فرارو عریب الرنتاوی، مدیر و بنیان گذار مرکز پژوهش ها و مطالعات سیاسی القدس

به نقل از المیادین، از غزه تا دمشق، از بیروت تا تهران، واشنگتن حتی لحظه ای از اجرای بازی فریب که با ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید به اوج خود رسیده، دست نکشیده است. یکی از الزامات اساسی این بازی، اتخاذ سیاست پایان های باز برای مدیریت بحران ها است؛ و ابزارهای این رویکرد چیزی جز دروغ ، بی حس سازی ، پراکنده سازی توهم و بیان یک چیز و سپس عمل به عکس آن نیست. کنار گذاشتن قوانین بین المللی و اصول حقوق بشر، پیمان شکنی و عقب نشینی از توافقات پیشین و حتی بی اعتنایی به ابتکاراتی که زمانی خود آمریکا آغازگر و مدافع سرسخت آن ها بود، همه این ها بخشی از ابزارهای کلیدی این بازی محسوب می شوند

در موضوع غزه، هر دو دولت بایدن و ترامپ بدترین اشکال عقب نشینی از توافق هایی را رقم زدند که اساساً به ابتکار خودشان شکل گرفته بود و هربار، مجدداً به روایت اسراییلی پناه بردند. نه برنامه ای برای آینده غزه و فلسطین پس از جنگ دارند و نه حتی تصویری روشن از افق سیاسی ارائه می دهند. تنها چیزی که از واشنگتن مشخص است، این است که چه نمی خواهد؛ اما هرگز به طور شفاف نگفته اند که دقیقاً چه می خواهند.

در دوره ترامپ، حتی یک بار عبارت راه حل دو دولتی را بر زبان نیاوردند. درباره کنفرانس نیویورک که به ابتکار عربستان سعودی و فرانسه برگزار شد نیز نه تنها حمایتی نکردند، بلکه آن را بی نتیجه خواندند، بر چندین کشور فشار وارد کردند تا در آن حضور نیابند و به هر کشوری که فلسطین را به رسمیت شناخت یا قصد چنین اقدامی داشت، اتهاماتی وارد کردند. با این حال، هیچ گاه توضیح ندادند درباره سرنوشت مردمی که حق تعیین سرنوشت و تشکیل دولت مستقل دارند، چه برنامه یا دیدگاهی دارند. گویی بر اساس تئوری صهیونیستی-دینی افراطی، در منطقه تنها دولتی ناقص وجود دارد، نه ملتی که حضورش مازاد بر نیاز تلقی شود.

در روند مذاکرات آتش بس و توقف جنگ، واشنگتن حتی برای لحظه ای نقش یک میانجی بی طرف و قابل احترام را ایفا نکرد. در بسیاری موارد، حتی مواضعی افراطی تر از خود اسراییل اتخاذ کرد؛ در حقیقت، هم داور بود و هم به عنوان یکی از طرف های اصلی منازعه عمل می کرد. آخرین ترفند آمریکا، خروج ناگهانی از آخرین دور مذاکرات بود؛ در حالی که خود همواره وعده گشایش و دستیابی به راه حلی نزدیک را می داد. آمریکا مسئولیت شکست مذاکرات را یک سره بر دوش حماس انداخت؛ حال آنکه دو میانجی عربی، ارزیابی کاملاً متفاوتی داشتند. رییس جمهوری ایالات متحده با تهدید و ارعاب میز مذاکرات را ترک کرد و تصمیم گیری درباره گام بعدی را به بنیامین نتانیاهو سپرد. اما خیلی زود، دولت آمریکا با اظهارات مارکو روبیو در مورد پیشرفت بزرگ و سخنان استیو ویتکاف درباره بازگشت مذاکرات به مسیر درست ، ورق را به طور کامل برگرداند؛ آن هم پیش از آنکه جوهر خبر خروج هیئت آمریکایی از دوحه خشک شده باشد.

این سیاست پایان های باز در قبال بحران تجاوز به غزه، عملاً اسراییل را به سمت تحقق تیره ترین رؤیاها و مطامع توسعه طلبانه خود یعنی اشغال کامل نوار غزه و تحکیم سلطه بر آن تا سناریوی محدودترِ الحاق یک نوار امنیتی و بخش هایی از شمال غزه در مجاورت شهرک های بزرگ اسراییلی سوق می دهد. رها کردن افسار تصمیم گیری به دست نتانیاهو و جریان فاشیست های نوظهور، در واقع نقطه مرکزی راهبرد ایالات متحده درباره غزه و آینده مسئله فلسطین را شکل می دهد.

در لبنان نیز وضعیت تفاوتی ندارد. ایالات متحده ابتدا در جایگاه میانجی برای پایان جنگ ظاهر شد و خود ریاست و مدیریت کمیته پنج جانبه نظارت بر اجرای توافق را بر عهده گرفت؛ اما اکنون همین آمریکا، لبنان را تهدید می کند که اگر تن به خواسته ها و دیکته های اسراییل ندهد، باید منتظر جهنم باشد. واشنگتن با شتاب خواهان خلع سلاح مقاومت است؛ حتی اگر این سیاست، لبنان را به ورطه ویرانی بکشاند. هیچ تضمینی به بیروت ارائه نمی دهد و در برابر هرگونه مطالبه برای فشار بر اسراییل، به راحتی عقب نشینی می کند. حتی تام باراک، نماینده ویژه آمریکا، صراحتاً رؤیای لبنانی ها برای دستیابی به میهن نهایی را نقش بر آب ساخته و آنان را با تهدید به الحاق لبنان به سوریه تحت یک حکومت جدید، مورد ارعاب قرار می دهد.

فریب نام بازی ای است که باراک در بیروت به راه انداخته؛ او صرفاً وعده های دل فریب می دهد و به هر جناح، همان چیزی را می گوید که مایل است بشنود. از پاسخ سه گانه مقامات لبنانی به طرح آمریکا تعریف و تمجید می کند، اما بی درنگ آن ها را مورد انتقاد قرار داده و همزمان جدول های زمانی فشرده ای برای خلع سلاح مقاومت ارائه می دهد. با این حال، در برابر مطالبات واقعی و مشروع لبنانی ها، هیچ پاسخ قاطع و روشنی ارائه نمی دهد و همه چیز را به حالت تعلیق درمی آورد؛ شاید به این امید که نشانه ای از حسن نیت اسراییل آشکار شود.

سیاست پایان های باز برای بحران های پیچیده لبنان نیز، دقیقاً همان راهبردی است که از حمایت کامل آمریکا برخوردار است. در فلسطین، هیچ نشانی از تعهد به تشکیل دولت مستقل فلسطینی دیده نمی شود و در لبنان، تهدید به فروپاشی کامل دولت و نظام سیاسی لبنانی ها به صراحت مطرح است. با این همه، هنوز در میان لبنانی ها و فلسطینی ها کسانی هستند که به ریسمان توهم تفاوت ها و اختلافات میان واشنگتن و تل آویو چنگ می زنند و حتی تا آنجا پیش می روند که با آمریکایی ها وارد بازی فریب و فشار بر هم وطنان خود می شوند، بی آنکه دریابند خود همان گاو سفید داستانند که پس از بلعیده شدن گاو سیاه ، نوبت نابودی شان نیز فرا خواهد رسید.

در سوریه، تغییر جهت سیاست های آمریکا آن چنان ناگهانی و رادیکال بود که حتی نزدیک ترین متحدان واشنگتن را نیز غافلگیر و سردرگم ساخت. آمریکا ابتدا با احتیاط و تردید نسبت به تحولات جدید واکنش نشان داد، اما خیلی زود سیاست خود را تغییر داد؛ درهای خود را گشود، استقبال و تحسین کرد، تحریم ها را لغو نمود و بر روی نظام جدید قمار کرد. اما دیری نپایید که ریما به عادت قدیمش بازگشت و با تهدید به بازگرداندن قانون سزار ، مجدداً بازی فشار و باج گیری علیه دمشق را آغاز کرد تا هم روند تطبیق حکومت سوریه با الزامات عادی سازی توافق ابراهیم را تسریع کند و هم اشغالگری اسراییل چه در اراضی قدیمی و چه مناطق راهبردی و غنی تازه اشغال شده را تثبیت نماید.

طرح بحث هایی چون وحدت، حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه نیز در واقع صرفاً بخشی از همان بازی فریب واشنگتن بود تا نظام جدید و به ویژه حامیان عرب و ترک آن را در وضعیت انفعال و انتظار نگاه دارد. راهبرد پایان های باز در قبال سوریه همچنان دنبال می شود؛ دیگر آمریکا با شکل گیری فدرالیسم اقلیت ها مخالفتی ندارد و اکنون با همکاری تل آویو، تحت پوشش عناوین امنیتی فریبنده، بر جدایی سه استان جنوبی سوریه از بقیه کشور فشار می آورد. بعید نیست که در آینده، واشنگتن از تشکیل واحدهای کوچک اقلیت محور در سواحل و شمال شرق سوریه نیز حمایت کند. دغدغه اصلی آمریکا در سوریه، حفظ امنیت اسراییل، مهار جاه طلبی های منطقه ای آن و بهره برداری از یک سوریه قابل کنترل از حلب تا دمشق و با عبور از حماه و حمص در راستای جلوگیری از تقویت حزب الله است.

هیچ طرح یا نقشه راه روشنی از سوی آمریکا برای آینده سوریه پس از اسد وجود ندارد؛ این پرونده عمداً باز نگه داشته شده تا در نهایت سناریویی که بیشترین مطلوبیت را برای منافع و برتری اسراییل داشته باشد، عملیاتی شود. در این میان، سخنان دل فریب و وعده های ظاهری درباره تدوین قانون اساسی یا تشکیل دولت، هزینه ای برای واشنگتن ندارد و هر لحظه می تواند به سادگی نقض یا وارونه شود. رویکرد آمریکا در قبال سوریه، بر مدیریت بحران به جای حل آن و باز گذاشتن پایان ها استوار است؛ همان راهبردی که همچنان ستون فقرات سیاست واشنگتن در پرونده سوریه به شمار می رود.

اما ایران؛ صحنه بزرگ ترین بازی فریب واشنگتن بود؛ آنگاه که آمریکا و اسراییل، نخستین و گسترده ترین حملات هوایی و موشکی خود را تنها 48 ساعت پیش از آغاز دور ششم مذاکرات هسته ای در مسقط، علیه این کشور به اجرا گذاشتند. امروز نیز واشنگتن همان الگوها و ابزارها را ادامه می دهد: رییس جمهور آمریکا زمانی که از التماس ایران برای گفت وگو با دولت خود سخن می گوید، حقیقت را وارونه جلوه می دهد؛ وقتی نیاتش در خصوص تغییر قدرت را انکار می کند، باز هم حقیقت را کتمان می کند؛ و تنها بخش قابل باور در اظهارات بی پروای او، تهدید صریح به تکرار حملات علیه تأسیسات راهبردی ایران است؛ تهدیدی که تحقق منافع عالی اسراییل را دنبال می کند.

هیچ چشم انداز روشنی از آینده ایران در ذهن سیاست گذاران آمریکایی وجود ندارد جز پایان های باز . این پایان های باز، طیفی از سناریوها را شامل می شود؛ از احتمال ازسرگیری جنگ و حمایت از گروه های تجزیه طلب و سناریوهای تجزیه ایران تا اعمال فشار برای تسلیم بی قید و شرط تهران و الحاق کامل آن به روند عادی سازی روابط موسوم به توافق نامه ابراهیم که بیش از آنکه به یک سناریوی عملی شبیه باشد، بیشتر به یک خیال پردازی دور از واقعیت می ماند.

هیچ راه حل عملی یا حتی طرح مشخصی از سوی ایالات متحده برای هیچ یک از بحران های منطقه ارائه نشده است. مدیریت این بحران ها بر پایه نظریه پایان های باز ، دست کم تا اطلاع ثانوی، راهبرد ترجیحی واشنگتن باقی مانده است؛ راهبردی که مبتنی بر تکرار ابزارهای فریب و دروغ و اتکای افراطی به لات محل هایی است که ارتشی متورم و تقویت شده با ویتامین ها و مکمل های آمریکایی پشت سر خود دارند و هرجا لازم باشد، قدرت نمایی و یورشگری را به میدان می آورند.