در روزهای گذشته نمودارهایی از میزان تابش پرتو فرابنفش در فضای مجازی دست به دست شد؛ اشعه ای که مقدار اندکی از آن برای بدن انسان لازم و بیش از مقدار مشخص آسیب زاست. رییس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور می گوید: در ساعات خاصی از روزهای تابستان، شاخص پرتو فرابنفش در تهران به عدد 10 تا 11 نیز می رسد که بیشترین حد تابش است البته تابش اشعه فرابنفش نه قطعا اما تقریبا مانند روال طبیعی است و از آن جا که ناپیداست، تاکنون به آن بی توجهی شده است.

به گزارش ایسنا، مهدی رهنما درباره بازه شاخص پرتو فرابنفش توضیح داد: شاخص فرابنفش بر اساس استانداردهای بین المللی در 11 طبقه دسته بندی می شود. مقادیر بین صفر تا 3 در محدوده ایمن یا سبز قرار دارند و قرار گرفتن در معرض تابش در این بازه، حتی برای تولید ویتامین D نیز مفید است اما از عدد 4 به بالا، توصیه می شود افراد از کرم ضدآفتاب، عینک آفتابی و کلاه لبه دار استفاده کنند. شاخص های 6 و 7 تابشی شدید را نشان می دهند که می تواند موجب آفتاب سوختگی و آسیب پوستی شود و از شاخص 8 به بالا خطرات جدی برای سلامت انسان به همراه دارد و عدد 11 نیز خطرناک ترین میزان برای سلامت انسان است.

وی افزود: در تهران، در اغلب روزهای تابستان و به ویژه حوالی ساعت 12 ظهر تا 14 و30 دقیقه شاخص پرتو فرابنفش بین 10 تا 11 است که بالاترین سطح هشدار محسوب می شود. به ندرت پیش می آید که در این بازه زمانی، شرایط تابش تضعیف شود البته در ساعات ابتدایی روز مانند 6 صبح، شاخص اشعه فرابنفش معمولاً در محدوده سبز است اما به تدریج از حوالی ساعت 9 به بعد افزایش می یابد و ظهر به اوج خود می رسد.

رییس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو تأکید کرد: شاخص پرتو فرابنفش از پارامترهایی همچون ارتفاع از سطح زمین، زاویه تابش خورشیدی، میزان ابرناکی، آلایندگی و… متاثر می شود. در حال حاضر بالاترین مقداری که برای تهران در ماه تیر ثبت شده، شاخص حدود 11 بوده که خطرناک ترین حد استاندارد جهانی است.

رهنما با اشاره به سابقه اندازه گیری تابش پرتو فرابنفش در ایران تأکید کرد: در حالی که این شاخص به دلیل تغییر اقلیم و آلاینده های جوی، با تغییراتی روبرو شده است اما این پدیده همواره به صورت طبیعی وجود داشته و معمولا در تمام نقاط دنیا به این شکل است که در ساعتی از روز، بیشترین مقدار اشعه خورشید در سطح زمین دریافت می شود و شاخص آن افزایش می یابد، با این وجود از آن جا که این شاخص تنها حدود 10 سال یا کمی بیشتر است که در تهران و ایران اندازه گیری می شود، برای عموم مردم همچنان نا آشنا و سوال برانگیز است.

رییس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو افزود: کوهنوردان همواره بیشتر در معرض تابش قرار داشتند و اغلب تجربه آفتاب سوختگی را داشته اند؛ در واقع این مخاطره همواره وجود داشته است.

رهنما در ادامه با اشاره به نقش ترکیبات آلاینده در تغییر شدت تابش توضیح داد: دو نوع ازن وجود دارد که یکی ازن استراتوسفری است که در لایه های بالای جو قرار گرفته و مانع ورود پرتو فرابنفش به سطح زمین می شود. دیگری ازن سطحی است که در نتیجه واکنش های شیمیایی آلاینده ها در سطح زمین به ویژه در تابستان ها تشکیل می شود.

وی ادامه داد: ازن سطحی که اغلب در ساعات اوج تابش و در حضور گرما و نور خورشید تشکیل می شود، می تواند خود یک آلاینده ثانویه باشد و همراه با افزایش تابش پرتو فرابنفش، ریسک بیشتری را ایجاد کند.

رییس پژوهشگاه هواشناسی درباره خطرات تماس با اشعه فرابنفش گفت: قرار گرفتن در معرض تابش شدید فرابنفش می تواند باعث آفتاب سوختگی، التهاب پوستی و در موارد بسیار شدیدتر سرطان پوست شود. اگر این تماس به صورت مزمن و بدون مراقبت باشد، خطرات جدی تری ایجاد می کند اما این مخاطرات با رعایت توصیه هایی نظیر استفاده از کرم ضدآفتاب، عینک آفتابی و اجتناب از حضور مستقیم در زیر نور خورشید در ساعات اوج تابش خورشید تا حد زیادی کاهش می یابد.

وی در پاسخ به پرسشی درباره دوره های زمانی پیش بینی تابش فرابنفش توضیح داد: پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو با استفاده از مدل های عددی و معادلات ریاضی، پیش بینی هایی را برای تابش فرابنفش ارائه می کند. ورودی های این مدل ها شامل عواملی مانند میزان تابش خورشید، موقعیت جغرافیایی، ساعت روز، دما و رطوبت هستند. اگرچه پیش بینی اشعه فرابنفش در چهار فصل سال انجام می شود اما معمولا روزهایی که سطح تابش پرتو فرابنفش خطرآفرین است، در ماه های گرم سال است که از اواخر فصل بهار آغاز می شود و در طول تابستان ادامه دارد اما در سال های گذشته با افزایش دمای جهانی و اثر تغییرات اقلیمی، تعداد روزهای گرم افزایش یافته است. این امر سبب شده که بازه رخداد این شرایط از اواخر بهار تا اوایل پاییز در نظر گرفته شود.

وی ادامه داد: پیش بینی های دقیق به صورت روزانه و پنج روزه انجام می شود. در حال حاضر در پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو برای ماه های آینده نیز در دسترس است. هر چند دقت این پیش بینی ها هرچه از زمان حال دورتر می شود، کاهش پیدا می کند اما امروزه با استفاده از مدل های جهانی می توان پیش بینی هایی فصلی و حتی برای دهه های آینده نیز ارائه داد.

رهنما در توضیح تأثیر آلودگی هوا بر شدت تابش اشعه فرابنفش گفت: نقش آلاینده ها پیچیده و متنوع است. برخی آلاینده ها با پراکندگی یا جذب اشعه، می توانند شدت آن را کاهش دهند اما برخی دیگرمانند ذرات معلقی که باعث تغییر زاویه تابش می شوند، ممکن است باعث تقویت پرتو فرابنفش شوند بنابراین نوع آلاینده و ساختار شیمیایی آن نقش تعیین کننده ای در میزان تأثیر دارد.

وی افزود: منابع مختلف علمی تأکید کرده اند که آلاینده های جوی می توانند هم در کاهش و هم در افزایش شدت پرتو فرابنفش نقش داشته باشند.

رهنما در توضیح علمی پرتو فرابنفش گفت: اشعه ماورای بنفش، یک نوع انرژی الکترومغناطیسی است با طول موج کوتاه و انرژی بسیار بالا که بین 100 تا 400 نانومتر دسته بندی می شود. بر اساس طول موج، این پرتو به سه دسته اصلی تقسیم می شود.

او ادامه داد: UV-A در بازه 315 تا 400 نانومتر قرار دارد، UV-B بین 280 تا 315 نانومتر و UV-C بین 100 تا 280 نانومتر است که از میان این سه، بیشترین اشعه ای که از خورشید به سطح زمین می رسد، در طیف UV-A قرار دارد که حدود 90 تا 95 درصد اشعه ماورای بنفش دریافتی از این باند است. این در حالی است که و حدود 10 تا 15 درصد UV-B نیز به زمین رسید و اشعه UV-C عمدتاً در لایه های بالایی جو جذب شده و به سطح زمین نمی رسد.

وی در پاسخ به این سؤال که در حال حاضر کدام طیف از پرتوهای فرابنفش در شهرهایی مانند تهران بیشتر مشاهده می شود، توضیح داد: برای اندازه گیری دقیق و تحلیل طیف های مختلف پرتو فرابنفش در یک منطقه خاص، به ایستگاه های زمینی مجهز نیاز است که بتوان با دقت، شدت و نوع اشعه را ثبت شود. متأسفانه در حال حاضر دسترسی به چنین فراهم نیست.

وی افزود: بخشی از آنچه اکنون به عنوان داده های ورودی استفاده می شود، اطلاعات ماهواره ای موجود در زمینه تابش فرابنفش است که با داده های داخلی تنظیم و ارزیابی می شود و پس از بومی سازی در قالب مدل های عددی به کار گرفته می شود. بر اساس همین مدل ها پیش بینی ها ارائه می شود، اما برای تحلیل جزیی تر و منطقه ای، به داده های مستقیم زمینی نیاز است.

رییس پژوهشگاه هواشناسی در پاسخ به سوالی درباره امکان دسته بندی و منطقه ای سطح پرتو فرابنفش که با اشاره به میزان تابش در ارتفاعات تهران مطرح شد نیز گفت: در حال حاضر امکان منطقه بندی دقیق برای شدت یا نوع اشعه فرابنفش وجود ندارد، چرا که برای این کار به شبکه ای از ایستگاه های زمینی نیاز است. به عنوان مثال، در شمال تهران و مناطق مرتفع، به دلیل رقیق تر بودن هوا و کاهش غلظت مولکول های جو، پرتو فرابنفش با شدت بیشتری به سطح زمین می رسد. این به آن معناست که حتی بدون تغییر در نوع پرتو، شرایط محیطی می تواند میزان نفوذ آن را افزایش دهد.

وی تأکید کرد: برای انجام منطقه بندی دقیق و پایش دائمی نیز، توسعه زیرساخت های پایش زمینی لازم است.

رهنما با اشاره به کم توجهی عمومی نسبت به پرتو ماورای بنفش گفت: برخی آلاینده ها به چشم دیده می شوند و در نتیجه حساسیت عمومی و مطالبه نسبت به آن ها بالاست. اما پرتو فرابنفش دیده نمی شود؛ همین امر باعث کاهش مطالبات در این خصوص شده و مسئله از دستورکار عمومی و تصمیم گیری ها خارج شده است.

وی ادامه داد: بر اساس استانداردها، اگر شاخص پرتو فرابنفش از حدی فراتر رفت، باید هشدار صادر می شود، به ویژه در روزهایی که در ساعات خاصی از روز شدت تابش اتفاق می افتد و لازم است برای توجه به این شرایط اعلان عمومی صادر شود اما در حال حاضر این اتفاق این کار به شکل منسجم و موثر انجام نمی شود چرا که از یک سو قوانین لازم برای الزام آوری این هشدارها تعریف نشده است و از سویی دیگر تجهیزات لازم برای پایش زمینی فراهم نیست.

رییس پژوهشگاه هواشناسی تأکید کرد: شبکه ای برای پایش یکپارچه و پیوسته حداقل در سطح کلان شهرها، اولین نیاز قابل توجه برای سنجش شدت پرتو فرابنفش است. این شبکه امکانی را ایجاد می کند که داده ها به صورت دقیق و لحظه ای از سطح زمین جمع آوری شود سپس پس از درستی سنجی، شاخص تابش پرتو فرابنفش با تفکیک مکانی و زمانی بالا اعلام شود. این اطلاعات می تواند به صورت محلی منتشر شود و شهروندان بدانند در کدام نقاط و در چه ساعاتی باید از حضور در فضای باز خودداری کنند یا تمهیدات لازم را بیندیشند.

رهنما با تأکید بر اهمیت سلامت عمومی گفت: از خطر تابش پرتو فرابنفش نباید غافل شد چرا که قابل رویت نیست. پایش تابش پرتو فرابنفش نه یک گزارش عملکرد که به صورت مستقیم با سلامت مردم در ارتباط است و تصمیم گیران حتما باید آن را مد نظر قرار دهند. امیدواریم تجهیز منابع و ایستگاه های زمینی در حهت توسعه شبکه ای یکپارچه، به منظور توجه به سلامت و بهداشت روان هموطنان مورد توجه قرار گیرد.

رییس پژوهشگاه هواشناسی با اشاره به برنامه ریزی پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو برای پایش و پیش بینی شدت اشعه فرابنفش گفت: با توجه به این که پرتو فرابنفش با چشم قابل مشاهده نیست، معمولا کمتر مورد توجه قرار می گیرد اما آثار آن بر سلامت انسان محسوس خواهد بود. به همین دلیل پژوهشگاه هواشناسی از یک سال گذشته با بهره گیری از مدل های عددی و داده محور، پیش بینی پرتو فرابنفش را منتشر کرد.

رهنما در پایان اظهارکرد: بر اساس وظایف سازمانی، پیش بینی های مربوط به اشعه فرابنفش در کشور بر عهده سازمان انرژی اتمی است اما با توجه به وظایف ذاتی هواشناسی و پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو، به صورت بومی مدل هایی برای پیش بینی شاخص پرتو فرابنفش توسعه داده شد و روزانه بولتن پیش بینی شاخص فرابنفش برای سه روز آینده صادر می شود. این پیش بینی ها با بازه های سه ساعته و در 31 استان کشور، ساعات اوج تابش را با دقت مشخص می شود.