اخیرا برخی رسانه های غربی ادعاهایی مبنی بر احتمال ازسرگیری گفت وگوهای دیپلماتیک میان ایران و ایالات متحده مطرح کرده اند؛ رایزنی هایی بدون نقش آفرینی عمان با میانجیگری کشوری ثالث. هر چند این ادعاها تاکنون ازسوی هیچ یک از مقامات رسمی جمهوری اسلامی ایران یا ایالات متحده تایید نشده است.

به گزارش اعتماد، اسماعیل بقایی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی کشورمان طرح چنین ادعاهایی را بازی روانی دشمن توصیف کرد و گفت هرگونه رایزنی به ارایه تضمین های معتبر توسط واشنگتن و جبران خسارات حمله پیش دستانه این بازیگر منوط است.

همزمان سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان اخیرا در گفت وگو با صدا وسیما ضمن تاکید دوباره بر حق ایران برای غنی سازی اورانیوم، صراحتا اعلام کرد که ازسرگیری مذاکرات در آینده به اقتضای مصالح کشور بستگی دارد و از همین رو هر جا که لازم باشد می جنگیم و هر جا که لازم باشد مذاکره می کنیم.

او همچنین گفت که تهدید مکانیزم ماشه (اسنپ بک) بزرگ نمایی شده و این مکانیزم مسیر دیپلماسی را تخریب می کند. در چنین شرایطی گروهی از تحلیلگران با اشاره به فعل و انفعال های غرب بالاخص تروییکای اروپایی و کشورهای حاشیه خلیج فارس احتمال ازسرگیری رایزنی ها را محتمل دانسته و مدعی اند این بار چین ممکن است نقش میانجی را عهده دار شود تا نقش صلح ساز خود را در خاورمیانه را تثبیت کند، با این همه گروهی دیگر با اشاره به موضع گیری های ایران و تاکید کشورمان بر حفظ حق غنی سازی دراین زمینه تردیدهای جدی را مطرح کرده و مدعی اند، آینده دیپلماسی میان ایران و امریکا در هاله ای از ابهام قرار دارد.

به این بهانه در گفت وگویی اختصاصی با رحمان قهرمان پور، کارشناس مسائل بین الملل به بررسی ابعاد احتمالی ادعاها مطرح شده پرداخته شده است. به باور قهرمانپور طرح چنین ادعاهایی در فضای رسانه ها نشان دهنده رویکرد چندوجهی ایران درقبال مسائل هسته ای، تحریم ها و مذاکرات بین المللی است.

مشروح گفت وگو در ادامه آمده است:

قهرمانپور در پاسخ به سوال نخست درباره ادعای رسانه های غربی مبنی بر از سرگیری رایزنی ها و احتمال تحقق چنین سناریویی گفت: براساس اطلاعات دریافتی از منابع متعدد، به نظر می رسد گزارش ها مبنی بر احتمال از سرگیری مذاکرات میان ایران و ایالات متحده صحت دارد و به نظر می رسد ایران با هدف حفظ مسیر دیپلماسی و جلوگیری از بسته شدن کانال های گفت وگو تصمیم گرفته به میز مذاکره بازگردد. این تصمیم احتمالا در راستای کاهش تنش ها و ایجاد آرامش در فضای داخلی کشور اتخاذ شده است، به ویژه با توجه به نگرانی های موجود در مورد احتمال تشدید تنش ها. با این حال به باور قهرمانپور هنوز مشخص نیست که ایالات متحده با پیش شرط ها و پیشنهادهای ایران موافقت خواهد کرد یا خیر.

قهرمانپور در پاسخ به سوالی مبنی بر تاثیر شکاف های حاکم بر فرآیند دیپلماسی نیز تاکید کرد: شواهد حاکی از آن است که مذاکرات به زودی آغاز خواهد شد، اما باتوجه به اختلافات عمیق میان دوطرف و تشدید فضای بی اعتمادی در ایران پس از جنگ 12 روزه، نمی توان نسبت به موفقیت مذاکرات خوشبین بود. شرایط کنونی برای دستیابی به توافق، حتی در مقایسه با دوره پیش از جنگ 12 روزه، به مراتب دشوارتر به نظر می رسد.

این کارشناس مسائل بین الملل در ادامه ضمن اشاره به دیدگاه های مخالف در اسراییل درباره نقش احتمالی این بازیگر در صورت ازسرگیری رایزنی ها خاطرنشان کرد: گروهی در اسراییل معتقدند که پس از جنگ 12 روزه و حمله این بازیگر به تاسیسات هسته ای کشورمان، تهدید هسته ای ایران دیگر برای این بازیگر فوریت ندارد. حامیان این دیدگاه بر این باورند که اسراییل باید از یک توافق جامع میان ایران و امریکا استقبال کند، زیرا هزینه های چنین توافقی برای اسراییل کمتر از هزینه های اقدام نظامی مجدد علیه تاسیسات هسته ای ایران است.

علاوه بر این، حمله نظامی مجدد ممکن است انگیزه ایران را برای توسعه تسلیحات هسته ای افزایش بدهد. در مقابل، دیدگاه دیگری وجود دارد که از حمایت بنیامین نتانیاهو و جریان راست افراطی برخوردار است، این باور بر این اصل استوار است که اسراییل تنها باید به توافقی رضایت بدهد که تمامی خواسته های این بازیگر، ازجمله کاهش برد موشک های ایران در آن گنجانده شده باشد.

براساس این دیدگاه، اگر توافق میان ایران و امریکا از نظر اسراییل به اندازه کافی محدودکننده نباشد، اسراییل باید همانند گذشته تلاش کند تا از نهایی شدن آن جلوگیری کند. البته باید در نظر داشت در این زمینه دو نگاه به توافق در اسراییل وجود دارد: گروه نخست از یک توافق نسبتا مناسب میان ایران و امریکا حمایت می کند، گروه دوم تنها به یک توافق حداکثری و کاملا محدود کننده رضایت می دهند.

قهرمانپور در ادامه با اشاره به افزایش فشارهای غرب بالاخص تروییکای اروپایی بر ایران درباره فعال شدن ماشه خاطرنشان کرد: برای جلوگیری از فعال سازی مکانیزم ماشه، راهکارهای حقوقی متعددی مطرح شده است. یکی از این راهکارها که عباس عراقچی و برخی دیپلمات ها بر آن تاکید دارند این است که چون اروپا از حمله اسراییل به تاسیسات هسته ای حمایت کرد لذا روح برجام را نقض کرد و در نتیجه عضویت اروپا در این توافق زیر سوال رفته و نمی تواند مکانیسم ماشه را احیا کند.

طرفداران این نظر می گویند براساس معاهدات کنوانسیون وین، چنین گزاره ای می تواند مانع از آن شود که اروپا درخواست فعال سازی مکانیزم ماشه را مطرح کند. راهکار دیگر پیشنهاد شده، خروج همزمان ایران، روسیه و چین از برجام است که به منظور جلوگیری از احیای مکانیزم ماشه ارائه شده است.

با این حال به باور این کارشناس مسائل بین الملل راهکارهای حقوقی مطرح شده چندان امیدوارکننده نیست و احتمال نتیجه بخش بودن آن ها جهت جلوگیری از فعال سازی مکانیزم ماشه پایین است. از منظر سیاسی، به نظر می رسد که جلوگیری از فعال سازی مکانیزم ماشه درنهایت به توافق میان ایران و ایالات متحده وابسته باشد.

کشورهای اروپایی احتمالا تنها در صورت حصول چنین توافقی حاضر به خودداری از فعال سازی مکانیزم ماشه خواهند بود. مکانیسم ماشه از آن رو اهمیت دارد که در صورت عدم فعال سازی مکانیزم ماشه، محدودیت های اعمال شده توسط شورای امنیت سازمان ملل بر فعالیت های هسته ای ایران در آبان 1404 لغو خواهد شد. این امر امتیاز قابل توجهی برای ایران به شمار می رود و به همین دلیل، کشورهای اروپایی تمایلی به لغو این محدودیت ها بدون حصول توافق ندارند.

قهرمانپور در پاسخ به سوالی درباره کنش تهران در برابر فعال سازی احتمالی ماشه، گفت: در صورت عدم حصول توافق میان ایران و ایالات متحده و فعال سازی مکانیزم ماشه که به بازگشت تحریم های شورای امنیت سازمان ملل منجر خواهد شد، فشارها بر ایران به طور قابل توجهی افزایش خواهد یافت. برخی معتقدند که ایالات متحده پیش تر حداکثر تحریم های ممکن را علیه ایران اعمال کرده و بازگشت تحریم های شورای امنیت تاثیر چندانی نخواهد داشت.

با این حال انتقادهایی در این باره مطرح است. نخست، تاب آوری کشورها در برابر تحریم ها با گذشت زمان کاهش می یابد. در سال 1404، توانایی ایران برای مقاومت در برابر تحریم ها به مراتب کمتر از سال 94 است. دوم، فعال سازی مکانیزم ماشه و احیای قطعنامه های تحریمی شورای امنیت می تواند بار دیگر ایران را به عنوان تهدیدی در عرصه بین المللی مطرح کند و این موضوع از منظر حقوقی و سیاسی پیامدهای جدی به دنبال خواهد داشت.

از منظر قهرمانپور، بازگشت تحریم ها و قرار گرفتن ایران ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل می تواند حتی کشورهای دوست ایران، مانند چین، امارات و ترکیه، که از شرکای تجاری اصلی کشورمان هستند را در گسترش همکاری ها و حمایت از ایران در سازمان های بین المللی با تردید مواجه کند. این کشورها ممکن است همانند گذشته، در زمینه کاهش اثرات تحریم ها با ایران همکاری نکنند، که فشار بر ایران را دوچندان خواهد کرد.

این کارشناس مسائل بین المللی در ادامه خاطرنشان کرد: در مورد واکنش احتمالی ایران، به نظر نمی رسد خروج از معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای (NPT) در حال حاضر در دستور کار جمهوری اسلامی قرار داشته باشد. با این حال، در صورت فعال سازی ماشه، ممکن است گروه هایی در ایران خواستار خروج از NPT یا قطع کامل همکاری ها با آژانس بین المللی انرژی اتمی شوند. هر یک از این اقدامات برای ایالات متحده و اروپا از اهمیت بسزایی برخوردار است و می تواند به ایجاد بحرانی جدی در نظم هسته ای جهانی منجر شود.

قهرمانپور در ادامه به سفر معاون رییس آژانس بین المللی انرژی اتمی به تهران بدون حضور بازرسان اشاره کرد و گفت: ایران همکاری های خود با نهاد پادمانی را به طور کامل متوقف نکرده بلکه به دلیل نارضایتی از عملکرد این نهاد و گزارش های رافائل گروسی، بخشی از همکاری های داوطلبانه خود را معلق کرده است. از همین رو یکی از مسائل کلیدی کنونی میان ایران و نهاد پادمانی، موضوع بازدید بازرسان آژانس از تاسیساتی است که هدف حملات ایالات متحده و اسراییل قرار گرفته اند. کشورهای غربی برای ارزیابی فنی میزان خسارات واردشده به این تاسیسات، خواستار دسترسی به آن ها هستند. با این حال، به نظر می رسد ایران تمایلی به واگذاری این امتیاز استراتژیک ندارد.

به باور قهرمانپور، ایران در تلاش است تا با آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره چارچوب جدیدی برای همکاری دست یابد که می تواند به کاهش برخی از تنش ها میان دو طرف منجر شود. از منظر این کارشناس بین الملل با وجود نفوذ قدرت های بزرگ، ازجمله ایالات متحده و اروپا، در این نهاد پادمانی، باید توجه داشت که این نهاد به عنوان یک سازمان بین المللی معتبر، مسوول رسمی نظارت بر اجرای معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای (NPT) است.

از این رو، صرف نظر از نوع روابط ایران با غرب، اهمیت جایگاه آژانس بین الللی انرژی اتمی به عنوان تنها نهاد معتبر بین المللی برای ارزیابی برنامه هسته ای ایران غیرقابل انکار است. بر این اساس، ایران تمایلی به قطع کامل همکاری های خود با آژانس ندارد و حفظ این رابطه را در راستای منافع خود می داند.

قهرمانپور در ادامه خاطرنشان کرد: با توجه به حملات ایالات متحده و اسراییل به تاسیسات غنی سازی ایران، پافشاری تهران بر حق غنی سازی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به نظر می رسد ایران، با آگاهی از اینکه در شرایط کنونی امکان ازسرگیری فوری غنی سازی وجود ندارد، بر این نکته تاکید دارد که دست کم حق غنی سازی در خاک خود، که در توافق برجام به رسمیت شناخته شده بود، حفظ شود.

این پافشاری لزوما به معنای قصد ایران برای ازسرگیری غنی سازی در ماه های آتی نیست، بلکه هدف اصلی به رسمیت شناخته شدن این حق از منظر حقوقی و بین المللی است. علاوه بر این، این موضوع از منظر داخلی نیز حائز اهمیت است. در صورت حصول توافق لازم است تهران برای جلب حمایت افکار عمومی دستاوردهای این توافق را نیز توجیه کند. یکی از مهم ترین دستاوردها حفظ حق غنی سازی در خاک ایران است. با این حال، باید توجه داشت که ایران ایده تشکیل کنسرسیوم غنی سازی را رد نکرده و این پیشنهاد همچنان به عنوان گزینه ای برای همکاری های آینده مطرح است.

قهرمانپور در پاسخ به سوالی درباره موج تازه تحریم های امریکا و همچنین واکنش احتمالی چین به محدودیت های واشنگتن بر صادرات نفت کشورمان به چین خاطرنشان کرد: پکن تحریم های یک جانبه اعمال شده توسط امریکا که تحت عنوان تحریم های ثانویه شناخته می شوند، به ویژه در مورد ایران و روسیه را غیرقانونی تلقی می کند. این موضع گیری نه به دلیل حمایت چین از ایران بلکه بخشی از سیاست اصولی این کشور در راستای ایجاد نظم نوین جهانی با محوریت پکن محسوب می شود. در قالب این نظم پیشنهادی، چین به طور کلی با استفاده از ابزار تحریم به عنوان اهرم فشار مخالف است. این رویکرد می تواند به سایر کشورها اطمینان بدهد که در صورت بروز اختلاف با چین، این کشور از اعمال تحریم های یک جانبه علیه آن ها خودداری خواهد کرد.

با این حال به باور این کارشناس مسائل بین الملل، باید توجه داشت که تحریم های کنونی علیه ایران به دلیل عدم فعال سازی مکانیزم ماشه، از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد اعمال نشده اند. این امر به چین امکان می دهد تا در برابر این تحریم ها مقاومت کند. اما در صورت فعال سازی ماشه و بازگشت تحریم های شورای امنیت، چین به عنوان عضو دائم این شورا، ناگزیر خواهد بود به بخشی از این تحریم ها پایبند بماند و آن ها را اجرا کند، همان گونه که در گذشته نیز چنین کرده است. این موضوع می تواند پیامدهای مهمی برای سیاست خارجی چین و تعاملات آن در نظام بین الملل به دنبال داشته باشد.