کیومرث اشتریان در سرمقاله روزنامه شرق نوشت: جنگ 12روزه زمینه ای برای بازاندیشی و تحلیل امنیتی مسئله نفوذ است. نیروهای امنیتی کشورها در جنگی بی پایان اند که از چشم همگان پنهان است. این مبارزه وجوه گوناگونی دارد که از تخلیه تئوریک و تضعیف نیروی انسانی تا نفوذ و عملیات را در بر می گیرد. سرمنشأ این مبارزه فکری می تواند تئوریسین هایی باشد که آشکار و نهان در خدمت دولت های خود قرار دارند. ما نمی دانیم چه می کنند و چگونه کارزار می کنند، اما از روی نشانه ها می توان ابعاد بازی های آن ها را تا حدودی درک کرد.

یک جلوه از این جنگ ها، جنگ های شناختی است؛ اینکه شما بتوانید چارچوب تحلیلی دشمن خود را تعیین کنید تا اولویت ها را در سیاست گذاری هایش تغییر دهید، گام مهمی در مبارزات امنیتی است. چارچوب تحلیلی ، یک دستگاه تولید فکر است و فراتر از تئوری است. دشمن فقط به افکار عمومی یا تغییر در نظرگاه های روشنفکران بسنده نمی کند، بلکه تصمیم گیران اصلی و ازجمله مغز متفکر امنیتی ها را نیز هدف قرار می دهد. اما چگونه این کار را می کنند؟

یک روش فکری مهم قالب سازی چارچوب تحلیلی و تئوری پردازی امنیتی است که طی آن سامانه ای ایدئولوژیک برای اداره (administration) فراهم می شود تا همه اخبار تنها در درون یک دستگاه فکری معنی شود. می توان این را آفت اداره نامید. هر اداره ای (اعم از خدماتی، سیاسی یا امنیتی) سلسله مراتبی دارد. این سلسله مراتب اداری اغلب به سلسله مراتب فکری تبدیل می شود و پایینی ها از بالایی ها تغذیه فکری می شوند. پایینی ها به تدریج همان را می بینند که بالایی ها مایل اند ببینند. همان گزارش هایی را تدوین می کنند که مورد قبول بالایی ها باشد. هرچه سازمان بسته تر باشد، این آفت بیشتر است.

چون کارمند رده پایین از خطا هراسان است و نسبت به از دست دادن موقعیت خود، بیمناک. شما اگر در یک شرکت خصوصی باشید و اشتباهی بکنید، حداکثر آن است که از کار برکنار می شوید و با توجه به تخصصی که دارید، می توانید به شرکت دیگری بروید. اما هرچه کار شما حساس تر باشد، کمتر می توانید در جای دیگری مشغول به کار شوید. خطر از دست دادن فرصت های زندگی تان هم بیشتر می شود.

بنابراین نظر کارشناسی شما بیشتر به مقبولیت گزارش هایتان به مقامات بالاتر گره می خورد. به این صورت سامانه فکری و دانشی اداره بسته تر می شود و احتمال خطای سازمانی نیز بیشتر می شود. ایدئولوژی سازمان بر دانش تخصصی تفوق می یابد. اگر چارچوب تحلیلی و تئوری پردازی امنیتی یک کشور را به سلطه خود درآورید، کل سازمان را به سلطه درمی آورید.

از این رو پربیراه نیست که بگوییم برخی از تئوری پردازان در دستگاه های امنیتی آمریکایی، اسراییلی یا روسی بر دستگاه فکری رقیب خود متمرکز می شوند. این امن ترین راه نفوذ است، چون اولویت های آن ها تغییر یافته و ممکن است کل دستگاه را بدون حضور نفوذی در خدمت خود بگیرند. پرسش مقدر این است که از کجا می شود پی برد یک سیستم بازی خورده یک تئوری پرداز امنیتی شده است؟

پرسش سختی است و پاسخ قطعی ندارد، چون اینجا دیگر بازی پنهان را به آشکارا کشانده اند و در قالب کتاب ها و مقالات و اندیشه ها درآورده اند. نمی توان از میان انبوهی از تولیدات فکری که در جهان پراکنده می شود، سره علمی را از ناسره امنیتی تشخیص داد.

پس چه باید کرد؟ اگرچه نمی توان توطئه را از تفکر تشخیص داد اما می توان از طریق مرحله بعدی تدبیر کرد؛ یعنی باید به مکانیسم انتشار تئوری (و نه ضرورتا مکانیسم رسوخ ) توجه کرد. انتشار (diffusion) مقوله ای است که در ادبیات نوآوری به آن پرداخته شده و ابعاد بسیاری از آن بر پژوهشگران آشکار شده است.

در اینجا پرسش این است که تئوری های گمراه کننده دستگاه های امنیتی بیگانه چگونه در بدنه دستگاه امنیتی یا سیاسی یا اجتماعی منتشر می شود؟ یک پاسخ مربوط به این مقاله این است که تئوری در تصلب دستگاهی، در آفت اداره و در سلسله مراتب بسته سازمانی منتشر می شود و سلطه می یابد؛ یعنی هرچه سازمان بسته تر باشد، این ویروس در درون آن بیشتر رشد می کند.

در ادامه، عامل دیگر که به انتشار و سلطه تئوری امنیتی گمراه کننده می انجامد، سیاست زده شدن دستگاه مربوطه است. سیاست زده شدن می تواند دیوارهای امنیتی را براساس همان انگاره ها و دسیسه ها برسازد. بحث تفصیلی در این مقال نمی گنجد و صرفا در حد اشاره به خطوط اصلی راه حل می پردازم.

یک راه مهم تکثر شناختی در درون دستگاه امنیتی و آزادی نیروی کارشناسی امنیتی است. هرگونه هراسی را از دل او باید برکَند. این راه حل به نظر متناقض نماست. تکثر، آزادی بیان، تضارب آرا؟ آن هم در درون دستگاه امنیتی؟ آری، راه دیگری وجود ندارد. تضارب آرای درون سازمانی است که از انتشار و سپس از سلطه تئوری امنیتی گمراه کننده جلوگیری می کند.

در این فضای باز امنیتی است که خِرَد میانه و به دور از افراطی گری تحلیلی در سازمان رشد می یابد.

راه دیگر، بازاندیشی در استراتژی نیروی انسانی دستگاه امنیتی است. استراتژی نیروی انسانی ناچار از تکثر چندلایه است؛ یعنی باید در درون سازمان و سپس در بیرون سازمان و در میان متفکران و اندیشمندان و پژوهشگران از سویی و مؤسسات پژوهشی مستقل و میانی از سوی دیگر نیز همین تکثر را در نقد و تحلیل سیاست های امنیتی ترویج داد.

برون دادهای فکری دستگاه امنیتی در همه کشورها و ازجمله در ایران، از طریق برخی رسانه های عمومی مانند صداوسیما قابل پایش و شناسایی است. از این رو می توان نشانه هایی از برخی چارچوب های تحلیلی را در آن ها تشخیص داد. براساس این باید اصلاحات لازم پیشنهاد شود تا راه های پیموده شده نقد و ارزیابی شود. سالم سازی دستگاه های عمومی کشور وظیفه ای همگانی است…. بیش از این نشاید گفت.