فرارو- کیث جانسون، خبرنگار ارشد حوزه ژئواکونومی و انرژی در نشریه فارن پالیسی

به نقل از نشریه فارن پالیسی، دونالد ترامپ، رییس جمهور ایالات متحده، طی هشت سال و نیم گذشته فضای عمل گسترده ای برای ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه، فراهم کرده بود؛ اما به نظر می رسد اکنون صبر او به سر آمده است. ترامپ به شدت از خودداری پوتین در پایان دادن به جنگ روسیه و اوکراین ناامید شده و ضرب الاجل 50 روزه ای را که پیش تر برای دستیابی به توافق صلح تعیین کرده بود، کاهش داده است. او هشدار داده که در صورت عدم توافق، تحریم های بیشتری از جمله اعمال تعرفه های ثانویه علیه کشورهایی نظیر هند و احتمالاً چین که همچنان به واردات نفت از روسیه ادامه می دهند ـ در راه خواهد بود. ترامپ ماه گذشته در جریان سفر به اسکاتلند تاکید کرد که فقط 10 روز دیگر به روسیه مهلت می دهد؛ مهلتی که تا هشتم اوت ادامه خواهد داشت.

روز چهارشنبه، تنها دو روز پیش از پایان ضرب الاجل تعیین شده، دونالد ترامپ رسماً تعرفه های ثانویه علیه هند را اعمال کرد و با صدور یک فرمان اجرایی، نرخ تعرفه واردات آمریکا از هند را به 50 درصد افزایش داد؛ 25 درصد از این افزایش به دلیل سیاست های تجاری مغضوب ترامپ و 25 درصد دیگر به دلیل ادامه وابستگی هند به نفت روسیه اعمال شده است که بخش دوم تعرفه از 21 روز آینده اجرایی خواهد شد.

در نخستین سال از دور دوم ریاست جمهوری خود، ترامپ از برخوردی تند و حتی تحقیرآمیز با ولودیمیر زلنسکی، رییس جمهور اوکراین در دفتر بیضی، اکنون به وعده ارسال سامانه های موشکی پاتریوت بیشتر برای او رسیده است. هفته گذشته، ترامپ در واکنش به تهدید تلویحی دیمیتری مدودف، رییس جمهور پیشین روسیه، مدعی شد که دو زیردریایی هسته ای را به روسیه نزدیک تر کرده است؛ هرچند هنوز روشن نیست منظور او زیردریایی های مجهز به تسلیحات هسته ای بوده یا زیردریایی هایی با پیشران هسته ای، چرا که آمریکا هر دو نوع را در اختیار دارد.

این تحرکات مانع از تداوم تلاش های دیپلماتیک ترامپ نشده است. روز چهارشنبه، دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا، استیو ویتکاف را راهی مسکو کرد؛ جایی که بنا به گزارش وی طی نشستی سه ساعته با ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه به گفت وگو پرداخت. هیچ یک از طرفین جزییاتی از محتوای مذاکرات ارائه نکرده اند، اما ترامپ پیش تر تأکید کرده بود که روسیه و اوکراین باید به توافقی برسند که در آن دیگر کسی کشته نشود. همچنین گفته می شود ترامپ پس از بازگشت ویتکاف از مسکو، به رهبران اروپایی اعلام کرده قصد دارد هفته آینده به صورت حضوری با پوتین دیدار کند و پس از آن، نشستی سه جانبه میان خود، پوتین و ولودیمیر زلنسکی برگزار کند؛ هرچند هنوز روشن نیست که رهبران روسیه و اوکراین با این دیدارها موافقت کرده اند یا خیر

دونالد ترامپ معمولاً به عقب نشینی های ناگهانی یا عبور از ضرب الاجل هایی که خود تعیین کرده، شناخته می شود؛ اما اعمال تعرفه های جدید علیه شرکای تجاری آمریکا در اول اوت می تواند نشانه ای از تغییر رویکرد او باشد. توری تاوسیگ، عضو ارشد اندیشکده شورای آتلانتیک و مدیر پیشین شورای امنیت ملی آمریکا در امور اروپا و همچنین هماهنگ کننده وزارت دفاع آمریکا برای اجلاس ناتو 2024، این موضوع را مطرح کرده است. تاوسیگ می گوید: در این مقطع، دولت ترامپ هزینه هایی را که وعده داده بود، اجرایی کرده است و حالا رییس جمهوری را می بینیم که روز به روز بیش از پیش از رییس جمهور پوتین ناامید می شود.

آنچه هنوز به روشنی مشخص نیست، این است که ولادیمیر پوتین تا چه اندازه تهدیدهای ترامپ را جدی می گیرد. گزارش های اولیه حاکی از آن است که رییس جمهور روسیه تمایل دارد این تهدیدها را نادیده بگیرد و مشخص نیست این اقدامات چه تأثیری بر ماشین جنگی روسیه خواهد داشت. اولین فارکاس، معاون پیشین وزیر دفاع آمریکا در امور روسیه و اوراسیا در دولت اوباما می گوید: این اقدامات شاید پوتین را وادار به تجدیدنظر در رویکردش کند، اما تصور من این است که او همچنان باور دارد می تواند بر ویتکاف و قطعاً بر رییس جمهور ترامپ نفوذ داشته باشد. پوتین هر کاری می کند تا زمان بخرد. او فقط به یک روز بیشتر نیاز دارد تا یک گام دیگر بردارد و این تاکتیک مدت هاست که برایش جواب داده است. اما بدون تغییری اساسی در راهبردش، این روش نمی تواند تا همیشه مؤثر باقی بماند.

آخرین دور فشارهای آمریکا اکنون بر بخش انرژی روسیه متمرکز شده است؛ حوزه ای که همچنان به عنوان شریان حیاتی اقتصاد روسیه و منبع اصلی تأمین مالی جنگ این کشور در اوکراین محسوب می شود. گزارش ها نشان می دهد دولت ترامپ در حال بررسی تحریم های تازه ای علیه ناوگان سایه نفتکش های روسی است؛ ناوگانی متشکل از کشتی هایی که با دور زدن تحریم های غرب، به صادرات نفت روسیه ادامه می دهند. این در حالی است که بریتانیا و اتحادیه اروپا برخلاف ایالات متحده، امسال نیز تحریم نفتکش های روسی را در دستور کار خود حفظ کرده اند؛ اقدامی که تأثیر محسوسی در محدود کردن درآمدهای نفتی روسیه داشته است.

اما روز چهارشنبه، گام بزرگ تر و جنجالی تری برداشته شد؛ دونالد ترامپ که پیش تر تهدید کرده بود برای مجازات خریداران عمده نفت روسیه به ویژه هند از تعرفه های ثانویه استفاده خواهد کرد، این تهدید را عملی کرد. بر اساس تصمیم جدید، اگر هند به خرید نفت خام روسیه ادامه دهد؛ امری که از سال 2022 با نوعی چشم پوشی ضمنی غرب همراه بوده است، ترامپ تعرفه ای اضافی به میزان 25 درصد بر صادرات هند به آمریکا وضع خواهد کرد. مقامات دولت ترامپ همچنین از احتمال وضع تعرفه های ثانویه علیه دیگر مشتریان بزرگ نفت روسیه از جمله چین سخن گفته اند، اما تمرکز اصلی تهدیدها تاکنون بر هند بوده است؛ آن هم در شرایطی که اختلافات تجاری گسترده تری میان دو کشور باعث وضع تعرفه 25 درصدی آمریکا در اوایل ماه جاری شد.

هدف ترامپ از اعمال این تعرفه های ثانویه، تشدید فشار اقتصادی بر درآمدهای نفتی روسیه و ناگزیر ساختن پوتین به حضور در پای میز مذاکره است. حتی اگر این راهبرد نتیجه بدهد و هند واردات نفت خام متوسط مورد نیاز پالایشگاه های خود از روسیه را متوقف کند، تنها حدود 3 میلیارد دلار از درآمد ماهانه روسیه کاسته خواهد شد. در صورت تشدید جنگ تجاری با چین و هدف گذاری برای توقف خرید نفت روسیه توسط پکن، این رقم می تواند تا 7 میلیارد دلار در ماه نیز افزایش یابد.

ترامپ می توانست همین میزان فشار اقتصادی را بدون آنکه بار مالی بیشتری به دوش مصرف کنندگان آمریکایی بیاندازد صرفاً با حمایت از پیشنهاد گروه 7 برای کاهش سقف قیمت صادرات قانونی نفت روسیه در تابستان امسال اعمال کند؛ اما چنین اقدامی صورت نگرفت. از سوی دیگر، ساختار پالایشگاهی هند به گونه ای است که این کشور را به مقصدی چندان جذاب برای نفت خام آمریکا تبدیل نمی کند، حتی اگر کاهش قیمت، هزینه تولید نفت در آمریکا را پایین آورده بود.

یک مشکل اساسی دیگر نیز وجود دارد: حذف بخشی از نفت روسیه از بازار جهانی یا حتی تهدید به این اقدام ـ به احتمال زیاد موجب افزایش قیمت جهانی نفت و به تبع آن بنزین خواهد شد. اگر قیمت نفت از محدوده فعلی (میانه 60 دلار برای هر بشکه) به میانگین 80 دلار افزایش یابد؛ سناریویی که در صورت خروج حجم قابل توجهی از نفت از بازار ممکن است رخ دهد، روسیه همچنان می تواند به درآمدزایی ادامه دهد.

کریگ کندی، پژوهشگر دانشگاه هاروارد و کارشناس انرژی روسیه معتقد است در نهایت، هدف ما این است که ماشین جنگی روسیه را از منابع مالی محروم کنیم. اما چالش اصلی این است که چگونه باید به این هدف دست یافت. محدود کردن عرضه نفت روسیه در بازار جهانی راه حل مناسبی نیست، چرا که چنین اقدامی قیمت نفت را برای همه افزایش خواهد داد. راه درست، قطع مستقیم درآمد نفتی روسیه است؛ اما این هدف با اعمال تعرفه های ثانویه بر صادرات دارویی هند به نیوجرسی محقق نخواهد شد.

کندی می گوید: اگر می خواهیم تحریم ها تأثیرگذار باشند، باید با دقت و حساب شده طراحی شوند. اقدامات عجولانه راه به جایی نمی برد. آیا این سیاست ها واقعاً منسجم و پایدارند؟ و چگونه قرار است درآمدهای روسیه را به طور مؤثر کاهش دهند؟ درگیری ها بر سر انرژی ممکن است پیچیده تر شود، زیرا اوکراین همچنان به حمله به پالایشگاه های نفت روسیه ادامه می دهد؛ اتفاقی که احتمالاً مسکو را وادار می کند در ماه های پیش رو نفت خام بیشتری صادر کند، درست در زمانی که خریداران اصلی تحت فشار قرار گرفته اند تا واردات خود را کاهش دهند.

هنوز روشن نیست ترامپ با تکیه بر کدام مبانی قانونی قادر به اعمال تعرفه های ثانویه خواهد بود. فرمان اجرایی اخیر او به قانونی متعلق به دوران ریاست جمهوری جیمی کارتر درباره وضعیت اضطراری ملی استناد می کند؛ قانونی که هیچ ارتباط مستقیمی با واردات انرژی هند ندارد. در همین حال، لایحه ای در سنای آمریکا که مجوز اعمال تعرفه های سنگین ثانویه را صادر می کند، به درخواست خود ترامپ فعلاً در کنگره متوقف مانده است. ترامپ در بهار امسال اقدام مشابهی را علیه خریداران نفت ونزوئلا وعده داده بود، اما دولتش تا امروز نه تنها اقدامی عملی انجام نداده، بلکه حتی اشاره ای نیز به آن نکرده است.

در هر حال، هند و چین با تهدیدهای ترامپ درباره تعرفه های ثانویه با قاطعیت واکنش نشان داده اند. وزارت امور خارجه هر دو کشور با صدور بیانیه هایی تصریح کرده اند که در صورت اقتضای منافع اقتصادی و امنیت ملی شان، خرید نفت از روسیه را ادامه خواهند داد. هند و چین مانند بسیاری دیگر از کشورها، هم اکنون در حال مذاکره با دولت ترامپ بر سر توافق های تجاری هستند؛ اما چین به ویژه از اهرم های فشار قوی تری برخوردار است. مذاکرات تجاری میان واشنگتن و پکن همچنان ادامه دارد و سلطه چین بر بازار مواد معدنی کمیاب؛ ابزاری که پیش تر نیز تمایل خود را برای استفاده از آن به عنوان اهرم فشار نشان داده بزرگ ترین برگ برنده پکن در این تقابل محسوب می شود.

اولین فارکاس، که اکنون مدیریت اجرایی مؤسسه مک کین را بر عهده دارد، می گوید: رییس جمهور ترامپ در مواجهه با هند، اهرم فشار به مراتب بیشتری نسبت به چین در اختیار دارد. البته اقداماتی هم هست که می توان در قبال چین انجام داد. تاکنون، ترامپ برای اعمال تحریم های گسترده تر علیه روسیه با هدف واداشتن پوتین به میز مذاکره تردید نشان داده است؛ طبق گزارشی که اخیراً کارکنان دموکرات مجلس سنا منتشر کرده اند، دولت ترامپ از آغاز کار خود در ژانویه، پس از بایدن، هیچ تحریم تازه ای علیه روسیه وضع نکرده است؛ اما هنوز اهرم های دیگری در اختیار دولت آمریکا قرار دارد که می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

این اقدامات می تواند شامل گسترش تحریم ها علیه شرکت های غیرنظامی روسیه باشد که از پایگاه صنعتی-دفاعی این کشور حمایت می کنند و همچنین اعمال محدودیت های بیشتر بر صادرات دیگر محصولات روسیه، فراتر از حوزه انرژی؛ از جمله فلزات، کودهای شیمیایی و سایر محصولات کشاورزی. همان طور که نیکلاس فنتون و ماریا اسنگوایا اخیراً در فارن پالیسی مطرح کردند، این تدابیر می تواند دامنه فشار اقتصادی بر مسکو را به طور قابل توجهی افزایش دهد.

کریگ کندی، کارشناس انرژی دانشگاه هاروارد معتقد است: یکی دیگر از گزینه های پیش رو، پیگیری طرح دیرینه مصادره حدود 300 میلیارد دلار از ذخایر ارزی مسدود شده روسیه در نظام بانکی غرب و تخصیص آن برای تقویت مجدد توان تسلیحاتی و بازسازی آینده اوکراین است. راه های دیگری نیز برای وادار کردن روسیه به پرداخت هزینه های جنگ وجود دارد و یکی از این راه ها این است که بر صادرات قانونی نفت روسیه، عوارض ساده ای بر حمل ونقل وضع شود تا این درآمدها مستقیماً صرف تسلیح یا بازسازی اوکراین شود.

توری تاوسیگ، عضو شورای آتلانتیک می گوید: این گزینه ها همواره مطرح بوده اند، اما رییس جمهور ترامپ تاکنون تمایلی به اجرایی کردن آن ها نشان نداده است. اکنون اما به نقطه ای رسیده ایم که اگر ویتکاف از مسکو دست خالی بازگردد، احتمال جدی وجود دارد که ترامپ به اعمال برخی از این فشارهای اقتصادی متوسل شود.

در همین حال، اوکراینی ها نیز پیشنهادهای مشخصی روی میز دارند. آندری یرماک، رییس دفتر ریاست جمهوری اوکراین، روز دوشنبه در یادداشتی در واشنگتن پست تأکید کرد: مجتمع نظامی-صنعتی روسیه باید هدف قرار گیرد. او به طور ویژه خواستار تحریم کامل آژانس هسته ای روسیه (روس اتم) و سازمان فضایی این کشور (روسکاسموس) شد و تأکید کرد: همکاری های علمی و دانشگاهی غرب باید برای این نهادها به طور کامل ممنوع شود. یرماک همچنین خواستار محاصره اقتصادی کامل روسیه شد.

اینکه ترامپ تا چه اندازه از نظر حقوقی قادر به اجرای این اقدامات خواهد بود یا اصلاً تمایل شخصی به عملی کردن آن ها دارد یا نه هنوز روشن نیست. اولین فارکاس می گوید: تمام آنچه رییس جمهور ترامپ تاکنون انجام داده، بیشتر جنبه ارسال سیگنال داشته است. هنوز هیچ اقدامی از سوی او ندیده ایم که بتواند روسیه را به طور قطعی به این جمع بندی برساند که دیگر امکان پیروزی در این جنگ را ندارد.