در میانه بحران کم آبی فزاینده در ایران، پروژه انتقال آب از سد طالقان به تهران، پس از سال ها تأخیر و چالش، با سرعتی چشمگیر در دولت چهاردهم در حال پیشرفت است.

به گزارش ایران، این طرح که هدف آن تأمین بخشی از آب شرب و صنعتی پایتخت و تعدیل فشار بر منابع فرسوده شرق تهران و سد کرج است، اکنون به نقطه عطفی در مدیریت منابع آبی کلانشهر تهران و استان البرز تبدیل شده است.

ایران و بویژه مناطق مرکزی و پایتخت، سال هاست با پیامدهای تغییر اقلیم و کاهش نزولات جوی دست و پنجه نرم می کند. سد امیرکبیر (کرج)، یکی از منابع اصلی تأمین آب تهران، سال هاست با کاهش ذخیره مواجه است. در مقابل، سد طالقان با ظرفیت قابل توجه 420 میلیون مترمکعب، به عنوان بزرگترین منبع ذخیره آب های سطحی غرب استان البرز و تهران، علیرغم خشکسالی های اخیر، همواره وضعیت آبی به نسبت مطلوبی داشته و مازاد آب قابل توجهی را در خود نگه داشته است. این ظرفیت بلااستفاده، کلید حل بخشی از معضل آب تهران شناخته می شود.

طرح انتقال آب طالقان به تهران اصالتاً جدید نیست. پیش از این، یک خط لوله 1800 میلی متری به طول 60 کیلومتر از آبگیر زیاران (نزدیک سد طالقان) به آبگیر بیلقان کشیده شده بود. طبق برنامه اولیه، قرار بود 5 مترمکعب در ثانیه از این مسیر به تهران اختصاص یابد. حبیب الله اصغری، مجری فعلی طرح، توضیح می دهد: اما در میانه راه، استان البرز به دلیل نیازهای خود، خواهان سهمی از این آب شد. در نهایت تنها 2.5 مترمکعب در ثانیه به تهران رسید و نیم دیگر به البرز اختصاص یافت. این محدودیت باعث شد تهران نتواند به طور کامل از ظرفیت بالقوه سد طالقان بهره برداری کند. به همین دلیل همیشه این سد یک آب مازاد در خود داشته و با وجود خشکسالی که در 5 سال اخیر با آن مواجه بوده ایم سد طالقان آب قابل توجهی در خود داشته است.

ایده اصلی طرح فعلی که در بهمن 1401 کلید خورد، افزایش ظرفیت برداشت آب از سد طالقان و انتقال آن به تهران از طریق همان مسیر قبلی (زیاران به بیلقان) است. مشخصات فنی این طرح انتقالی چشمگیر است.

اصغری گفت: از آن زمان کارهای مطالعاتی و طراحی آغاز و مشخص شد که باید از چه مسیری و به چه صورت آب را منتقل کنیم. در پایان 1401 دو نقطه در این پروژه وجود داشت که در فاصله 62 کیلومتری از یکدیگر قرار گرفته و باید آنها را به هم متصل می کردیم. در یک زمان یک ماهه طراحی ها صورت گرفت و پیمانکار آن نیز انتخاب شد. این امر به آن معنا است که عملاً در فروردین سال 1402 فعالیت اجرایی آغاز شد و در این سال پیشرفت پروژه خیلی خوب بود به طوری که برنامه ریزی های وزارت نیرو به گونه ای بود که تا پایان سال به اتمام برسد. اما به علت مشکلاتی که در منابع تخصیصی ایجاد شده بود پروژه در سال 1402 متوقف شد. زیرا برآوردها به گونه ای بود که اعتبار مورد نیاز 4000 میلیارد تومان در نظر گرفته شده بود اما در پایان سال 1402 تنها حدود 200 میلیارد تومان به این پروژه تخصیص دادند.

پس از مطالعات و طراحی سریع در اواخر 1401، اجرای پروژه در فروردین 1402 آغاز شد و پیشرفت اولیه خوب بود. اما این روند دوام نیاورد و عدم تأمین مالی کار را عملاً متوقف کرد.

نقطه عطف با ورود دولت چهاردهم رقم خورد. اصغری می گوید: پس از بازدید وزیر نیرو در 23 اسفند 1403 و مشاهده پیشرفت تنها 40 درصدی پروژه در طول دو سال گذشته، دستورات لازم برای تسریع کار صادر شد. نتیجه این دستورات، قابل توجه بوده است: در چهار ماه اخیر (اسفند 1403 تا تیر 1404)، حدود 25 تا 29 کیلومتر لوله گذاری انجام شده و پیشرفت فیزیکی پروژه از 40 درصد به حدود 65 درصد رسیده است. این یعنی حدود 25 درصد از کل پروژه تنها در 4 ماه گذشته اجرایی شده است.

تأمین اعتبار لازم برای این شتاب، کلیدی بوده است. اصغری اعلام کرد: در این چهار ماه، 2900 میلیارد تومان اعتبار تخصیص یافته که عمدتاً از طریق سازمان برنامه و بودجه، وزارت نیرو، شهرداری تهران، منابع عمومی و ردیف های بحران و تنش آبی تأمین شده است. برآورد نهایی اعتبار مورد نیاز برای تکمیل پروژه 7هزار میلیارد تومان است که حدود 5هزار میلیارد تومان آن تاکنون جذب شده است.

با وجود سرعت بالا، چالش های اجرایی نیز وجود دارد. محدودیت ساعت کاری مهم ترین آنهاست: مسیر لوله گذاری از میان پادگان ها، شهرک های صنعتی، مناطق مسکونی و بکر مانند کردان، کوهسار و حتی حاشیه شهر کرج عبور می کند. این اماکن، امکان فعالیت 24 ساعته را نمی دهند و ما مجبوریم با محدودیت زمانی کار کنیم. با این حال، در خرداد 1404 رکورد 11 کیلومتر لوله گذاری در یک ماه ثبت شد که نشان دهنده تلاش برای جبران زمان از دست رفته است.

با توجه به تشدید تنش های آبی در کشور، فشار زمانی روی این پروژه بسیار بالاست. وزارت نیرو برنامه ریزی کرده است که این طرح حتماً در تابستان 1404 (همین امسال) به مرحله بهره برداری برسد. دستیابی به این هدف، نیازمند تداوم تأمین اعتبار و رفع موانع اجرایی در ماه های پیش رو است.

هرچند تمرکز این گزارش بر انتقال آب به تهران است، اما سد طالقان نقش گسترده تری دارد؛ از جمله ویژگی های سد طالقان عبارتند از: تأمین بخشی از آب شرب استان های تهران، البرز و قزوین، تأمین نیاز آبی اراضی کشاورزی استان قزوین، تأمین بخشی از نیاز آبی صنایع استان البرز، تأمین حقابه کشاورزی و زیست محیطی پایین دست سد و تغذیه مصنوعی آب های زیرزمینی پایین دست.

طرح انتقال آب طالقان به تهران، صرفاً یک پروژه عمرانی نیست؛ پاسخی فوری به یک بحران ملی است. موفقیت این طرح می تواند فشار بر سدهای فرسوده شرق تهران و سد کرج را کاهش دهد، بخشی از کمبود آب شرب پایتخت در کوتاه مدت و میان مدت را جبران کند، از ظرفیت بلااستفاده سد طالقان به نحو مؤثرتری استفاده کند و در صورت تحقق زمان بندی نمونه ای از اجرای پروژه های زیرساختی حیاتی با سرعت عمل بالا باشد.

با این حال، پایدارترین راه حل برای بحران آب تهران و ایران، مدیریت تقاضا، اصلاح الگوی مصرف، بازچرخانی آب، مقابله با فرسودگی شبکه و توسعه کشاورزی پایدار است. پروژه طالقان یک راه حل موقت و ضروری در کنار این اقدامات بنیادین محسوب می شود. سرنوشت این طرح در ماه های آینده، نه تنها بر تشنگی یا رفع عطش پایتخت، بلکه بر توانایی کشور در مدیریت بحران های پیچیده زیرساختی نیز تأثیر خواهد گذاشت. نگاه ها به طالقان و مسیر 62 کیلومتری لوله هایش، برای نوشیدن جرعه ای امید در تابستانی سخت، دوخته شده است.