کمبود انرژی (آب و برق) در کشور هر روز نمایان تر می شود، اما این کمبودها موضوع تازه ای نیستند و سال هاست که کشور با این ناترازی ها دست به گریبان است. در این میان به تازگی اخباری نیز از انتقاد به عملکرد وزیر نیرو منتشر شده است و برخی از نمایندگان مجلس اعلام کرده اند که عباس علی آبادی، توانایی رفع این ناترازی ها را ندارد و به همین منظور تعدادی از این نمایندگان تقاضای استیضاح وزیر نیرو را داشته اند و از هیات رییسه مجلس درخواست اعلام وصول طرح استیضاح وزیر نیرو را دارند تا شاید مشکلات این حوزه نیز برطرف شود.

آن گونه که رمضان رحیمی، نماینده فلاورجان در مجلس شورای اسلامی اعلام کرده است؛ بیش از صد نفر از نمایندگان درخواست استیضاح وزیر نیرو را امضا کرده اند و از هیات رییسه خواستار اعلام وصول برای این استیضاح شده اند. اما آیا استیضاح علی آبادی هم در راستای تسویه حساب های سیاسی با دولت پزشکیان است؟ اگر بخواهیم بی طرفانه به ماجرا خاموشی ها یا بی آبی های نگاه کنیم می بینیم که علی آبادی در تمام این سال ها هیچ نقشی نداشته است. اگر امروز قرار باشد فردی یا افرادی محاکمه شوند باید وزرای نیروی سابق و روسای جمهور سابق باشند.

رمضانعلی سنگدوینی، رییس کمیسیون انرژی مجلس در واکنش به این موضوع با تاکید بر اینکه مشکلات فعلی در حوزه انرژی محصول سیاست های انباشته گذشته است، به اعتماد می گوید: دولت فعلی و وزیر نیرو، در ابتدای این مسیر هستند و نباید همه این کمبودها را به گردن آن ها انداخت. رییس کمیسیون انرژی مجلس در تشریح دلایل ناترازی های برق و کم آبی در کشور ادامه می دهد: نمی شود بحران های بزرگی مثل کمبود برق یا افت منابع آب زیرزمینی را فقط به عملکرد چند ماهه آقای علی آبادی نسبت داد. این مشکلات، ریشه در سال ها بی توجهی به توسعه زیرساخت ها و سیاستگذاری های اشتباه در دولت های قبلی دارد.

امروز نتیجه همان سهل انگاری ها را می بینیم. او اضافه می کند: علی آبادی در همین چند ماه که این مسوولیت را بر عهده گرفته، بیش از چهار تا پنج هزار مگاوات به ظرفیت برق کشور اضافه کرده است که این امر نشان می دهد وزارت نیرو تحت مدیریت او برنامه دارد، کار می کند و با جدیت به دنبال جبران عقب ماندگی هاست. سنگدوینی تاکید می کند: قضاوت درباره عملکرد این وزارتخانه باید منصفانه باشد.

اگر تابستان سال آینده همچنان با کمبود مواجه بودیم، آن وقت وقتِ نقد و پیگیری است و فعلا باید فرصت بدهیم تا برنامه های در دست اقدام به نتیجه برسند. رییس کمیسیون انرژی با انتقاد از مصرف بالای برق صنایع بدون مشارکت در تولید انرژی می گوید: صنایعی که در کشور تولیدات دارند و سود می برند، باید سهمی هم در توسعه زیرساخت های انرژی داشته باشند. امروز بسیاری از این صنایع از برق عمومی استفاده می کنند و به تازگی وارد حوزه تولید انرژی تجدیدپذیر شده اند.

انتظار داریم که این موضوع جدی تر دنبال شود. سنگدوینی به اقدامات جدید دولت برای تقویت برق خورشیدی هم اشاره می کند و می گوید: با دستور مقام معظم رهبری، مجوز استفاده از صندوق توسعه ملی برای توسعه انرژی های تجدیدپذیر از جمله خورشیدی صادر شده. طبق گزارش ها، فعلا امکان تامین حدود 0.2 تا 0.3 میلیارد دلار در این حوزه فراهم است، باید این مسیر را با جدیت ادامه داد. او در ادامه می افزاید: وزارت راه و شهرسازی، بنیاد مسکن و سازمان نظام مهندسی باید در صدور مجوزها، نصب پنل خورشیدی را اجباری کنند. وقتی ساختمان جدیدی ساخته می شود باید خودکفا باشد و برق خود را تولید کند. اگر ما از همان ابتدا در طرح های توسعه، الزامات برق را هم می دیدیم، امروز این همه مشکل نداشتیم.

رییس کمیسیون انرژی یکی از خطاهای گذشته را صدور آزاد مجوز حفر چاه در دوره دولت نهم و دهم می داند و می افزاید: در دولت آقای احمدی نژاد، مجوز حفر چاه به صورت گسترده و بدون برنامه صادر شد و در حال حاضر در برخی استان ها عمق چاه ها به 250 متر رسیده است. به این معنی که سفره های زیرزمینی را خالی می کنیم که این اتفاق نتیجه یک سیاست اشتباه است و حالا باید با مدیریت دقیق جلوی تشدید آن را بگیریم. سنگدوینی در بخش پایانی صحبت های خود با اشاره به خسارت های قطعی برق برای تولیدکنندگان و خانوارها می گوید: وقتی برق تولیدکننده قطع می شود، تولیدش پایین می آید، درآمدش افت می کند. این در حالی است که بانک ها باید در چنین شرایطی با او همراهی کنند، نه اینکه فشار اقساط را بیشتر کنند. از طرف دیگر، باید دولت خسارت وسایل برقی آسیب دیده مردم را هم جبران کند. او در پایان با بیان اینکه اگر تا سال آینده وضعیت اصلاح نشود، وقتِ پرسشگری است، تاکید می کند: فعلا باید به دولت و وزارت نیرو فرصت بدهیم.

اگر تا سال آینده عملکردی نداشته باشند و نتوانند مشکلات را رفع کنند، آن وقت مردم و مجلس حق دارند که از وزیر توضیح بخواهند. اما الان زمان کمک است، نه برخورد سیاسی.

وحید شقاقی شهری، اقتصاددان نیز با اشاره به عملکرد وزیر نیرو می گوید: با نگاهی ریشه ای به ناترازی های موجود در زیرساخت های انرژی کشور، باید گفت بحران فعلی ناشی از تصمیمات اشتباه، تداوم سیاست های ناکارآمد و غیبت سرمایه گذاری موثر در دو دهه اخیر است. او هشدار می دهد: بدون اصلاحات ساختاری و اتخاذ تصمیمات سخت، این بحران نه تنها ادامه می یابد، بلکه تشدید هم می شود. شقاقی شهری با اشاره به سیر تاریخی شکل گیری بحران انرژی می گوید: ناترازی برق و آب، یک پدیده تازه نیست.

این شکاف ساختاری از اواسط دهه 80 و در پی تثبیت قیمت ها و سیاست های دستوری آغاز می شود؛ در شرایطی که کشور تحریم نیست و دولت از درآمدهای ارزی سرشار نفتی برخوردار است. او توضیح می دهد: در آن زمان، دولت به دلیل در اختیار داشتن منابع کلان نفتی، ضرورتی برای واقعی سازی قیمت ها یا مشارکت بخش خصوصی در صنعت انرژی احساس نمی کرد. همین رویکرد باعث می شود تصمیمات کلیدی مثل قیمت گذاری دستوری در مجلس تصویب و اجرایی شود. این تحلیلگر اقتصادی تاکید می کند: وقتی قیمت ها از واقعیت های اقتصادی فاصله می گیرند، سرمایه گذار دیگر انگیزه ای برای ورود به صنعت برق ندارد. در بخش کشاورزی نیز همین مداخلات قیمتی، انگیزه ارتقای بهره وری مصرف آب را از بین می برد. نتیجه این می شود که هم در برق و هم در آب، بهره وری به شدت کاهش می یابد.

شقاقی شهری با اشاره به تغییر شرایط در دهه 1390 ادامه می دهد: با شروع تحریم ها در دهه 90، دولت با افت شدید منابع ارزی مواجه می شود و توان سرمایه گذاری در توسعه برق و آب را از دست می دهد. در عین حال، چون سیاست قیمت گذاری دستوری همچنان ادامه دارد، بخش خصوصی نیز رغبتی به ورود ندارد. در نتیجه، ما وارد یک دوره انباشت ناترازی می شویم که آثارش امروز آشکار شده است.

او می گوید: همان ناترازی ای که در برق رخ داده، حالا در حوزه گاز هم دیده می شود؛ به ویژه در فصول سرد. در حوزه آب نیز به دلیل افت شدید سفره های زیرزمینی، ناترازی خطرناک تری شکل گرفته است. مجموعه ای از سیاست های غلط باعث می شود این بحران ها هم افزا شوند.

این اقتصاددان درباره نقش دولت های گذشته نیز می گوید: ما در 20 سال اخیر چندین وزیر نیرو و کشاورزی داشته ایم. نمی شود بحران را صرفا به گردن دولت فعلی انداخت. همه این وزرا در شکل گیری و تداوم این وضعیت نقش داشته اند و باید پاسخگو باشند.

او به ویژه به سیاست آزادسازی مجوز چاه ها در دولت احمدی نژاد اشاره می کند و می افزاید: وقتی بدون مطالعات منابع آب، هزاران مجوز حفر چاه صادر می شود، نتیجه اش فرسایش سفره های زیرزمینی و بحران آب در استان های مرکزی و شرقی کشور است.

امروز عمق بسیاری از چاه ها به بیش از 250 متر رسیده که نشانه ای جدی از تخریب منابع آبی است.

شقاقی شهری با انتقاد از عملکرد دولت کنونی می گوید: اگرچه سهم دولت فعلی در این بحران اندک است، اما انتظار می رود تصمیمات سخت و اصلاحات ساختاری را آغاز کند. متاسفانه هنوز نشانه ای از چنین عزم و اراده ای دیده نمی شود.

او به ویژه درباره عملکرد وزیر نیروی دولت فعلی انتقاد می کند: بارها وعده هایی از سوی وزارت نیرو داده می شود که محقق نمی شود. آمارهای ارایه شده نیز با واقعیت های میدانی فاصله دارد. حتی خود رییس جمهور هم نسبت به برخی از این آمارها اظهار گلایه کرده است. این مساله باعث می شود بحث استیضاح وزیر نیرو به طور جدی تر در مجلس مطرح شود. شقاقی شهری در جمع بندی، به ریشه اصلی تداوم وضعیت موجود اشاره می کند و می افزاید: چرا سیاست های غلط همچنان ادامه دارد به دلیل اینکه پشت آن ها قیمت گذاری دستوری، منافع کلان و رانت های بزرگ وجود دارد.

در بخش کشاورزی، چون آب رایگان یا ارزان توزیع می شود، انگیزه ای برای بهبود بهره وری، اصلاح ساختار یا استفاده از تکنولوژی های نو وجود ندارد. هرگونه اصلاح جدی در این حوزه هزینه های اجتماعی دارد و دولت ها تمایلی به پرداخت این هزینه ها نشان نمی دهند.

او در پایان تاکید می کند: ما با انباشت 20ساله سیاستگذاری های غلط مواجهیم. برای خروج از بحران آب، برق و گاز، نیاز به اصلاحات ساختاری، واقعی سازی قیمت ها، جذب سرمایه گذاری بخش خصوصی و توسعه تکنولوژی داریم. دولت فعلی با محدودیت منابع روبه رو است، اما اگر این مسیر اصلاح را آغاز نکند، بحران عمیق تر خواهد شد.