فرشید فرحناکیان، در یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: در حالی که اتحادیه اروپا بسته تحریمی هجدهم خود علیه روسیه را تصویب کرده، تمرکز تحلیلگران انرژی بر پیامدهای این اقدامات بر بازار جهانی نفت افزایش یافته است. یکی از محورهای کمتر بررسی شده، تاثیرات غیرمستقیم این تحریم ها بر صادرات نفت ایران است؛ کشوری که با وجود تحریم های امریکا، همچنان توانسته بخشی از بازارهای آسیایی را در اختیار داشته باشد؛ اما آیا ورود نفت ارزان تر روسیه به این بازارها، موقعیت ایران را تضعیف خواهد کرد؟

اتحادیه اروپا سقف قیمت شناور برای نفت روسیه را 15 درصد پایین تر از میانگین ارزش بازار تصویب کرد و آن را 6/47 دلار تعیین کرد. در چارچوب تحریم های جدید که از سوم سپتامبر 2025 (12 شهریور 1404) اجرایی می شود، سقف قیمت نفت دریایی روسیه از 60 دلار به 6/47 دلار در هر بشکه کاهش یافته است و شرکت ها شامل کارگزاران بیمه و شرکت های حمل ونقل در داخل اتحادیه اروپا و انگلیس نمی توانند برای تسهیل فروش بالاتر از سقف تعیین شده اقدام کنند.

این اقدام به همراه تحریم 105 نفتکش از ناوگان سایه روسیه، محدودیت بر معاملات خط لوله نورد استریم، بخشی از تلاش اروپا برای کاهش درآمدهای نفتی کرملین است. بن مک ویلیامز، عضو وابسته در حوزه انرژی و سیاست های آب و هوایی در اندیشکده اروپایی بروگل گفت که این تحریم ها عملا خطوط لوله نورد استریم را از بین برده اند. در این دور از تحریم ها، اتحادیه اروپا همچنین هفت شرکت مستقر در امارات متحده عربی را به اتهام مشارکت در تجارت نفت و ارایه خدمات مدیریت کشتیرانی در حمایت از صادرات روسیه هدف قرار داده است.

همچنین پالایشگاه نفت نایارا انرژی هند؛ که 49 درصد سهام آن متعلق به شرکت روس نفت است، به این فهرست اضافه شده است. اگرچه بخش عمده معاملات نفت همچنان به دلار انجام می شود و موسسات مالی امریکایی نقش تعیین کننده دارند، اتحادیه اروپا با این بسته قصد دارد مسیرهای فرعی فروش نفت روسیه را مسدود کند.

وزارت بازرگانی چین با انتقاد از اقدام اتحادیه اروپا مبنی بر قرار دادن نام تعدادی از شرکت ها و موسسات مالی چینی در جدیدترین بسته تحریمی علیه روسیه، این تصمیم را فاقد وجاهت قانونی و بی پایه دانست و تاکید کرد پکن از حقوق و منافع قانونی شرکت های خود قاطعانه دفاع خواهد کرد. اتحادیه اروپا در قالب این بسته تحریم های خود علیه روسیه، دو بانک و پنج شرکت چینی را به اتهام کمک به دور زدن تحریم های پیشین در فهرست سیاه خود قرار داد.

سخنگوی وزارت بازرگانی چین با تاکید بر مخالفت همیشگی پکن با تحریم های یک جانبه تصریح کرد: چین همواره با تحریم هایی که فاقد مبنای حقوقی بین المللی بوده و بدون مجوز شورای امنیت سازمان ملل اعمال می شوند، مخالف است. وی هشدار داد: این اقدام اتحادیه اروپا می تواند تاثیرات منفی جدی بر تجارت دوجانبه و همکاری های اقتصادی و مالی چین و اروپا داشته باشد.

این وزارتخانه ضمن درخواست توقف فوری این اقدام نادرست اعلام کرد: چین برای حفاظت از حقوق و منافع مشروع شرکت های تحریم شده خود، اقدامات لازم را اتخاذ خواهد کرد. طبق ادعای بروکسل، بانک روستایی تجاری هی هه و بانک روستایی تجاری هیلونگ جیانگ سویفن هه به دلیل ارایه خدمات مرتبط با رمزارزها که به گفته مقامات اروپایی باعث تضعیف اثربخشی تحریم ها علیه روسیه شده است ، در این فهرست تحریمی قرار گرفته اند. این نخستین بار است که بانک های چینی از زمان آغاز بحران اوکراین در فوریه 2022 در فهرست تحریم های اتحادیه اروپا قرار می گیرند.

تحلیل ها نشان می دهد که این تحریم ها در کوتاه مدت تاثیر چندانی بر عرضه جهانی نفت نداشته اند؛ به ویژه آنکه روسیه با استفاده از تخفیف های بالا و ناوگان حمل ونقل جایگزین، فروش خود را به چین و هند حفظ کرده است. به عنوان نمونه، نفت اورال روسیه در ماه های اخیر با تخفیف های 40 تا 50 درصدی نسبت به نفت برنت به بازار آسیا عرضه شده است. همین نکته، رقابت قیمتی میان ایران و روسیه را در بازارهای حساس آسیا به مساله ای جدی تبدیل می کند.

ایران نیز برای دور زدن تحریم های امریکا، عمدتا به بازار چین و برخی خریداران فرعی در جنوب آسیا تکیه دارد. حال با تخفیف های تهاجمی روسیه، احتمال کاهش سهم ایران از این بازارها وجود دارد. کارشناسان حوزه انرژی در این زمینه دو رویکرد اصلی دارند: دیدگاه نخست بر تاثیر منفی این تحریم ها بر ایران تاکید دارد. بر اساس این نگاه، روسیه با کاهش قیمت ها، مشتریان مشترک با ایران مانند چین را به سمت خود جذب می کند و در نتیجه، درآمد نفتی ایران کاهش می یابد. هزینه های بالای بیمه، حمل ونقل و ریسک پذیری بالاتر نفت ایران نیز این رقابت را دشوارتر کرده است.

دیدگاه دوم معتقد است که تاثیر این تحریم ها بر ایران محدود خواهد بود. به این دلیل که تحریم های اروپا بیشتر متمرکز بر ساختار بانکی و حمل ونقل اروپایی هستند، در حالی که بازارهای اصلی ایران در حوزه آسیا و عمدتا خارج از کنترل مستقیم اروپا قرار دارند. گزارش ها نشان می دهد که ایران در ماه مه 2025 حدود 8/1 میلیون بشکه در روز نفت صادر کرده است؛ رقمی که نسبت به دوره تشدید تحریم ها در سال 2019 افزایش محسوسی دارد.

این آمار نشان دهنده توان نسبی تهران در حفظ مسیرهای صادراتی به رغم محدودیت های موجود است. با این حال، تحریم اخیر اتحادیه اروپا علیه حسین شمخانی؛ یکی از بازرگانان نفتی ایرانی به دلیل همکاری با روسیه نشان می دهد که بخشی از شبکه صادراتی ایران ممکن است با پیامدهای غیرمستقیم بسته جدید روبه رو شود. علاوه بر این، در صورت افزایش وابستگی چین به نفت تخفیف دار روسیه، جایگاه ایران در این بازار نیز ممکن است به چالش کشیده شود.

تحریم های جدید اروپا نشان دهنده عزم این اتحادیه برای افزایش هزینه های جنگ برای روسیه است؛ اما در عین حال چالش هایی را در روابط بین الملل، به خصوص با کشورهای کلیدی مانند چین و هند ایجاد می کند.

باوجود آنکه این تحریم های جدید مستقیما متوجه ایران نیستند؛ اما پیامدهای قیمتی و رقابتی آنها در بازارهای آسیایی نفت ایران غیرقابل چشم پوشی است. در دوره ای که روسیه نفت خود را با تخفیف های چشمگیر عرضه می کند، رقابت ایران برای حفظ سهم بازار وارد مرحله ای سخت تر شده است. در این شرایط، ایران برای حفظ جایگاه خود، نیازمند راهبردهایی مانند کاهش هزینه های عملیاتی، تثبیت قراردادهای دوجانبه، استفاده از ابزارهای مالی جایگزین و تقویت روابط نفتی با چین و هند خواهد بود.