فرارو محسن صالحی خواه؛ چند روز مانده تا آغاز به کار رسمی مسعود پزشکیان به عنوان رییس جمهور، یک ساله شود. یک سال پرماجرا با تحولاتی روی دور تند که شاید بخشی از آن ها در طول تاریخ بعضی کشورها یافت نشود. چه برسد به این که در 365 روز اتفاق افتاده باشد.

بزرگ ترین آفت درباره دولت پزشکیان و اصلاح طلبان این است که فکر می کنند سال 1404 مانند سال های پیش و تغییر دولت های پیشین است. شاید گاهی در گفتار بعضی از آن ها از تنگ بودن وقت و متفاوت بودن شرایط را بشنویم اما در رفتار و عملکرد بسیاری از آن ها، اثری از اعتقاد به این واقعیت در وضعیت امروز ایران وجود ندارد.

نتیجه انتخابات 1403 باید به صورت موشکافانه ای توسط متخصصان جامعه شناسی سیاسی بررسی شود. سال گذشته در یک نشست بودم که آذر منصوری، رییس جبهه اصلاحات ایران همراه با بهزاد نبوی حضور داشتند. خاطرم هست که این جمله را (نقل به مضمون) از منصوری شنیدم: برآورد هوش مصنوعی هم این نبود که آقای پزشکیان در این شرایط پیروز می شود. اصل جمله در گزارش های آن نشست که خبرنگاران حضور داشتند، قابل دسترسی است. برآورد هیچ کس این نبود که در یک مشارکت اندک در تاریخ ادوار انتخابات ریاست جمهوری، یک گزینه تندرو قدرت را به دست نگیرد. حالا در آستانه یک سالگی دولت چهاردهم چند نکته را باید مرور کنیم.

نگارنده یکی از نمونه های بسیاری است که در انتخابات 1403 بعد از چند دوره پای صندوق آمد و رای سلبی داد نه برای این که پزشکیان رییس جمهور شود، برای این که سعید جلیلی روی این صندلی ننشیند. چون همه ما می دانستیم وضعیت ایران با قدرت گرفتن بیش از پیش سعید جلیلی، در حوزه داخلی و خارجی با بحران های بیشتری روبرو می شود. پزشکیان وعده گوشت، طلا، زمین و مدیریت جهان نداد. چند قول محدود داد که موضوع فیلترینگ، گشت ارشاد و تلاش برای اصلاح روابط خارجی شاید شاخص ترین آن ها بود.

اگر این سه وعده را مد نظر قرار بدهیم، در رفع فیلترینگ بی منطقی که سال هاست هزینه مادی، روانی و امنیتی به جامعه ایران تحمیل کرده، گشایش خاصی اتفاق نیفتاده است. مشخص نیست ذینفعان فیلریتنگ جلوی بازگرداندن حق مردم برای بهره مندی از اینترنت را گرفته اند یا دست اندازهای دیگری ایجاد شده. دولت در این مورد شفاف نیست و نیاز به توضیحی هم نمی بینند.

گشت های ارشاد جمع شدند و نشدند. گاهی ون هایشان هستند و گاهی نیستند. به چشم می آیند چون ترکیب تیمی و خودروهای ون شان متفاوت است. هنوز هم افرادی پیدا می شوند که تحت عنوان آمر به معروف آن کاری که دلشان می خواهد را انجام می دهند. اما قدرت دوران سیدابراهیم رییسی که وزیر کشور وقت آن ها را پشت تریبون های رسمی تشجیع می کرد را تا جایی که می دانیم، در اختیار ندارند. جلوی قانون حجاب که در پستوهای مجلس تصویب شد هم با استفاده از شعام گرفتند.

در حوزه روابط خارجی، دولت پزشکیان با سنگ اندازی های عجیبی در داخل کشور مواجه است که البته دور از انتظار نبود. اما عمق آن تا این حد به نظر نمی رسید. جریان تندروی داخلی به علاوه جریان تندروی خارجی در تلاش است که مسیر دیپلماسی را مسدود کند. در این مسیر هم قدرت سنگ اندازی دارند هم رسانه های رسمی کشور و در بالاتری سطح یعنی صداوسیما در اختیار آن هاست. دستگاه دیپلماسی و حتی آن بخش هایی از حاکمیت که رفتاری عقلایی از خود در این شرایط نشان می دهد، هنوز نتوانسته از این سد عبور کند.

در کنار تمام این ها، وضعیت معیشت مردم و اقتصاد کشور هر روز وخیم تر می شود و هنوز روزنه امیدی باز نشده است.

یکی از نتایج تغییر دولت، تغییر مدیران و مشغول به کار شدن مهره های سیاسی است. از بالاترین سطح یعنی ریاست دستگاه ها تا سطوح کارشناسی شامل این اصل می شود. این اتفاق همیشه می افتاد و این بار نیز افتاد. اما انگار آن هایی که از رهگذر ورود پزشکیان به پاستور صاحب شغل و جایگاه در سطوح مختلف شدند، فراموش کردند که کشور در چه شرایطی قرار دارد. از خاطرم نمی رود سال گذشته در ورزشگاه امجدیه، میتینگ انتخاباتی پزشکیان برگزار شد که سالن به ضرب و زور فراوانی پر شده بود.

می شد گوشه ای از ناامیدی مردم از صندوق را در یک نمای مینیاتوری، در آن سالن و برنامه های مشابه دیگران در تهران دید. برخی از آن هایی که آنجا پشت میکروفون رفتند و رجز خواندند، مدیران دولت پزشکیان شدند و حالا در آستانه یکسالگی دولت او باید بگویند چه عملکرد مثبتی داشتند. چه روندی را توانستند اصلاح کنند، کدام مشکل را حل کردند؟ این که آقای الف اصولگرا در صدر فلان هلدینگ باشد یا آقای ب اصلاح طلب خاتمی چی تند و تیز، وقتی عملکردشان فرقی نداشته باشد، در عمل تفاوتی ایجاد نشده. به نظر نمی رسد که در این یک سال، اصلاح طلبانی که بار دیگر صاحب مقام و منصب شدند، احساس می کنند که شرایط متفاوت است.

مسعود پزشکیان رحم اجاره ای و گزینه اجباری اصلاح طلبان در انتخابات نبود. گزینه رسمی و نهایی آن ها بود که به هر طریقی توانست از فیلتر متغیر، سیاسی و بی قاعده شورای نگهبان عبور کند و در میان ناباوری ها، رییس جمهور شود. اتفاقی که خود او هم همچنان باور نمی کند و متاسفانه خیلی صادقانه چند وقت یکبار پشت تریبون آن را تکرار می کند.

چندی پیش یکی از روزنامه نگاران اصلاح طلب نزدیک به پزشکیان در توییتر نوشت: اصلاح طلبان باید پاسخگوی کارنامه ی یک سالگی اعضای اصلاح طلب دولت در سطوح مختلف باشند. رییس جمهور و دولت به اعتبار این جریان سیاسی، آن مدیران را منصوب کرده است؛ از معاون اول تا چند وزیر، چند استاندار و غیره. چه خوب است که گزارشی در این باره بدهند.

اما اجازه بدهید این گزاره را تکمیل کنیم. اصلاح طلبان نه فقط پاسخگوی مدیران اصلاح طلب که باید پاسخگوی پیروزی و شکست دولت پزشکیان باشند. درست است که رییس جمهور شدن پزشکیان با الگوهای پیشین متفاوت است و حمایت آن ها تاثیر شگرفی در پیروزی او نداشت، اما آن ها مسئول کامروایی و ناکامی های دولت او هستند و باید پاسخگو باشند نه فقط مدیران اصلاح طلب. حتی اگر گزینه پایداری در دولت است، اصلاحات باید پاسخ نهایی را بدهد چون مدیریت ارشد و هدایت کار در دست آن هاست. وفاق در کار باشد یا نباشد.

مسعود پزشکیان یک سال پس از پوشیدن ردای ریاست جمهوری، همچنان در بعضی بدیهیات به خصوص در حوزه پروتکل ها لنگ می زند. این که پزشکیان خودش است، خاکی ست و تمام این ویژگی ها را دارد، در جای خود خوب و محترم. آن صندلی که مسعود پزشیکان بر آن تکیه زده، یک جایگاه حقوقی است. آنچه پزشکیان می گوید و انجام می دهد، به خاطر جایگاهش ارزش خبری دارد و منعکس می شود. رفتاری که از خود در مجامع نشان می دهد، سخنرانی های همراه با تپق یا هر ایراد دیگری که می بینیم، بعد از یک سال حضور در جایگاه ریاست جمهوری آزاردهنده است.

سیاستمدار کهنه کار، دیپلمات باسابقه، وزیر و وکیل جوان دور و اطراف پزشکیان کم نیست. این که آن ها تا کنون در حل این معضل موفق نشدند، سوال برانگیز است.