در عصری که با هوش مصنوعی، موشک های دوربرد، نوسازی ناوگان های دریایی و دیگر پیشرفت های فناورانه شناخته می شود، ممکن است جغرافیا مفهومی قدیمی و متعلق به گذشته به نظر برسد؛ یادگاری که گویی تکنولوژی و جاه طلبی جهانی آن را پشت سر گذاشته اند. بسیاری چنین گمان می کنند؛ اما برای بسیاری از دولت ها، جغرافیا همچنان بر تصمیمات سیاسی شان سایه انداخته است؛ حضوری دائمی در ذهن آن هایی که سکان دولت را در دست دارند. هیچ جا این واقعیت به اندازه جاه طلبی دریایی چین دردناک و آشکار نیست.

به گزارش تجارت نیوز، با وجود رشد بی سابقه اقتصادی و راهبردی بازیگران، دریاها هنوز در برابر سلطه طلبی، سرسختانه مقاومت می کنند. آنچه امروز شاهدش هستیم، بازگشت تدریجی حقیقتی ژئوپلیتیکی است که رابرت دی. کپلن مدت ها پیش آن را بیان کرده بود: جغرافیا همچنان مرزهای بیرونی جاه طلبی های استراتژیک را تعیین می کند. این دیدگاه، که می توان آن را انتقام کپلن نامید، بازگشت اهمیت جغرافیا به سیاست قدرت معاصر را ترسیم می کند.

با وجود تمام توان فناورانه و سیاست خارجی تهاجمی که چین در منطقه پیرامونی اش به کار بسته، گریز از جغرافیا آسان نخواهد بود. تلاش های این کشور برای بازتعریف نظم دریایی نه تنها از سوی آمریکا و متحدانش، بلکه از سوی تنگه های طبیعی، کشورهای منطقه ای و واقعیت های فیزیکی منطقه هند و اقیانوس آرام با مقاومت روبه روست.

ساحل دریایی چین توسط زنجیره ای از جزایر محصور شده که در ادبیات مقامات چینی با عنوان زنجیره اول جزایر شناخته می شود؛ بسیاری از این جزایر یا در کنترل متحدان آمریکا مانند ژاپن، تایوان و فیلیپین هستند یا از حمایت آن ها برخوردارند. این جزایر یا به تعبیر ژنرال داگلاس مک آرتور ناوهای هواپیمابر غرق نشدنی مانند نگهبانانی ثابت بر مسیرهای خروج دریایی چین قرار دارند. حتی با وجود توانایی های پیشرفته ضددسترسی/ضدنفوذ (A2/AD) نیروی دریایی ارتش چین، جغرافیا ذاتا مانع تحرکات آزاد در اقیانوس می شود.

دریای چین جنوبی که پکن مدت ها آن را حوزه طبیعی نفوذ خود می دانست، کم عمق، شلوغ و به شدت ملتهب است. این دریا همان نقشی را برای چین بازی می کند که دریای مدیترانه برای امپراتوری روم یا دریای کاراییب برای ایالات متحده. اما برخلاف آن نمونه ها، اینجا قدرتی بزرگ از پیش حضور دارد و دیگر دولت های منطقه ای نیز در آن نقش دارند. عبور از این تنگنا نه تنها به رویارویی با مدعیان منطقه ای منجر می شود، بلکه برخورد مستقیم با قدرتی جهانی یعنی ایالات متحده را نیز به همراه دارد.

ساخت جزایر مصنوعی توان تاکتیکی چین را افزایش داده، اما آزادی راهبردی اش را تامین نکرده است. عملیات آزادی کشتیرانی (FONOPs) توسط ناوگان آمریکا و متحدانش همچنان ادعاهای چین را به چالش می کشد و همسایگان آسیای جنوب شرقی با دیده تردید به این جاه طلبی ها می نگرند.

در ادامه، معضل مالاکا مطرح می شود؛ اصطلاحی که نخستین بار توسط رییس جمهور پیشین چین، هو جینتائو، برای اشاره به آسیب پذیری انرژی این بازیگر به کار رفت. بیش از 80 درصد نفت وارداتی چین از تنگه باریکی به نام مالاکا عبور می کند؛ معبری که در شرایط بحرانی می تواند به راحتی مسدود شود.

با اینکه چین در مسیرهای جایگزین مانند خط لوله های زمینی و پروژه کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) سرمایه گذاری کرده، این مسیرها هنوز پاسخگوی نیازهای گسترده نیستند. تجارت دریایی همچنان ارزان ترین راه است. به همین دلیل، بخش زیادی از واردات انرژی چین و صادرات صنعتی اش به آفریقا، اروپا و خاورمیانه، از همین تنگه ای عبور می کند که در باریک ترین نقطه اش تنها 2.8 کیلومتر عرض دارد.

در اقیانوس هند، پروژه معروف به رشته مروارید چین (مجموعه ای از بنادر و مشارکت های دریایی) اغلب به عنوان نماد گسترش نفوذ پکن مطرح می شود. با این حال، اکثر این بنادر در کشورهای میانمار، سریلانکا و پاکستان، یا آسیب پذیر هستند، یا درگیر بی ثباتی های سیاسی، یا همچنان توسعه نیافته اند. در مقابل، نیروی دریایی هند از مزیت جغرافیایی برخوردار است. حضور نزدیک به خانه، آشنایی بهتر با محیط منطقه ای و پشتیبانی لجستیکی عمیق تر که در سال های اخیر با تقویت همکاری با آمریکا همراه بوده دست بالا را در اختیار دهلی نو قرار داده است.

بیش از یک دهه پیش، رابرت کپلن هشدار داد که اگرچه جغرافیا همه چیز را تعیین نمی کند، اما دامنه ممکنات را برای بازیگران بین المللی مشخص می کند. برای چین، این بدان معناست که صرف نظر از پیچیدگی ناوگان ها یا قاطعیت رهبری سیاسی، راهبرد دریایی اش ناگزیر با واقعیت جغرافیای اطراف شکل می گیرد.

کپلن صرفا نقشه های کهنه ژئوپلیتیکی را بازخوانی نکرد، بلکه آن ها را برای قرن بیست ویکم بازتعریف کرد. امروز، آن نقشه ها دوباره خود را تحمیل می کنند. منطقه هند و اقیانوس آرام صرفا بوم سفید دیپلماتیک نیست، بلکه شبکه ای پیچیده از گسل های ژئوپلیتیکی است که خودِ جغرافیا آن را ناپایدارتر کرده است.

در چنین شرایطی انتقام کپلن به معنای جبرگرایی نیست، بلکه درباره واقع گرایی است. این نظریه یادآور می شود که حتی قدرت های بزرگ نیز با وجود جاه طلبی های جهانی، همچنان در بند جغرافیای پیرامون خود هستند. راهبرد دریایی چین، نه تنها برای نمایش قدرت، بلکه برای دور زدن محدودیت های جغرافیایی طراحی شده است. از همین روست که پکن به دنبال ناوگان آب های آزاد، نفوذ در قطب شمال، و توسعه توانمندی های زیردریایی و فضایی است تا بتواند بر محدودیت های محیطی اش فائق آید.

برای درک مسیر آینده چین، نمی توان تنها به نمودار رشد اقتصادی یا شمارش ناوهای هواپیمابر بسنده کرد. باید نقشه ای را دید که زیر پای این توسعه گسترده قرار دارد؛ نقشه ای که هنوز جاه طلبی، اضطراب و رقابت را شکل می دهد. کپلن در کتاب انتقام جغرافیا نوشت: موقعیت یک کشور روی نقشه، بیش از فلسفه سیاسی آن، هویتش را تعریف می کند. و این سخنی درست است.

در گفتمان راهبردی امروز، اغلب درگیر دکترین های نو، واژگان تخصصی و اصطلاحات مد روز می شویم. اما شاید وقت آن رسیده که به اصول بازگردیم. جغرافیا همیشه فریاد نمی زند، اما هرگز سکوت هم نمی کند. در مورد چین، این جغرافیاست که آرام آرام محدودیت را در گوش جاه طلبی های دریایی اش زمزمه می کند.

در عصری از اتحادهای متغیر و توانمندی های در حال گسترش، نقشه همچنان تغییرناپذیرترین عامل باقی می ماند. این همان انتقام کپلن است، و شاید بیش از هر موشک یا ناو هواپیمابر، آینده جاه طلبی دریایی چین را رقم بزند.