در نگاه اول به نظر می رسد که رقم زیان انباشته اعلامی نسبت به 280 همتی که تا انتهای اسفند سال 1403 اعلام شده بود کمتر شده است اما باید توجه داشت که کاهش این رقم نسبت به ارقام اعلامی پایان سال گذشته به دلیل آن است که زیان اعلام شده در انتهای خردادماه غیرتلفیقی است یعنی شرکت های تابع خودروسازان را در نظر نمی گیرد و تنها صورت سود و زیان خود خودروسازان را زیر ذره بین قرار می دهد.

به گزارش روزنامه دنیای اقتصاد، بنابراین اگر زیان شرکت های زیر مجموعه نیز به این رقم اضافه شود میزان زیان انباشته از این رقم بیشتر خواهد شد.

همچنین این آمار نشان می دهد که خودروسازان طی بهار امسال حدودا 8.5 همت زیان عملیاتی داشته اند. البته سایپا در این مدت زمان سود عملیاتی ثبت کرده اما رشد زیان عملیاتی در ایران خودرو و پارس خودرو به قدری بوده که در نهایت 122 درصد رشد زیان عملیاتی برای خودروسازان طی سه ماه ابتدایی سال ثبت شده است.

عوامل مختلفی در رشد زیان خودروسازان طی سه ماه اول سال تاثیرگذار بوده اند. از این میان می توان به بلاتکلیفی قیمتی خودروسازان طی این دوره اشاره کرد. از ابتدای سال جاری خودروسازان انتظار اصلاح قیمت را می کشیدند با این حال تا انتهای فصل بهار خبری از اعلام قیمت های جدید نبود تا آنجا که ایران خودرو به عنوان تنها شرکتی که تحت مدیریت خصوصی قرار دارد نسبت به این موضوع معترض شده و حتی کار به جایی رسید که تولید خود را کاهش داده و فروش را متوقف کرد. کشمکش ها رو به رشد رفت تا انتهای خردادماه که این خودروساز رشد میانگین 22.3 درصدی قیمت محصولات خود را اعلام کرد،

اما وزارت صمت این قیمت را غیرقانونی اعلام کرد. این وزارتخانه اوایل تیرماه رشد 15 درصدی بهای رسمی خودرو را مصوب کرد اما ایران خودرو برخلاف دو شرکت دیگر این ابلاغیه را سامانه کدال منتشر نکرد و برای همه این پرسش قوت گرفت که آیا محصولات این شرکت نیز مشمول رشد 15 درصدی قیمت است؟

پاسخ این پرسش در هاله ای از ابهام بود و حتی این خودروساز طرح فروش با قیمت های مصوب خود را نیز اجرایی کرد اما طبق آخرین اطلاعیه ای که این شرکت به تازگی منتشر کرده، وزارت صمت بزرگ ترین خودروساز کشور را نیز مشمول 15 درصد رشد قیمتی کرده است اما هنوز این شرکت زیر بار این رقم نرفته است. بنابراین همانطور که مشهود است درحالی که قدم در پنجمین ماه از سال گذاشته ایم، هنوز بلاتکلیفی های قیمتی در جریان است و اما و اگرها در مورد قیمت محصولات خودروسازان همچنان وجود دارد.

از طرف دیگر سایپا و زیرمجموعه مطرح آن یعنی پارس خودرو نیز در بلاتکلیفی به سر می برند چراکه بعد از واگذاری مدیریت ایران خودرو در بهمن ماه سال گذشته، انتظار می رفت که هرچه سریع تر تکلیف واگذاری سایپا نیز مشخص شود اما هنوز خبری از عملیاتی شدن آن نیست. این بلاتکلیفی صنعت خودرو را در فضای مبهمی فرو برده است.

عامل دیگری که می توان به آن اشاره کرد، رکود ایجاد شده در کل صنعت است. طبق آمار شامخ که توسط اتاق بازرگانی ایران منتشر می شود. صنعت کشور در سومین ماه از سال در رکودی ترین حالت ثبت شده از ابتدای نظرسنجی شامخ تاکنون قرار داشته است. اما در همین وضعیت رکودی حاکم بر صنایع نیز، خودرو رکود بیشتری را ثبت کرده و در رتبه دوم بین تمام صنایع از حیث رکود قرار گرفته است. نگاهی به رشد و افول فاکتورهای شامخ نشان می داد که علاوه بر بلاتکلیفی قیمتی، عواملی چون کمبود مواد اولیه و نرخ بالای تورم نیز به شدت این صنعت را تحت تاثیر خود قرار داده است.

اما مقایسه سرعت زیان دهی سه خودروساز بزرگ کشور در بهار امسال نسبت به بهار سال گذشته نشان می دهد که خودروسازان از ابتدای سال تا انتهای خرداد ماه با سرعت بیشتری زیان تولید کرده اند. به طوری که در سه ماهه سال 1403 زیان انباشته خودروسازان 9.1 همت معادل 4.9 درصد زیاد شده بود اما در سه ماهه امسال این ارقام به 16.1 همت و 7 درصد رسیده است.

در واقع در بهار امسال و مدت مشابه سال گذشته برخی مشکلات به طور مشترک وجود داشته است. برای مثال در هر دو سال وضعیت قیمت گذاری در نوعی بلاتکلیفی به سر می برده است. وضعیت اصلاح قیمت در سال جاری را که مرور کردیم در سال گذشته نیز تا انتهای آبان ماه خبری از اعلام قیمت های جدید نبود. همچنین چالش های ارزی نیز از دیگر مشکلاتی است که هم سال گذشته وجود داشته و هم امسال در جریان است. سال گذشته تا اواسط تابستان خبری از تخصیص ارز جدید برای خودروسازان نبود امسال نیز مشکلات مشابهی گریبانگیر این صنعت است. با این حال می توان گفت که بلاتکلیفی های قیمتی و مشکلات ارزی در سال جاری نسبت به سال گذشته شدت گرفته است.

اما تنها تفاوت عمده ای که سه ماهه امسال نسبت به سه ماهه 1403 داشته این بوده که مدیریت بزرگ ترین خودروساز کشور به بخش خصوصی واگذار شده است. این موضوع در نگاه اول باید موجب رشد شاخص های مختلف در صنعت خودرو شود اما آنچه در عمل اتفاق افتاده را نمی توان واگذاری کامل مدیریت نامید چراکه دولت همچنان به دنبال استفاده از اهرم های خود برای استیلا در این صنعت است.

یکی از اهرم ها کنترل اعطای تسهیلات است. برای مثال شورای معاونین وزارت صمت در پانزدهمین جلسه خود که 29تیرماه برگزار شد، 6 سیاست اولویت دار در حوزه خودرو را تصویب کرد که در آن کمک به بزرگ ترین خودروساز کشور برای دریافت تسهیلات را منوط به تمکین این شرکت از وزارت صمت کرد. در واقع دو خودروساز بزرگ کشور برای پرداخت بدهی های معوق خود به قطعه سازان هرکدام درخواست 10همت تسهیلات بانکی داده اند.

با این حال دولت تنها با اعطای 7همت به سایپا موافقت کرده و به دلیل خصوصی بودن ایران خودرو، این شرکت را واجد شرایط دریافت تسهیلات ندانسته است. اما حالا در مصوبه جدید معاونین وزارت صمت آمده که اگر این شرکت حاضر به اصلاح رفتار در چارچوب سیاست های کلی وزارت صمت شود، برای تامین نقدینگی به آنها کمک شود.

بنابراین می توان گفت آنچه اتفاق افتاده، نوعی خصوصی سازی ناقص یا به بیان دقیق تر، واگذاری بدون تفویض اختیار است؛ ساختاری که نه مزایای بخش خصوصی را به دنبال دارد و نه مسوولیت پذیری بخش دولتی را حفظ کرده است بلکه تنها باعث رشد تعارض منافع شده است.

طبق آمار منتشر شده در کدال، بیشترین رشد در زیان انباشته خودروسازان مربوط به ایران خودرو است. این شرکت تا انتهای اسفندماه سال گذشته 120.5 همت زیان غیرتلفیقی داشت اما این رقم تا انتهای خردادماه امسال به 130 همت رسید بنابراین در این مدت زمان 9.5 همت معادل 7.8 درصد به زیان انباشته آبی پوشان جاده مخصوص اضافه شده است. این درحالی است که در سه ماه ابتدایی سال گذشته 5.7 همت معادل 5.2 درصد به زیان انباشته این شرکت اضافه شده بود.

همچنین زیان عملیاتی غیرتلفیقی این خودروساز نیز در مدت زمان یاد شده رشد قابل توجهی داشته است. ایران خودرویی ها در بهار سال گذشته مجموعا سه همت زیان عملیاتی غیرتلفیقی داشتند اما این رقم در سه ماهه ابتدایی امسال به 6.4 همت رسیده است. بنابراین این خودروساز بزرگ کشور در این مدت 3.4همت معادل 113 درصد بیشتر از مدت مشابه سال قبل زیان عملیاتی ثبت کرده است.

این در شرایطی است که در آمار تلفیقی 12 ماهه 1403 بزرگ ترین خودروساز کشور سود عملیاتی 4.6 همتی ثبت کرده بودند. بنابراین می توان اینطور تعبیر کرد که کاهش هزینه ها در شرکت های تابعه باعث ایجاد سود عملیاتی شده بود اما چون آمار سه ماهه غیرتلفیقی است و تنها شرکت مادر را در نظر می گیرد؛ برای ایران خودرو زیان عملیاتی ثبت شده است.

سری هم به سایپا بزنیم. این شرکت کمترین رشد در زیان انباشته غیرتلفیقی را بین سه شرکت بزرگ خودروساز به نام خود ثبت کرده است. به طوری که تا انتهای سال گذشته این فاکتور برای دومین خودروساز بزرگ کشور به 70.8همت می رسید اما تا انتهای بهار با رشد 3.9 همتی و 5.5 درصدی، زیان انباشته 74.7 همتی داشته است.

زیان اضافه شده به زیان انباشته این خودروساز در سه ماهه سال گذشته 2.7 همت معادل 5.2 درصد بوده است. اما سایپا تنها خودروسازی بوده که در آمار غیرتلفیقی سه ماهه سود عملیاتی ثبت کرده است. این در شرایطی است که در آمار تلفیقی 12 ماهه سال گذشته زیان سنگین عملیاتی داشته است. بنابراین می توان گفت که عکس فرآیندی که برای ایران خودرو مرور کردیم در سایپا رخ داده یعنی عملیات تولید در شرکت های زیرمجموعه این خودروساز احتمالا بسیار زیان ده است اما در خود این شرکت منجر به سود می شود.

سومین خودروساز کشور اما در این میان نه در آمار زیان انباشته و نه زیان عملیاتی وضعیت خوبی ندارد. پارس خودرو تا انتهای خردادماه امسال حدود 40 همت زیان انباشته ثبت کرده است، این درحالی است تا انتهای اسفند سال گذشته این رقم به 37.3 همت می رسید. بر این اساس طی سه ماه ابتدایی سال جاری 2.7 همت یا به عبارتی 7.2 درصد به زیان انباشته این زیرمجموعه سایپا اضافه شده است. رشد زیان انباشته برای این خودروساز در سه ماه اول پارسال به 700 میلیارد تومان و 2.8 درصد می رسید بنابراین در این مدت زمان به شدت سرعت تولید زیان آن رشد داشته است.

زیان عملیاتی پارس خودرویی ها نیز در بازه زمانی مورد بررسی به 2.3 همت می رسد. در بهار سال گذشته این رقم تنها 660 میلیارد تومان بود. پس در بهار امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته زیان عملیاتی این شرکت 1.64همت و 248 درصد افزایش داشته است.