وضعیت اینترنت کشور با وزارت ارتباطات گره خورده و روزی نیست که مسئولان این وزارتخانه درباره آن مورد پرسش قرار نگیرند. محدودیت ها بر اینترنت ایران البته اندک نیست و بهتر است بگوییم از زمان رونق این بستر ارتباطی در جهان، اولین واکنشی که سیاستگذاران در ایران بدان داشته اند، منع بوده و محدودیت؛ سیاستی که بسیاری از کاربران آن را با کلیدواژه فیلتر بهتر درک می کنند؛ تارنماهایی مسدود و برنامه هایی که باز نمی شوند.

به گزارش هم میهن، این داستان از فیسبوک شروع شد و بعدتر به یوتیوب، تلگرام و اینستاگرام هم رسید. در دولت روحانی البته گشایش هایی معنادار در کیفیت و دسترسی کاربران فراهم آمد اما همین امر باعث افزایش مقابله ها شد. در حوادث 1398 نیز باری این تجربه آزموده شد که می توان اینترنت بین الملل را به کلی از دسترس خارج ساخت. در جریان اعتراض های شهریور 1401 هم اینستاگرام و واتساپ فیلتر شدند تا هم دیگر کسی وقت خود را صرف روشن و خاموش کردن فیلترشکن نکند و هم بازار فیلترشکن فروش ها رونقی دوباره بگیرد؛ بازاری با گردش مالی تخمین زده شده بین 20 همت تا 50 همت و البته یک بازی دو سر باخت که هم روی کیفیت اینترنت اثر می گذارد، هم مشکلاتی امنیتی برای خود کاربران ایجاد می کند.

با چنین دورنمایی پزشکیان یکی از محورهای شعارهای انتخاباتی خود را اصلاح نظام ناکارآمد فیلترینگ و فراهم آوردن دسترسی آزاد شهروندان به اینترنت آزاد و احیای کسب وکارهای دیجیتال اعلام کرد. بدین ترتیب وقتی ستار هاشمی برای منصب وزارت ارتباطات انتخاب شد، یکی از مهمترین خواسته ها از او بازنگری جدی در فیلترینگ و سرعت و کیفیت اینترنت بود.

او نیز البته خود از موافقان این امر بود و در ماه های نخست وزارت موفق شد نظر مساعد اعضای شورای عالی فضای مجازی را برای رفع فیلتر واتساپ و پلی استور جلب کند؛ موفقیتی که بسیاری را امیدوار کرد که به زودی سایر برنامه ها نیز رفع فیلتر خواهند شد، به خصوص آنگاه که او یوتیوب را یکی از بزرگترین اساتید من که چیزهای زیادی از آن یاد گرفتم دانست.

جنگ دوازده روزه اما بار دیگر اینترنت را به محاق برد. در همان روزهای نخست پلتفرم هایی همچون واتساپ، تلگرام و اینستاگرام دچار اختلال شدند و اینترنت با محدودیت هایی مشهود مواجه شد. وزارتخانه البته در بیانیه ای این مشکل را امری موقتی و وابسته به شرایط ویژه کشور قلمداد کرد و فقط یک روز پس از اعلام آتش بس، به تنظیمات قبلی بازگشت. چنین بازگشتی البته با اعتراض دوباره همان مخالفان همیشگی اینترنت آزاد مواجه شد. دیروز اما هاشمی به مجلس رفت تا گزارشی درباره ارتقای امنیت شبکه در جنگ دوازده روزه ارائه کند.

او در این جلسه، از مقابله موفق با حملات سایبری، ضرورت بازنگری در حکمرانی فضای مجازی، تأثیر فیلترشکن ها بر کیفیت شبکه و برنامه ریزی برای توسعه متوازن ارتباطات روستایی سخن گفت و درباره پیامدهای منفی اجتماعی محدودیت اینترنت هشدار داد. در بخشی دیگر از صحبت هایش نیز هاشمی بر بهره گیری از ظرفیت نخبگان برای پیشبرد اقتصاد دیجیتال تأکید کرد.

هاشمی از این گفت که در همان روزهای نخست جنگ کارگروه ویژه پایش وضعیت ارتباطات برای تداوم خدمات عمومی در حوزه ارتباطات تشکیل شده و جلساتی روزانه برگزار کرده تا با تعامل نزدیک و حضور میدانی، تصمیم هایی بهنگام برای پاسخ به نیازهای مردم و کسب و کارها و پایداری ارتباطات، زیرساخت های داده ای و نیازمندی های ارتباطی دستگاه های اجرایی اتخاذ شود. او در همین زمینه به حملات سایبری انجام شده نیز اشاره کرد و آنها را پیچیده و بی سابقه معرفی کرد. در عین حال هاشمی مدعی شد که مجموعه اقدامات جهادی در حوزه امنیت سایبری مانع از اختلال گسترده در خدمات شد و نتیجه گرفت: هیچ گاه حوزه امنیت سایبری کشور رها نشده و تقسیم کار مشخصی بین نهادها وجود دارد؛ اگرچه نیاز به ارتقاء و استفاده از درس آموخته های جنگ داریم.

یکی دیگر از محورهای سخنان هاشمی اما مسئله اقتصاد دیجیتال بود. آسیب هایی که به خصوص به کسب وکارهای آنلاین در سال های اخیر و به خصوص به دلیل فیلترینگ خورده است، کم نیست. طبق گزارش اتاق بازرگانی ایران، فیلترینگ در سال 1401، به طور متوسط ماهانه حدود 39 همت به اقتصاد دیجیتال کشور خسارت وارد کرده و بسیاری از کسب وکار های کوچک و متوسط فعال در شبکه های اجتماعی را دچار افت شدید فروش و حتی تعطیلی کرده است.

هاشمی نیز دیروز در مجلس به امرار معاش و اشتغال نزدیک به 10 میلیون از شهروندان ایرانی ـ مستقیم و غیرمستقیم ـ از طریق اقتصاد دیجیتال اشاره کرد و از ضربه 30 درصدی جنگ به اقتصاد دیجیتال کشور سخن گفت؛ ضرری نیم همتی در هر روز که به 15 همت ضرر ماهانه معادل اعتبار سالانه برخی از وزارتخانه های کشور می انجامد. در همین زمینه او به مهاجرت نخبگان این حوزه اشاره کرد و خطر مهاجرت و غیبت آنها در ایران را مسئله ای امنیتی معرفی کرد.

هاشمی در بخش دیگری از گزارش اش به آسیب های استفاده از فیلترشکن های رایگان در کشور اشاره کرد و آن را مایه آلودگی شبکه دانست. این نکته ای است که البته بسیاری از کارشناسان این حوزه نیز بارها بدان اشاره کرده و گفته اند یکی از راه های نفوذ دشمن، جمع آوری داده های کاربران و حتی جذب جاسوس در داخل، همین فیلترشکن ها بوده است. اینک وزیر ارتباطات نیز از این می گوید که علاوه بر اینها، حداقل 30 درصد از درخواست های کاربران در شبکه به دلیل همین آلودگی ها بی پاسخ می ماند.

او به نقش فیلترشکن ها در کاهش کیفیت شبکه نیز اذعان دارد و می پذیرد که افزایش کیفیت شبکه به سرمایه گذاری نیز مرتبط است، اما در عین حال محدودیت های ایجادشده را نیز نادیده نمی گیرد. از نظر هاشمی همانطور که تجربه محدودیت 1401 باعث محدودیت دسترسی نشد و ازقضا باعث دسترسی بیشتر نوجوانان به تمامی سایت های ممنوعه نیز شد، امروز نیز راهکار محدودیت نیست: مگر می شود با فناوری مقابله کور کرد. ما باید از ظرفیت فناوری برای پیشرفت استفاده کنیم و این مسئله در برنامه های ما به ویژه در توسعه شبکه ملی اطلاعات لحاظ شده است.

نام شبکه ملی اطلاعات که می آید البته نگرانی ها افزون می شود زیرا برای بسیاری از مردم، شبکه ملی اطلاعات تداعی گر اینترنت ملی است؛ اینترنتی محدود و کنترل شده که ربطی به اینترنت آزاد مورد استفاده در جهان ندارد. هاشمی اما در این زمینه نیز نگاهی متفاوت دارد و معتقد است بدون ارتباطات با دنیا، نمی توان به شبکه ملی ارتباطات رسید. در چنین نگرشی البته حفظ استقلال و امنیت سایبری کشور ضرورت دارد، اما تصور اینکه بتوان با قطع ارتباط با اینترنت جهانی، اینترنت ایرانی را به جزیره ای محصور بدل کرد، از پایه بیراهه است.

هاشمی دیروز در همین زمینه بدین نکته اشاره کرد که طبق ماده 65 قانون برنامه هفتم، این شبکه باید تا پایان برنامه تکمیل شود اما بدون مشارکت در تولید محتوا این شبکه نمی تواند رشد پیدا کند. بدین ترتیب به نظر می رسد آنچه در ذهن وزیر از اینترنت ملی می گذرد، نه خودکفایی اینترنتی است نه ادغام کامل در اینترنت جهانی بدون لحاظ کردن امنیت شبکه. از نظر او تصویب سند تسهیم درآمد محتوا نیز گامی جدی است برای ترغیب مشارکت برای حضور در شبکه ملی و ایجاد بدیلی معنادار در برابر رقبای خارجی، وگرنه تا وقتی بسته جذابی پیش روی کاربران نباشد، نمی توان خرده ای بر استفاده گسترده از پلتفرم های خارجی گرفت.

اینترنت روستایی یکی از مسائلی است که از دوران وزارت آذری جهرمی محل مناقشه های گاه سیاسی بوده است و حتی برخی آن را همچون جرم نابخشودنی وزیر بازنمایی می کردند. احمد علم الهدی در شهریور 1399 با انتقاد از عملکرد دولت در گسترش شبکه اینترنت گفت: به جای گسترش اینترنت در روستاها و خرید تبلت و لپ تاپ برای روستایی ها، به صداوسیما بودجه بدهید.

از نظر او وجود اسباب و ابزار ورود به فضای مجازی حتی در اقصی نقاط کشور که با فرهنگ های بومی دینی انس گرفته اند، به ضرر اسلام، انقلاب و نظام هست. با این همه، اینترنت روستایی نیز در طی سال های اخیر گسترش پیدا کرده و دیروز نیز ستار هاشمی از اینترنت رسانی به 1200 روستای جدید در دولت چهاردهم و هدف گذاری اتصال 10 هزار روستا تا پایان برنامه هفتم توسعه به اینترنت پرسرعت خبر داد. او البته هدف از چنین خدماتی را افزایش دسترسی عادلانه به خدمات حوزه سلامت، آموزش و بهداشت عنوان کرد.