هشدارهای علمی پیوسته، کاهش قابل توجه بارندگی ها و خشک سالی های مکرر، شرایط سختی را رقم زده اند. با این حال، به نظر می رسد که الگوی مصرف آب در میان مردم، هنوز آن طور که انتظار می رود تغییر نکرده است.

به گزارش ایسنا، راه حل بحران آب تنها به سدسازی و بارورسازی ابرها محدود نمی شود و برای تغییر این وضعیت، لازم است باورها و رفتارهای روزمره مردم نیز دگرگون شود. در دو دهه اخیر، بسیاری از نهادهای بین المللی از جمله سازمان ملل و برنامه محیط زیست UNEP، بارها درباره وقوع بحران جهانی آب هشدار داده اند.

افزایش دمای زمین، کاهش چشمگیر منابع آبی تجدیدپذیر، ذوب شدن یخچال ها، گسترش بیابان ها و خشکسالی های پی درپی تصویری هشداردهنده از آینده پیش رو ترسیم کرده اند. ایران نیز در این میان، کشوری است که بر اساس گزارش های رسمی، بیش از 70 درصد از منابع آبی تجدیدپذیر خود را از دست داده و در فهرست مناطق دارای تنش شدید آبی قرار دارد. اما سوال مهم این است: آیا فقط تغییرات اقلیمی و شرایط جغرافیایی باعث بروز این مشکل شده اند یا سبک زندگی و فرهنگ مصرف ما هم سهم قابل توجهی دارند؟.

دکتر طاهره رستمی، جامعه شناس و عضو پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی در پاسخ به این پرسش اظهار می کند: اگرچه تغییرات اقلیمی یک واقعیت غیرقابل انکار است، اما نقش فرهنگ مصرف در بحران آب ایران، به اندازه سیاست های مدیریتی و شرایط جغرافیایی اهمیت دارد.

رستمی در ابتدای گفت وگو می گوید: جهان امروز در مواجهه با یک بحران زیستی عمیق است، اما میزان تاثیر این بحران بر هر کشور متفاوت است و عمدتاً به نحوه مدیریت مصرف منابع طبیعی و فرهنگ عمومی مردم بازمی گردد. کشورهایی که توانسته اند مصرف را متناسب با ظرفیت منابع خود تنظیم کنند، مقاومت بیشتری در برابر این بحران نشان داده اند اما متأسفانه در ایران، بسیاری از مردم همچنان با ذهنیتی از وفور و بی پایانی منابع آب زندگی می کنند.

او ادامه می دهد: در بسیاری موارد، به جای مصرف هوشمندانه، شاهد مصرف نمایشی هستیم؛ یعنی اسراف و استفاده غیرضروری از آب به عنوان نشانه ای از تمیزی، رفاه یا حتی جایگاه اجتماعی تلقی می شود. وقتی برای شستن حیاط یا ماشین از شلنگ استفاده می شود یا کولرها بی وقفه روشن اند در خانه هایی که کسی در آن نیست، ما با یک بحران فرهنگی مواجهیم، نه صرفاً یک بحران زیست محیطی.

رستمی با اشاره به تجربه های موفق جهانی، از کشور استرالیا به عنوان نمونه ای برجسته یاد می کند و می گوید: در دهه 2000 تا 2010، استرالیا با خشکسالی شدیدی روبه رو شد اما با مشارکت دولت، رسانه ها، آموزش عمومی و استفاده از فناوری های نو، توانست الگوی مصرف آب را به طرز قابل توجهی کاهش دهد. اصطلاح water-wise society یا جامعه خردمند در مصرف آب از دل همین بحران شکل گرفت.

او تأکید می کند که موفقیت این برنامه ها تنها با جریمه و تحمیل قانون ممکن نیست و می افزاید: اگر فقط با اعمال مقررات می شد مصرف را بهینه کرد، امروز همه کشورها بحران را مهار کرده بودنداما تغییر واقعی زمانی رخ می دهد که باورها و ارزش های فرهنگی تغییر کنند. صرفه جویی ضروری است که به یک سبک زندگی تبدیل شود؛ نشانه ای از آگاهی، فرهیختگی و آینده نگری است.

از نظر این جامعه شناس، فرهنگ عمومی ما هنوز به خاطرات دوران پرآبی وابسته است، در حالی که واقعیت امروز کاملاً متفاوت است و در این باره اظهار می کند: ما هنوز با تصاویری از جوی های روان، باغ های سرسبز و حوض های لبریز رشد کرده ایم؛ تصاویری که در حافظه جمعی ما عمیقاً نقش بسته اند. اما امروز شرایط به کلی تغییر کرده است؛ نیمی از شهرهای ایران در شرایط تنش آبی هستند و منابع زیرزمینی آب که روزگاری پشتوانه اصلی تامین آب کشور بودند، به سرعت رو به کاهش و فرسایش گذاشته اند.

این وضعیت شکننده به تغییر اساسی در فرهنگ مصرف و سبک زندگی ما نیاز دارد، اما متأسفانه بسیاری از رفتارهای روزمره هنوز با این واقعیت هماهنگ نشده اند. مصرف بی رویه آب در منازل، شست وشوی غیرضروری خیابان ها، آبیاری نامناسب باغات و مزارع و عدم رعایت صرفه جویی از جمله عواملی هستند که فشار بر منابع آبی را افزایش داده اند. دکتر رستمی معتقد است راه حل بحران آب تنها در فناوری های نوین یا ساخت سدهای بیشتر نیست، بلکه در اصلاح نگرش مردم نسبت به آب و منابع طبیعی نهفته است.

او می گوید: تا وقتی فرهنگ صرفه جویی در آب نهادینه نشود و آگاهی عمومی نسبت به محدودیت منابع بالا نرود، هیچ سیاستی نمی تواند بحران را به طور پایدار کنترل کند.آموزش همگانی، تبلیغات فرهنگی و نقش نهادهای آموزشی و رسانه ها در تغییر الگوهای رفتاری از جمله عوامل کلیدی به شمار می روند.

رستمی معتقد است هر فرد در این مسیر مسئولیت دارد و حتی تغییرات کوچک در رفتارهای روزمره می تواند کمک بزرگی به حفظ منابع حیاتی کشور باشد.

او می افزاید: در کشورهای پیشرفته مانند هلند و ژاپن، خانه ها به گونه ای طراحی می شوند که از سیستم بازچرخانی آب خاکستری بهره می برند. در مدارس، صرفه جویی به عنوان یک ارزش فرهنگی آموزش داده می شود. ما هم لازم است این مسیر را پیش بگیریم اما نه با ترساندن مردم، بلکه با دعوت به مشارکت فعال و امیدبخش باید کار را پیش برد.

وقتی از نقش نهادهای فرهنگی و رسانه ها پرسیده شد، رستمی چنین پاسخ می دهد: این مسئولیت تنها بر دوش دولت یا وزارت نیرو نیست. هنرمندان، شاعران، معلمان، روحانیون و والدین همه ضرورت دارد وارد این جریان شوند. تغییر فرهنگی زمانی موفق است که در زندگی روزمره مردم نمود پیدا کند؛ نه صرفاً در بنرهای تبلیغاتی یا اعلامیه های رسمی باشد.وقتی کودکی می بیند که پدرش هنگام مسواک زدن شیر آب را می بندد، این تصویر از هزاران توصیه رسمی موثرتر است.

او همچنین به نقش عدالت در مصرف آب اشاره کرده و می گوید: عدالت زیست محیطی بخش مهمی از فرهنگ مصرف است. وقتی در یک کشور ویلاها و استخرهای بزرگ به طور مکرر آبیاری می شوند، اما در نقاطی دیگر روستاها با تانکر آب رسانی می شوند، حس بی عدالتی شکل می گیرد و اعتماد عمومی کاهش می یابد. فرهنگ مصرف لازم است مسئولانه و همراه با رعایت حقوق دیگران باشد.

رستمی می افزاید: ما همیشه آب را نعمتی همیشگی و بی پایان تصور کرده ایم، اما حقیقت این است که آب موهبتی نایاب و شکننده است که حتما با دقت و احترام از آن حفاظت کنیم. هر بار که شیر آب را بی دلیل باز می گذاریم، نه تنها آب را هدر می دهیم، بلکه انگار تیشه به ریشه زندگی و آینده خود و نسل های بعدی زده ایم. این رفتارهای ساده اما پرهزینه، منابع ما را روز به روز تحلیل می برد و شرایط فردا را سخت تر می کند.

او تأکید می کند: زمان آن رسیده که آگاهانه و مسئولانه مصرف کنیم و هر قطره آب را گران بها بشماریم. حفظ آب یعنی حفظ زندگی، یعنی حفظ زمین و نعمات آن برای فرزندانمان. بیایید با تغییر رفتارهای کوچک، مانند بستن شیر آب هنگام مسواک زدن، تعمیر شیرآلات خراب و کاهش مصرف غیرضروری، سهم خود را در نجات منابع آبی کشور ادا کنیم. این تلاش کوچک امروز، سرمایه بزرگی برای آینده است. آینده ای پرآب و سرسبز را می توانیم با دستان خود بسازیم؛ کافی است بخواهیم و باور کنیم که هر یک از ما مسئولیم. آب را هدر نده، بلکه به نسل هایی ببخش که هنوز نیامده اند اما از تو حق دارند.