نادر ذاکری طی یادداشتی در روزنامه شرق نوشت: کاهش ذخیره آب سدها و هشدارهای پیاپی مسئولان و کارشناسان که اهمیت رعایت اصول صرفه جویی را مطرح می کنند، توجه همگان را به پرونده آب و شیوه های مدیریت منابع آبی کشور جلب کرده است. در همین راستا، سخنان معاون اسبق وزارت جهاد کشاورزی دولت سیزدهم در اردیبهشت 1402 درباره وضعیت منابع آب کشور بار دیگر به لطف فضای مجازی به صدر اخبار بازگشته است.

وی با یک محاسبه ساده اعلام کرده بود منابع آب کشور توان تأمین آب شرب دو میلیارد نفر را دارد. محور کلی سخنان او این بود که کشورمان از نظر منابع طبیعی بسیار غنی است و مشکل فقط به شیوه های مدیریت برمی گردد. در سال های گذشته برخی سخنوران از ضرورت افزایش جمعیت و حتی رساندن ابعاد خانوار از چهار نفر به 14 نفر سخن گفته و محدودیت منابع آبی کشور و پایین بودن ظرفیت جمعیت پذیری را دروغ و بی اساس دانسته اند. سخنان این مقام دولت سیزدهم نیز همسو با سخنان مزبور مورد توجه کاربران فضای مجازی قرار گرفت. اصل محاسبه معاون اسبق چندان محل مناقشه نیست.

او به روشنی گفته که در محاسبه فقط آب مصرفی خانوار را مورد توجه قرار داده و فرض کرده کل آب کشور فقط به خانوارها داده شود. به بیان دیگر، او فقط یک عدد را بر عددی دیگر تقسیم و نتیجه را اعلام کرده است. اما این محاسبه درست براساس فرضی بسیار نادرست انجام گرفته است؛ زیرا حتی در عالم خیال و در شهرهای افسانه ای نیز نمی توان موردی را یافت که آن جامعه خیالی برای آب مصرفی جز مصرف خانوارها نداشته باشد.

به بیان دیگر، حتی در جوامع خیالی در داستان های پریان نیز شهروندان نیازمند داشتن شغل و درآمد هستند و کارآفرینان برای ایجاد و عرضه فرصت های شغلی نیازمند مصرف آب، چه در حوزه صنعت، چه در حوزه کشاورزی و چه حتی خدمات هستند. به گونه ای که امروزه سهم بخش صنعت از کل آب مصرفی کشورها را می توان به عنوان شاخصی برای رشد بخش صنعت مورد توجه قرار داد.

با عنایت به آنچه گفته شد، ظرفیت جمعیت پذیری کشور را نمی توان صرفا با تقسیم میزان در دسترس آب به متوسط مصرف سرانه خانوارها محاسبه کرد و باید مصرف آب در واحدهای تولیدی را که بناست از یک سو اشتغال پایدار برای جمعیت ایجاد کنند و از سوی دیگر کالاها و خدمات مورد نیاز جمعیت را تولید و عرضه کنند و علاوه بر آن حداقل آب مورد نیاز برای حفظ منابع طبیعی و محیط زیست را نیز محاسبه کرد.

اگر چنین مطالعه ای در کشورمان انجام بگیرد، متوجه خواهیم شد که با چه میزان کسری در منابع آب روبه رو هستیم. محاسبه معاون اسبق هرچند از نظر دانش چهار عمل اصلی درست و مبرا از عیب و نقص است، اما تا حدی مشابه این محاسبه است که مثلا بگوییم با عنایت به میزان آب در دسترس و تعداد خودروهای سواری کشور، اگر تمامی این میزان آب را به شست وشوی خودروها با مسرفانه ترین شیوه اختصاص بدهیم، می توانیم هر خودرو را روزانه 30 بار بشوییم! چنین محاسبه ای از نظر دانش چهار عمل اصلی ایرادی ندارد، اما درعین حال ارزشی هم ندارد جز اینکه نوعی بدآموزی در پی دارد و با دادن اطلاعات درست ولی ناقص به مخاطبان، آنان را به انتخابی نادرست وامی دارد.

براساس مطالعات آمایش سرزمین که در اوایل دهه 1350 انجام گرفت، با عنایت به محدودیت منابع آب، می بایست دولت برنامه ای منسجم برای انتقال صنایع آب بر و حتی کانون های تمرکز جمعیت به سواحل جنوبی کشور و ظرفیت سازی برای صنعت شیرین کردن آب دریا انجام می داد؛ اما این اصل مهم هم در سال های قبل از انقلاب و هم در سال های پس از آن فراموش شد.

در سال های بعد از جنگ، افراط ناموجه در اجرای پروژه ها سدسازی، دشواری های بزرگی را برای کشور ایجاد کرد که یک نمونه آن مرگ تدریجی دریاچه ارومیه در نتیجه احداث ده ها سد و ندادن حقابه طبیعی دریاچه است. علاوه بر این، افراط در اجرای پروژه های انتقال آب از استان الف به استان ب نیز مشکلاتی را برای هر دو منطقه ایجاد کرده و نارضایتی مردم را در پی داشته است. به بیان دقیق تر، مدیریت منابع آبی کشور در چند دهه گذشته بسیار ضعیف و نابخردانه انجام گرفته و دشواری های امروز بیشتر از اینکه نتیجه بخت و اقبال یا نفرین دشمنان باشد، دستاورد مدیریت فامیلی و باجناق سالاری (در مقابل شایسته سالاری) بوده است.

چنین مدیریتی بیشتر از اینکه براساس تحلیل های علمی و کارشناسی تصمیم بگیرد، از مجموعه اطلاعاتی تغذیه می شود که حتی اگر بنیان درستی داشته باشند، مانند تجزیه و تحلیل معاون اسبق عاری از فایده و گمراه کننده هستند. با تأمل در سخنان ایشان و سایر مسئولان دولت وقت می توان دریافت نکته اصلی مورد عنایت او و هم فکرانش بیشتر از اینکه اصلاح شیوه مدیریت منابع آب باشد، ارائه این پیام به مخاطبان است که کشور نیازی به تعامل با جهان خارج یا حل دشواری های موجود ندارد. جناب معاون اسبق در این باره گفته است: 11 اقلیم از 13 اقلیم جهان در ایران وجود دارد، به همین دلیل اگر دور تا دور کشور را دیوار هم بکشند و با جای دیگری ارتباط نداشته باشیم، باز هم می توانیم امور کشور را پیش ببریم .

به نظر می رسد اگر دولت سیزدهم فرصتی می یافت تا با استفاده از تجربیات امثال ایشان برنامه خود را محقق کند، چند سال بعد مسئولان وقت ادعا می کردند با استفاده از شیوه های آبیاری قطره ای می توان آب مورد نیاز 10 میلیارد نفر را تأمین کرد و بنابراین هیچ نیازی به تغییر شیوه سیاست گذاری، اصلاح روش حکمرانی یا اصلاح مسیر تعامل با دنیای خارج نداریم.