فرارو استفان والت، استاد روابط بین الملل دانشگاه هاروارد و نظریه پرداز رئالیسم تدافعی

به نقل از نشریه فارن پالیسی، این روزها، دولت ترامپ و حامیان سرسخت جنبش ماگا با لحظاتی عجیب و کم سابقه روبه رو شده اند. منظور، تنها رسوایی جفری اپستین نیست که حتی برخی از وفاداران دوآتشه این جریان سیاسی را واداشته تا نسبت به رهبری پرحاشیه و پرفراز و نشیب خود تردیدهایی پیدا کنند؛ بلکه مقصود اصلی، تغییرات اخیر در سیاست خارجی ترامپ است که به وضوح فاصله قابل توجهی از مواضع گذشته او گرفته است.

برخلاف وعده های انتخاباتی سال 2024، که مدعی بود ظرف 24 ساعت با ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه به توافق خواهد رسید و به جنگ اوکراین پایان خواهد داد یا کمک های آمریکا به کی یف را به طور کامل قطع خواهد کرد، ترامپ اکنون وعده ارسال کمک های نظامی بیشتر به اوکراین را داده و حتی ولودیمیر زلنسکی، رییس جمهور اوکراین را به حمله مستقیم به مسکو تشویق کرده است؛ توصیه ای که پس از رسانه ای شدن، ناگزیر به عقب نشینی از آن شد. هرچند ترامپ هنوز تعهدی هم تراز با دولت بایدن به حمایت از اوکراین نداده و تردیدهای جدی درباره دوام این سیاست تازه وجود دارد، اما این تغییر لحن آن قدر آشکار و محسوس بود که حتی وفادارانی چون مارجوری تیلور گرین، نماینده جنجالی کنگره و استیو بنن، استراتژیست پیشین کاخ سفید، به انتقاد شدید از او پرداختند.

همچنین، برخلاف توصیه هایی مانند خروج از اروپا و تمرکز بر آسیا؛ راهبردی که چهره هایی چون البرج کولبی، معاون پیشین وزیر دفاع، مدت ها مبلغ آن بوده اند، ترامپ اخیراً نشانه هایی از علاقه مجدد به ناتو نشان داده است. در قبال خاورمیانه نیز، اگرچه همچنان رویکرد انزواگرایانه را به طور کامل کنار نگذاشته و مانند برخی اسلاف خود، دست اسراییل را کاملاً باز گذاشته است، اما ماه گذشته به درخواست تل آویو وارد جنگ با ایران شد و دستور بمباران مواضع این کشور با هدف نابودی برنامه هسته ای تهران را صادر کرد؛ عملیاتی که نهایتاً ناکام ماند. این اقدام با استقبال نومحافظه کاران مخالف ترامپ همچون بیل کریستول روبه رو شد و در مقابل، موجب ناامیدی هواداران پیشین نظیر تاکر کارلسون گردید. در عرصه فناوری نیز، ترامپ به تازگی مجوز ازسرگیری فروش تراشه های پیشرفته شرکت انویدیا به چین را صادر کرده؛ تصمیمی که نشانه ای از عقب نشینی نسبی در سیاست محدودیت فناوری علیه پکن ارزیابی می شود.

البته این تحولات به معنای تغییر ماهیت دونالد ترامپ نیست: او همچنان بر سیاست های اقتصادی غیرکارشناسی و جنگ تعرفه ای خود اصرار دارد، همچنان به روابط آمریکا با متحدان کلیدی که برای کنترل چین نقش حیاتی دارند آسیب می زند و روند تضعیف جایگاه علمی آمریکا و دانشگاه های معتبر این کشور را ادامه می دهد. مجموعه اقداماتی که رهبران چین را خوشحال کرده است، زیرا در عصری که برتری علمی و فناورانه عامل اصلی قدرت جهانی به شمار می رود، دولت ترامپ عملاً به سوی خلع سلاح یک جانبه حرکت می کند.

در عین حال، ترامپ همچنان انتقام گیری از دشمنان شخصی را در اولویت قرار داده، نشانه های روزافزون زوال شناختی از خود بروز می دهد و هدایت فاسدترین دولت تاریخ آمریکا را بر عهده گرفته است. با توجه به سن بالای او، انتظاری برای تغییر ماهیت رفتاری ترامپ وجود ندارد. با این همه، اقدامات اخیر او به وضوح با وعده ها و انتظارات حامیانش فاصله یافته است. اما این تغییر مسیر را چگونه باید تبیین کرد؟ دست کم سه سناریو محتمل به نظر می رسد.

یکی از توضیحات روشن برای این تغییر رویکرد، بازگشت سلطه محفل سیاست خارجی یا همان جریان موسوم به Blob بر ترامپ است؛ جریانی که با وجود تلاش های پیشین ترامپ برای رام کردن آن، بار دیگر ابتکار عمل را به دست گرفته است. همان طور که در کتاب اخیرم شرح داده ام، ساختار سنتی سیاست خارجی آمریکا در دوره نخست ریاست جمهوری ترامپ، اغلب مانعی جدی بر سر راه تحقق برنامه های او بود؛ چرا که ترامپ نه شناختی از سازوکار دولت داشت، نه راهبرد روشنی برای مقابله با آن ارائه می داد و نه حلقه ای از افراد کاملاً وفادار و کارآمد برای اجرای دیدگاه هایش در اختیار داشت. نتیجه آن شد که، به جز در حوزه تجارت، در سایر عرصه ها تغییری بنیادین در سیاست خارجی آمریکا در دوره نخست ترامپ رخ نداد. طبق معمول، ترامپ ناکامی های خود را به گردن همان دولت پنهان انداخت و وعده داد که اگر بار دیگر به قدرت برسد، این بار همه چیز متفاوت خواهد بود.

در این دوره، ترامپ تلاش کرد با انتصاب چهره هایی مطیع و وفادار مانند پیت هگست در مقام وزیر دفاع یا افرادی با روحیه فرصت طلبی و نفوذپذیری چون مارکو روبیو به عنوان وزیر خارجه و تولسی گابارد در جایگاه رییس اطلاعات ملی، ساختار سیاست خارجی را به نفع خود تغییر دهد. اما جایگزینی مدیران فرمان بردار در رأس وزارتخانه های کلیدی، هرگز به نتایج مورد انتظار ترامپ منجر نشد. نخست آنکه، ترامپ ذاتاً مدیری ضعیف است و نمی تواند دستورالعمل هایی روشن، منسجم و اجرایی به زیردستان خود ارائه دهد. دوم اینکه، همان گونه که بسیاری پیش بینی می کردند، پیت هگست مدیری فاقد صلاحیت و ناکارآمد از آب درآمد؛ به طوری که یکی از دستیاران پیشینش می گوید دفتر او مملو از هرج ومرج و بی نظمی مطلق است. مارکو روبیو نیز با گرایش های نومحافظه کارانه شدید، هرچند مخالفت علنی با ترامپ ندارد، اما او را به سوی سیاست هایی پرخطر و پرریسک سوق می دهد.

علاوه بر این، کنار گذاشتن فرماندهان باسابقه و اخراج شمار زیادی از مقامات غیرنظامی، تنها به کمبود نیروی انسانی و افت محسوس کارآمدی در نهادهای کلیدی انجامیده و هرگز نتوانسته ذهنیت و رویکرد غالب بر ساختار سیاست خارجی را تغییر دهد. در نتیجه، بسیاری از سیاست گذاری ها همچنان برخلاف غریزه و تمایل ترامپ پیش می رود. واقعیت آن است که برای مقابله با ساختار سنتی و ریشه دار سیاست خارجی، رییس جمهور باید چهره هایی باهوش، باتجربه و دارای اعتبار کافی را در پست های کلیدی منصوب کند و با اتکا به هم فکری آنان، راهبردی منسجم و متفاوت با خطوط اصلی کنونی تدوین نماید؛ هدفی که ترامپ در هر دو دوره زمامداری خود، هرگز به آن دست نیافته است.

اما تفسیر دیگری که شاید خوش بینانه تر به نظر برسد آن است که ترامپ صرفاً در حال تطبیق با واقعیت های موجود است. او به این جمع بندی رسیده که دوستی ظاهری با پوتین عملاً دستاوردی نداشته و رییس جمهور روسیه به صرف تمایل ترامپ جنگ را متوقف نخواهد کرد. گرچه ترامپ، برخلاف بایدن، پوتین را به چشم شیطان مطلق که باید به هر قیمتی شکست بخورد نمی نگرد، اما اکنون دریافته تا زمانی که پوتین به پیروزی امیدوار باشد، حاضر به مذاکره جدی نخواهد شد؛ واقعیتی که ترامپ را به مواضعی نزدیک تر به رویکرد بایدن سوق داده است. بازگرداندن کمک های نظامی آمریکا به اوکراین نیز تلاشی برای افزایش فشار بر پوتین جهت حرکت به سمت توافق تلقی می شود، هرچند بعید است این میزان کمک برای تحقق چنین هدفی کافی باشد. از این منظر، تغییر مواضع ترامپ بیش از آنکه ناشی از سلطه مجدد ساختار سنتی بر سیاست خارجی باشد، نشانه یادگیری تدریجی و تطبیق با واقعیات میدان است.

در قبال خاورمیانه نیز می توان روایتی مشابه ارائه کرد. درست مانند بایدن، ترامپ نیز هیچ گاه تمایلی به اعمال فشار واقعی بر اسراییل نشان نداد؛ رویکردی که تداوم نسل کشی علیه غزه را با حمایت فعال آمریکا ممکن ساخت. از سوی دیگر، ایران هرگز حاضر نشد به خواسته ترامپ و مارکو روبیو برای توقف کامل برنامه غنی سازی هسته ای خود تن دهد. در شرایطی که دیپلماسی عملاً به بن بست رسیده بود، بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسراییل موفق شد ترامپ را متقاعد کند که حملات هوایی می تواند برنامه هسته ای ایران را برای همیشه نابود و برتری منطقه ای اسراییل را تثبیت کند.

با این حال، این جنگ هرگز به اهداف اعلامی خود دست نیافت و اسراییل همچنان برای تثبیت هژمونی واقعی در منطقه بسیار کوچک تر از آن است که بتواند چنین نقشی ایفا کند. اما اگر نگاه خوش بینانه را بپذیریم، ترامپ صرفاً در حال تطبیق عمل گرایانه سیاست آمریکا با واقعیت های جدید منطقه بود و در برابر فشارها برای تشدید عملیات نظامی یا افزایش حضور زمینی مقاومت کرد. در مورد چین نیز، به نظر می رسد ترامپ و مشاورانش به این جمع بندی رسیده اند که جنگ اقتصادی تمام عیار با پکن، بیشتر به اقتصاد آمریکا آسیب می زند و نمی تواند پیشرفت فناورانه چین را متوقف کند. اگر چنین باشد، رفع ممنوعیت صادرات تراشه های انویدیا و حرکت به سوی یک توافق تجاری موقت، تصمیمی منطقی جلوه می کند.

مایلم چنین روایتی را بپذیرم و باور کنم ترامپ واقعاً در تلاش است تا خود را با شرایط متغیر سازگار کند؛ اما پذیرش این تفسیر مستلزم سطحی از انسجام و چشم انداز راهبردی است که به سختی می توان نشانه ای از آن در کارنامه دولت او یافت. حمایت بی قید و شرط از اسراییل برای ادامه کشتار در غزه و آزادی کامل تل آویو برای بمباران حوثی ها، لبنان و سوریه، نه امنیت آمریکا را تضمین می کند و نه حتی امنیت اسراییل را. حمله نظامی به ایران نیز، به جای منصرف کردن تهران از برنامه هسته ای، انگیزه آن را برای حرکت سریع تر به سوی ساخت بمب تقویت خواهد کرد.

ارسال سامانه های پاتریوت یا سایر تسلیحات به اوکراین نه معادلات میدانی را دگرگون می کند و نه محاسبات پوتین را تغییر می دهد؛ علاوه بر اینکه دولت ترامپ نه راه حل سیاسی قابل قبولی ارائه داده و نه جرأت آن را داشته که شکست را بپذیرد و عقب نشینی کند (ترامپ در ابتدای امسال این گزینه را مطرح کرد اما در نهایت عقب نشست). واقعیت این است که اگرچه کاخ سفید ترامپ بنا به ضرورت، سیاست هایش را بر اساس تحولات تعدیل کرده ؛ اما برای یافتن یک راهبرد منسجم در این واکنش ها باید نگاه را با ارفاق و خوش بینی بسیار همراه ساخت.

این ما را به گزینه سوم می رساند: اینکه تغییرات اخیر در سیاست خارجی ترامپ عمدتاً ریشه در ویژگی های شخصیتی و خودشیفتگی رییس جمهور دارد. ارسال تسلیحات بیشتر به اوکراین، نه ناشی از تعهد تازه به استقلال این کشور، بلکه صرفاً واکنشی است به اینکه پوتین او را فردی ضعیف جلوه داده بود. چرخش ترامپ به سوی ناتو نیز بیش از هر چیز نتیجه تمجیدها و چاپلوسی های مارک روته، دبیرکل جدید این پیمان بود. ورود ترامپ به جنگ بی هدف در خاورمیانه هم فقط برای آن بود که با انفجار و بمباران نشان دهد کنترل کامل اوضاع را در دست دارد ؛ بدون این که به عواقب و پیامدهای واقعی این اقدامات توجهی داشته باشد.

رفتار متناقض ترامپ در حوزه تعرفه ها نیز کاملاً با این تفسیر همخوانی دارد. علاقه او به تعرفه ها، صرفاً به این دلیل است که همواره توجه رسانه ها و افکار عمومی را معطوف به خودش نگه می دارد. تعرفه ها را بالا می برد، پایین می آورد، تعلیق می کند و دوباره برقرار می سازد و هر بار موجی از هیجان رسانه ای به راه می افتد و نامش در صدر اخبار قرار می گیرد. برای برخی ناظران، مانند جنان گنش از فایننشال تایمز، فقدان یک جهان بینی منسجم و مشغولیت دائمی ترامپ به نمایش چهره اش، حتی بر افراط گرایی ایدئولوژیک غالب در جریان ماگا ارجح است؛ چرا که این بی اعتقادی به اصول ریشه دار و سیاست های ثابت (جز وسواسش بر تعرفه و کسری تجاری) به او امکان می دهد هر لحظه چرخش کند و مسیر خود را عوض کند.

با این حال، نسبت به این خوش بینی تردید جدی دارم. ترامپ هیچ گاه قادر نبوده است میان منافع ملی و منافع شخصی خود تمایز قائل شود، در شناسایی افراد شایسته ضعف دارد و بیش از حد در برابر تملق و چاپلوسی آسیب پذیر است. پیامد این ویژگی ها، سیاست خارجی ای است که در دوره او بیش از هر زمان دیگری آشفته، بی ثبات و ضدتولید شده است.

شاید در دورانی که آمریکا تنها ابرقدرت جهان بود، می توانست با چنین شیوه ای بدون پرداخت هزینه جدی پیش برود (گرچه حتی در همان دوره هم برای خطاهایش بهای سنگینی پرداخت)، اما امروز شرایط جهانی به مراتب سخت گیرانه تر و بی رحم تر شده است. اکنون که آمریکا با جدی ترین رقیب هم تراز تاریخ خود روبه روست، رهبری مبتنی بر تصمیمات لحظه ای و انتصابات مبتنی بر وفاداری به جای شایستگی، نسخه ای تضمین شده برای شکست خواهد بود.

آمریکایی ها فقط می توانند به درستی آن جمله منسوب به بیسمارک، صدراعظم آلمان، دل خوش کنند که گفته بود: خداوند برای مست ها، احمق ها و ایالات متحده لطفی خاص قائل است. بی تردید امروز آمریکا بیش از هر زمان دیگری به چنین معجزه ای نیازمند است.