امیرخسرو افشار قاسملو متولد 1298 در تهران و متوفی به سال 1378 در لندن، وزیر امور خارجه ایران در دولت جعفر شریف امامی و پیش از آن سفیرایران در کشورهای انگلیس، فرانسه و آلمان غربی بود. او در سال 1364 با پروژه تاریخ شفاهی هاروارد مصاحبه کرد و خاطرات خود را از دوران حضورش در وزارت خارجه ایران ذکر کرد.

در اینجا به بخشی از مصاحبه او می پردازیم که بازگویی حادثه ای جالب در دوران نخست وزیری قوام السلطنه در سال 1325 است که تقابل جالبی بین محمد رضا پهلوی و قوام السلطنه به وجود می آید:

به اعتقاد من مسلما قوام السلطنه از آن دسته نخست وزیرانی بود که عقیده داشت که شاه باید سلطنت کند و نه حکومت. باری، یک خاطره جالبی که در همین زمینه الان یادم می آید این است که یکی از وزرای قوام السلطنه یعنی مورخ الدوله سپهر که وزیر پیشه و هنر بود و به هوش و زرنگی شهرت داشت که بعد از ده ها سال بالاخره به وزارت رسیده بود و شهرت به این داشت که آدمی است که مرتب در پی کسب خبر و این جور چیزهاست.

به هر حال، قوام السلطنه او را وزیر کرد و تشخیص مورخ الدوله این بود که بهتر است که ارتباط مستقیمی با شاه پیدا کند. خوب حتما پیش خودش می گفته قوام نخست وزیر است و نخست وزیران می آیند و می روند ولی آن کسی که باقی می ماند خود شاه است.

در هر حال در صدد این برآمد که با شاه ارتباط مستقیمی پیدا بکند بدون آن که قوام السلطنه بفهمد. او هفته ای چند بار صبح های زود به دیدار شاه می رفت و گزارشاتی را به شاه می داد. آن طور استنباط شده بود که اکثر گزارشاتی که به شاه می رساند راجع به کارهای قوام السلطنه بود و گزارشات بیشتر از این قرار بود که قوام در فکرهای بالاتری است از فکر نخست وزیری و به کلی ذهن شاه را مثل این که نسبت به قوام مشوش کرده بود.

یکی از این روزها که مورخ الدوله قرار بوده وسط هفته به حضور شاه در کاخ مرمر برود، البته ملاقات های او و شاه صبح های بسیار زود بود، در حدود 2 بعد از نیمه شب دوتا جیپ می روند جلوی در خانه آقای مورخ الدوله سپهر و او را می گذارند در جیپ و تحت الحفظ تبعید می شود به کاشان.

مورخ الدوله هم هر چه سؤال می کند : چرا؟

مأمورین ژاندرمری که او را می برند می گویند: ما اطلاعی نداریم، امر قوام السلطنه است و ما شما را داریم می بریم.

خلاصه، او می رود به کاشان تحت نظر در آن جا. صبح شاه می بیند که خبری از مورخ الدوله نشد، ساعت مقرر نیامد و خیلی تعجب می کند. دستور می دهد که تحقیق کنند مورخ الدوله چه بلایی به سرش آمده. با خانه مورخ الدوله تماس می گیرند و خانواده او می گویند: بله دوتا جیپ آمد بعد از نیمه شب بود و آقا را بردند، تبعید کردند و یک مختصر لباسی هم همراه خودش برداشت و رفت.

شاه خیلی اوقاتش تلخ می شود. اتفاقاً قوام السلطنه آن روز نزدیکی های ظهر برای ارائه گزارش امور جاریه دولت به دیدار شاه می رود.

شاه سؤال می کند: مورخ الدوله سپهر چه شد؟

قوام السلطنه یک جواب خیلی کوتاه و خیلی قوی و خیلی خشک می دهد. می گوید، مصلحت شما در آن بود که من او را توقیف کنم و فعلاً در توقیف در کاشان است. همین و بس. یعنی دیگر صحبتی در این باره نداریم.

گزیده از عصر ایران