمه اقساطی آن را پرداخت نکرده اند و حالا هر دو بازداشت شده اند، خلاف قاتل هدایت الله دیده بان که بعد از گذشت دو ماه، هنوز بازداشت نشده است.

پیش از او، این محیط بان یاسر مصدق بود که در منطقه کویلر پارک ملی گلستان در درگیری با شکارچیان غیرمجاز به شهادت رسید؛ در حادثه ای مشابه، در درگیری با شکارچیان غیرمجاز. پارک ملی گلستان با مساحتی حدود 92 هزار هکتار در سه استان گلستان، خراسان شمالی و سمنان گسترده شده و 13 پاسگاه محیط بانی و 105نیروی محیط بان و 35 همیار محیط زیست در کنار محیط بان ها کار حفاظت را انجام می دهند.

مناطق چهارگانه باتوجه به غنای تنوع زیستی خود، جمعیت حیات وحش قابل توجهی دارند و بیشتر هدف شکارچیان قرار می گیرند. پارک ملی گلستان هم در 10 سال گذشته روند رو به رشدی از نظر حیات وحش و علفخواران به ویژه قوچ و میش و کل و بز و آهو و مرال داشته و در حال حاضر بیش از 12 هزار رأس علفخوار بزرگ جثه در پارک ملی گلستان باقی مانده که همین آمار، درصد شانس شکار را افزایش می دهد و باعث می شود تعداد ورود شکارچی با شکار موفق یا غیرموفق بیشتر شود.

ساعاتی بعد از قتل محیط بان شهمرادی، سرتیپ دوم ستاد رضا رستگار، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست، خبر داد که ضاربان او به دست فرماندهی انتظامی استان خراسان شمالی، فرمانده اداره حفاظت محیط زیست شهرستان آشخانه و سایر عوامل انتظامی و قضایی و با اقدامات پلیسی و اطلاعاتی دستگیر شدند. به گفته او، یکی از آن ها در این حادثه زخمی و در بیمارستان بستری و نفر دیگر نیز برای سیر مراحل پرونده تحویل مراجع انتظامی و قضایی شده است.

شاهدان شهادت محیط بان شهمرادی تعریف می کنند صبح روز حادثه، نیروهای محیط بانی سولگرد رد شکارچی ها را در همان حوالی می زنند و بعد با تیمی از محیط بانی مجاور تماس می گیرند تا همراه آن ها در منطقه حاضر شوند و نشانه ای از آن دو شکارچی به دست آورند. حوالی پنج عصر 15 مردادماه بود که محمود شهمرادی و همیار محیط زیستی که در کنارش بود، با گروه شکارچی از فاصله ای نزدیک رودررو می شوند و محیط بان، با رعایت قانون به کارگیری سلاح، به متخلف فرمان ایست می دهد و با تیراندازی هوایی سعی می کند آن ها را متوقف کند.

شاهدان آن صحنه تعریف می کنند که شکارچی ها به طرف محیط بان و همیار محیط زیست تیراندازی می کنند، محمود شهمرادی برای دفاع از خود و همیار تیراندازی می کند و شکارچی اول زخمی می شود، اما شکارچی دوم با اسلحه غیرمجاز خود به سمت شهمرادی تیراندازی می کند که به دلیل فاصله نزدیک و اصابت آن به ناحیه سینه، در همان لحظات اول جانش را از دست می دهد. شکارچی زخمی با هماهنگی اورژانس و ماموران نیروی انتظامی به نزدیک جاده و بعد بیمارستان بجنورد منتقل می شود و همراه او که نتوانسته بود از منطقه خارج شود، حدود هشت شب دستگیر می شود؛ سه ساعت بعد از اینکه گلوله را به تن محمود شهمرادی شلیک کردند.

صبح زود همکاران ما رد شکارچی را در منطقه می بینند و بعد با هماهنگی باقی همکاران، ردزنی آن ها را شروع می کنند. ساعت حوالی پنح بعدازظهر بود، محیط بان ها در حال استراحت بودند که محمود شهمرادی شکارچیان را می بیند که از زیر پایشان و لابه لای درختان در حال رد شدن اند و می روند که دستگیرشان کنند. نزدیک که می شوند، ایست می دهند، اما توجه نمی کنند و شلیک می کنند، آن تیر چهارپاره می خورد وسط قفسه سینه او.

محیط بان م نمی خواهد نامی از او برده شود، می گوید بنویس خسته و بریده ام. آقای م از همراهان محمود شهمرادی در ماموریت هایش بود و می داند اگر درگیری شکارکش و محیط بان منجر به شهادت نشود، در بیشتر موارد آزاد می شوند و جریمه هایشان قسط بندی می شود، مثل یکی از متهمان پرونده تاج محمد باشقره: این متهم بعد از مرخصی برای شکار به منطقه می رفت و چندبار بازداشت شده بود. همچنین در یکی از درگیری ها، برادرش کشته شد.

می گوید بنویسید شکارکش ، نه شکارچی؛ چون شکارچی به افراد قانونمند می گویند که بعد از گرفتن پروانه و واریز پول، با هماهنگی محیط زیست و قانونی، همراه با یک محیط بان، شکار می کند و در همه کشورها هم وجود دارد، اما شکارکش بدون هیچ پروانه ای، مفت و مجانی می رود به منطقه و هرچیزی را ببیند شکار می کند.

چون حیات وحش در تمام مناطق غیر از مناطق تحت حفاظت ازبین رفته است، شکارکش ها برای شکار غیرمجاز مجبورند داخل مناطقی مثل پارک گلستان بیایند. این شکارکش ها هم از قدیمی ها بودند و چندین بار دستگیر شده اند.

قرار بود از اول اردیبهشت ماه امسال شیفت های جدید اجرایی شود. شیفت های جدید به صورت 24 ساعت کار و 48 ساعت استراحت بود که متاسفانه باتوجه به ماهیت شغل محیط بانی این مدل شیفت برای خیلی از همکاران سخت می شد و همه دوست داشتند به جای یک روز کار و دو روز استراحت، دو روز کار کنند و چهار روز استراحت داشته باشند. یا سه روز کار و شش روز استراحت در نظر گرفته شود، اما متاسفانه نه اداره قبول کرد، نه اداره کل و نه سازمان. تنها سه نفر قبول کردند 24 ساعت کار کنند و 48 استراحت و سختی این مدل شیفت را به جان خریدند.

قرار شد حالا که اداره شیفت های باب میل محیط بان ها را اجرایی نمی کند، محیط بان ها مثل سابق شیفت داشته باشند، پنج روز کار و پنج روز استراحت و به جای آن، اداره پول اضافه کار بیشتری پرداخت کند، اما درنهایت هم فقط یک میلیون تومان به حقوق همکاران اضافه شده، در بعضی موارد در حد 100هزار تومان. طبق چارت سازمانی، پارک ملی گلستان باید حدود 120 تا 130 محیط بان داشته باشد اما در عمل 40 تا بیشتر ندارد. شیوه جذب محیط بان بر مبنای امتحان است، نه تخصص و همین برای حفاظت مشکل ساز است.

آقای م می گوید که قانون پشت شکارشان است، در مواردی که قاتل محیط بان مشخص باشد مشکلی نیست، ولی در باقی موارد به آن ها آسان می گیرد: یک سازمان نمی تواند شکم محیط بانی که 15 روز در مناطق حضور دارد را سیر کند و به یک جیره غذایی ناکافی اکتفا می کند؛ جیره ای در حد پنج کیلو برنج، یک رب گوجه فرنگی، دو بسته ماکارونی، یک بسته سویا، قند و روغن؛ فکر کن با این جیره چه چیزی می توانی درست کنی و بخوری؟ باید ماهانه از جیب خودت و حق زن و بچه ات بزنی، فقط برای سیر شدنت سر شیفت کاری.

این دو از شکارچیان سابقه دار خراسان شمالی اند و بارها پرونده شکار داشته اند. حتی سال گذشته هم یگان حفاظت محیط زیست خراسان شمالی به دلیل شکار غیرقانونی دو رأس قوچ، آن ها را دستگیر کرده بود و همین الان پرونده جاری دارند و در حال پرداختن جریمه هستند ؛ این را وحید خیرآبادی، معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان تعریف می کند، ساعتی بعد از تشییع پیکر محیط بان شهمرادی در مینودشت گلستان؛ بعد از اینکه پیکر او روی دست همکارانش به سمت مزارش همراهی شد.

او می گوید محیط بان شهمرادی دو ماه پیش، یکی از متهمان پرونده تاج محمد باشقره را در همین پارک ملی دستگیر کرده بود؛ مردی که دوباره برای شکار غیرمجاز به منطقه آمده بود، آن هم درحالی که پرونده ای باز دارد: ما نمی توانیم نام آن ها را شکارچی بگذاریم، آن ها شرورند و چندین مورد پرونده داشتند. یکی از متهمان پرونده محیط بان باشقره، دوباره بابت پرونده دیگری دستگیر و بازداشت شد. آقای شهمرادی با همکاران منطقه سولگرد، او را دستگیر کرده بودند.

مجازات شکار غیرمجاز در ایران در مرحله اول، جریمه و در مرحله دوم، زندان است و برای بیشتر این جرائم بین یک تا دوسال حبس در نظر گرفته می شود. در بیشتر موارد هم مجرمان، حبسی حداقلی می گیرند و بعد از یک تا دو ماه درخواست رأی بندباز می کنند.

خیرآبادی می گوید: ما شکارچیانی داریم که در همین پارک ملی گلستان در سال های گذشته پرونده و سابقه داشتند و آن ها را هم محکوم کردیم، اما توانستند رأی بندباز بگیرند و زمانی که از زندان مرخصی می گیرند، دوباره مرتکب این تخلف می شوند.

اگر بخواهیم در زمینه قوانین شکار و صید، الگوی کشورهای دیگر را رعایت کنیم، باید بدانیم آن ها مجازات هایی چندوجهی دارند؛ به این ترتیب که اگر فردی شکار غیرمجاز مرتکب می شود، علاوه بر پرداخت مجازات گونه شکار شده، از برخی خدمات اجتماعی هم محروم می شود؛ در این صورت اثربخشی مجازات بیشتر می شود.

محمود شهمرادی، یاسر مصدق و هدایت الله دیده بان که در پنج ماه گذشته جان شان را از دست دادند، تنها سه نفر از سه هزار محیط بان ایران در 314 منطقه حفاظت شده کشورند؛ جمعیتی که نمی تواند 20 میلیون مترمربع مساحت این مناطق را پوشش دهد. معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان می گوید، قدم اول در جلوگیری از این اتفاقات آموزش و فرهنگسازی جوامع محلی و افزایش سواد محیط زیستی آن هاست؛ چون مردم باید بدانند این سرمایه ملی است که شکار می شود: مرحله دوم هم مربوط به متناسب سازی قوانین، مقررات و جرائم محیط زیستی است.

مرحله سوم هم تجهیز یگان حفاظت و به وسایل کارآمد است. در بسیاری از مواقع نیاز نیست که محیط بان به صورت فیزیکی با متخلف درگیر شود. استفاده از دوربین های پایش، هوش مصنوعی و رادار که در دنیا انجام می شود نیاز به حضور فیزیکی را در منطقه کاهش می دهد، اما یگان حفاظت ما از آن محروم است. اگر این اقدامات را با همین اولویت انجام دهیم، در مرحله آخر است که نیاز به افزایش تعداد محیط بان ها داریم. ما در کشور 314 منطقه حفاظت شده و با بیش از 20 میلیون هکتار مساحت داریم که با سه هزار محیط بان مدیریت می شود.

نیمی از آن ها شیفت و نیمی از آن ها استراحت هستند؛ یعنی فقط 1500 محیط بان از طبیعت و تنوع زیستی کشور حفاظت می کنند. میانگین جهانی حضور محیط بان در مناطق حفاظت شده، یک نیرو به ازای هر هزار هکتار مساحت است و حالا با وجود 20 میلیون هکتار منطقه حفاظت شده، نیاز به 20 هزار نیروی محیط بان داریم. میانگین جهانی بیشتر مربوط به اکوسیستم های دشتی، سامان و استپی است، درحالی که اکوسیستم های مناطق حفاظت شده ایران بیشتر تپه ماهوری، کوهستانی و صعب العبور است که نیاز به تعداد بیشتر محیط بان را افزایش می دهد.

پنج روز پیش از شهادت محمود شهمرادی، نمایندگان سازمان حفاظت محیط زیست در کمیسیون حقوقی مجلس حاضر شدند و درخواست کردند قوانین در حوزه ماموران مسلح سازمان محیط زیست، بررسی و اصلاح شود. خیرآبادی می گوید که با شرایط کنونی محیط زیست ایران، قانون به کارگیری سلاح هنوز نیاز به تکمیل و بازنگری دارد.

13 مردادماه امسال رضا رستگار، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست، آمار شهدای محیط بان را 124 نفر اعلام کرد و خبر داد، تعاملی با سازمان بنیاد شهید و امور ایثارگران انجام شده و از این تعداد تا امروز، شهادت 49 نفر احراز و سایر پرونده ها در حال تکمیل است.

به گفته او، قانون حمایت قضایی و بیمه ای از مأموران یگان حفاظت محیط زیست، قانونی مصوب سال 1399 است و قانون به کارگیری سلاح ویژه نیروهای مسلح، مصوب سال 1373 است که حالا به دلیل گذشت زمان و بروز مسائل و مشکلات، نیاز به روزآمدسازی، اصلاحات ساختاری و بازنگری دارد.

بعد از انتشار خبر شهادت محیط بان شهمرادی، شبکه سازمان های مردم نهاد محیط زیستی استان گلستان، در بیانیه ای شهادت سه محیط بان را در یک پارک ملی، هشدار جدی امنیتی و مدیریتی خواند و گفت: کشته شدن سه محیط بان در یک پارک؛ این دیگر صرفاً یک حادثه نیست، هشدار جدی امنیتی و مدیریتی است و هشدارها و پیشنهادهایی را مطرح کرد.

سلیمان آرخی، عضو شبکه سمن های محیط زیستی استان گلستان و از اعضای موسسه سبزگامان بسکی می گوید که روند پرونده شهدای محیط بان، به خوبی اطلاع رسانی نمی شود و تکلیف پرونده آن ها شفاف نیست.

او می گوید: ما در بیانیه سمن های محیط زیستی استان گلستان به محاکمه شفاف و علنی عاملان این جنایت ها هم اشاره کردیم؛ الان تکلیف پرونده محیط بان باشقره، یاسر مصدق، هدایت الله دیده بان و بسیاری از شهدای محیط زیست به کجا رسیده است؟ سازمان حفاظت محیط زیست باید به صورت علنی روند و نتیجه این پرونده ها را اعلام کند. بسیاری از پرونده ها سال ها طول می کشد و عدالت و خون خواهی اتفاق نمی افتد. طبق شنیده های ما، در برخی موارد این پرونده ها بدون عدالت، مختومه شده بود. در اولین جلسه با رییس سازمان حفاظت محیط زیست، اشاره کردند که دوباره پرونده محیط بان باشقره را به جریان انداختیم و خونخواهی خود را ادامه دادیم؛ چون هنوز پرونده او به نتیجه مطلوب نرسیده است. جدای از آن در نظر گرفتن عنوان شهید هم برای این شهدا، روندی بسیار طولانی دارد.

او توضیح می دهد که در هفت سال گذشته، این سومین محیط بان کشته شده در پارک ملی گلستان است که در راه حفاظت از طبیعت، فدای برخی کاستی ها از نظر تجهیزات و سیستم حکمرانی شدند؛ نمونه آن مناطقی از این پارک است که کریدور تردد شکارچیان غیرمجاز است و می توان با پایش هوشمند آن ها، جان محیط بانان را حفظ کرد: برخی از مناطق حفاظت شده در داخل خود زون هایی دارند که شکارچی ها و متخلفان بیشتر در آن مناطق هستند. محیط بان باشقره در همین منطقه سولگرد به شهادت رسید؛ محلی که محمود شهمرادی هم در آن جان خودش را از دست داد. درواقع مسیر تردد و کریدور آن ها مشخص است.

در چنین شرایطی به راحتی می توان با سیستم های پایش، دوربین های نظارتی و حرارتی و پهپادها، منطقه را مدیریت و پایش کرد تا جان محیط بان ها به خطر نیفتد. در این درگیری ها ممکن است شکارچی غیرمجاز هم کشته شود. مسئله نوع مدیریت و حفاظتی است که مشکل دارد. ما در بیانیه شبکه سمن های محیط زیستی استان گلستان، راهکارها و مطالبه هایی را درباره این موضوع مطرح کردیم. یکی از آن ها تدوین و اجرای طرح حفاظتی برای نقاط بحرانی پارک ملی گلستان و مناطق حساس است که ممکن است مورد تردد شکارچی ها باشد.

علاوه بر آن، باید گشت هایی ترکیبی و بین بخشی برای مقابه موثر با شکارچیان غیرمجاز و مسلح ایجاد شود. الان بسیاری از پست های سازمانی در سازمان حفاظت محیط زیست، مثل سایر ارگان های کشور خالی است. برای مثال تعداد محیط بان های عرصه 92 هزار هکتاری پارک ملی گلستان، کمتر از رقم مورد نیاز آن است. در این شرایط ما حداقل از سایر سازمان هایی که در منطقه حضور دارند مثل نیروهای انتظامی و نظامی توقع داریم که به عنوان گشت های ترکیبی استفاده شوند و به کمک محیط بان ها بیایند.

او می گوید در چندسال گذشته بحث استفاده از اینترنت اشیاء و نصب تعدادی سنسور در مناطق مختلف پارک ملی گلستان مطرح شد، اما اجرایی نشد: دوربین های حرارتی و موارد مشابه هم می توانند به حفظ جان محیط بان ها کمک کنند. یکی دیگر از مواردی که در بیانیه خود به آن اشاره کردیم، درخواست برای حمایت از خانواده شهدای محیط بان بود؛ وقتی پدر خانواده از دنیا می رود، همه مسئولیت برعهده مادر است و مطالبه ما، حمایت کامل از خانواده این شهداست، صرف پرداخت حقوق با این فشار اقتصادی کافی نیست.

روال حمایت از آن ها هم با پرداخت مستمری فرد متوفی به خانواده آن ها صورت می گیرد و در این شرایط باید حمایت های ویژه تری برای آن ها در نظر گرفت. علاوه بر این، خواستار این هستیم که اجرای کمپین ملی برای ارتقای جایگاه محیط بانان در فرهنگ عمومی اتفاق بیفتد؛ ما در موسسه خود علاوه بر آموزش های محیط زیستی برای کودکان و نوجوانان، شغل حساس محیط بانی را هم به آن ها معرفی می کنیم.