برخی تحلیلگران بر این باورند که در دهه های اخیر دیپلماسی دولت ها در پیشبرد اهداف سیاست خارجی ضعیف ظاهر شده است.

روزنامه جمهوری اسلامی نوشت: علت اصلی این ضعف را باید در عدم استقلال وزارت خارجه و کاستی های آن در بخش نیروهای تصمیم ساز و تصمیم گیر جستجو کرد. در مقاطعی هم که اقدامات مهم، راهگشا و بن بست شکنی مانند برجام انجام شد، متأسفانه رقابت های جناحی مانع به ثمر رسیدن آن اقدامات شدند و دیپلماسی کشور را ابتر کردند.

رییس دستگاه سیاست خارجی کشور باید فردی باشد که از نظر اعتبار سیاسی در بالاترین سطح قرار داشته باشد، از استقلال فکری کامل برخوردار باشد و در کوران حوادث بتواند در برابر مطامع جناح ها، کارشکنی ها و عناصری که منافع ملی را قربانی منافع خود می کنند بایستد. تشخیص مصالح عمومی، درک صحیح از اوضاع جهان و صلابت در اعمال نظر و اراده به هنگام ضرورت انجام اقدامات مفید برای کشور، باید از ویژگی های وزیر خارجه باشد.

کسی که هدایت دیپلماسی کشور را برعهده می گیرد باید یک مجتهد مطلق سیاسی باشد و این واقعیت را بداند که مجتهد نمی تواند در آنچه اجتهاد می کند مقلد دیگران باشد. کسی که این ویژگی ها را داشته باشد، یا هرگز زیر بار تحمیل ها نمی رود و یا اگر احساس می کند راهی غیر از پذیرش تحمیل ها برایش باقی نمی گذارند، حتی برای لحظه ای در مسئولیتی که امکان اعمال نظر اجتهادی خود را ندارد باقی نمی ماند.

متأسفانه در دستگاه دیپلماسی کشور ما یا مجتهد سیاسی نداریم و یا اگر داریم از استقلال و آزاداندیشی به میزانی که حاضر به پذیرش تحمیل های خلاف درک و اجتهاد خودشان نباشند برخوردار نیستند. این، آفت بزرگی برای سیاست خارجی کشوری است که مردم آن براساس آزادگی انقلاب کردند و یک نظام سیاسی متکی بر اراده ملت با هدف تأمین منافع ملی و مصالح عمومی، نه فردی و جناحی، به وجود آوردند.

تأسف بالاتر اینست که این روزها خبری به گوش می رسد که حکایت از فعال بودن دولت سایه در پشت پرده تصمیمات وزارت امور خارجه دارد. براساس این خبر، افرادی که سایه سنگینشان بر روی برجام و بسیاری از مذاکرات و تصمیمات، موجب پیدایش مشکلات شدید برای کشور و وارد آمدن خسارات جبران ناپذیر شد، همچنان برای سیاست خارجی به ویژه در بخش مذاکرات تعیین تکلیف می کنند.

چنین برخوردی با دیپلماسی کشور در شرایط بسیار حساس کنونی از سم کشنده خطرناک تر است. همگان می دانند که ایران در مقطع بعد از جنگ تحمیلی به تصمیم گیری های معتدلانه، معقول، منطقی و در عین حال سریع و قاطع نیاز دارد. وجود دولت سایه، بزرگترین مانع بر سر راه اتخاذ چنین تصمیماتی به ویژه در بخش دیپلماسی است. همه باید این واقعیت را درک کنند که ما وقت زیادی برای خارج ساختن کشور از خطری که در کمین است نداریم. وجود دست اندازها و موانعی که عناصر دولت سایه در بخش دیپلماسی به وجود می آورند، آفت بزرگ سیاست خارجی و عامل زیانباری برای کشور است.

وزارت خارجه باید با استقلال، برخورداری از نیروهای کاربلد و باتجربه، تشخیص بموقع شرایط منطقه ای و جهانی و با توجه به اقتضائات به تصمیمات سریع و قاطع و در عین حال معقول و منطقی برسد تا بتواند کشور را از مرحله حساس و خطیر کنونی عبور بدهد. عقلای قوم باید وزارت خارجه را در این مسیر یاری کنند و آن را از آفت دولت سایه نجات بدهند.