جنگ تمام شد اما ترکش و خرابی هایش هنوز در گوشه گوشه شهر باقی مانده است، در هر منطقه خانه هایی که به محل انفجارها نزدیک بودند بیشتر تخریب شده و حتی به طور کامل از بین رفته است. اهالی فرهنگ و هنر هم از آسیب های جنگ بی نصیب نماندند و تعدادی از آن ها به خانه، محل کار و دفترشان خسارت های سنگین و سهمگین وارد شده به طوری که قابل استفاده و سکونت نیست. در تماس با بعضی از آن ها و حضور در محل کارشان به وضوح مشاهده شده که آن ها تمام وسایل خانه شان را از دست دادند و برای زندگی به خانه اقوام و بستگان شان رفتند و با وجود تألمات روحی و روانی حاصل از جنگ پیگیر مسائل اداری مربوط به بازسازی خانه های شان هستند.

به گزارش ایران، دراین گزارش با حمیده بانو عنقا همسر زنده یاد اکبر رادی یکی از پایه گذاران نمایشنامه نویسی ایران که خانه اش در این جنگ دچار تخریب و خسارت شده و مونا خوش اقبال مدیر گالری کاما که ترکش های جنگ به محل کارش خسارت زده گفت وگو کردیم که در ادامه می خوانید.

خانه و دفتر کار زنده یاد اکبر رادی نمایشنامه نویس برجسته ای که آثارش در کنار نوشته های استاد بهرام بیضایی و روان شاد غلامحسین ساعدی که از ستون های اصلی درام نویسی مدرن ایران محسوب می شوند. در جریان تجاوز نظامی رژیم صهیونیستی به ایران به طور کامل ویران شد، این خانه که در خیابان حجت دوست، به موازات و در جنوب بلوار کشاورز تهران واقع شده بود، در ساختمانی شش طبقه قرار داشت که حالا تنها ویرانه ای از آن باقی مانده است. در زمان وقوع حادثه، حمیده بانو عنقا، همسر زنده یاد رادی، در این خانه حضور داشت، ولی به طرزمعجزه آسا از موج انفجار جان سالم به در برد. او اکنون در شهر گرگان نزد فرزندش به سر می بَرَد و لحظه به لحظه آنچه را که در بعدازظهر 25 خرداد 1404 بر او گذشت، روایت کرده است.

حمیده بانو عنقا با آرامش سخن می گوید: هرچه درباره روز حادثه بگویم، شاید باور نکنید. بعد از یک روز کاری سخت، حدود ساعت دو و نیم بعدازظهر در اتاقی که تختْ زیر پنجره قرار داشت استراحت می کردم. رؤیای قشنگی هم می دیدم. ناگهان ساعت سه احساس کردم یکی گفت از اینجا بلند شو!

او با لحنی دقیق از روال روزمره اش پس از برخاستن از خواب می گوید: به اتاق نشیمن رفتم؛ جایی که یک پنجره بزرگ تماماً شیشه ای چهارمتری دارد و از سقف تا کفِ یک وَجهِ اتاق (سمت کوچه) را پوشانیده است. یک یخچال و یک فریزر کنار هم در این اتاق قرار داشت. روی کاناپه ای که در امتداد یخچال و فریزر بود نشستم و ظرف میوه را از یخچال برداشتم. کمتر سابقه داشت آنجا بنشینم. چون اغلب روبه روی تلویزیون می نشستم.

خانم عنقا که هنوز از یادآوری این لحظه ها شگفت زده است، ادامه می دهد: وقتی گیلاسی در دهان گذاشتم، نهیب سهمگینی شنیدم؛ صدای انفجاری که دیوانه کننده بود. در چشم به هم زدنی همه خانه و وسایل درب وداغان شد همه شیشه ها، شکستنی ها مثل خاکشیر پودر شد، دیوارها فروریخت، گردوخاک فضا را غبارآلود و سفید کرد و فرش سنگین 12 متری وسط اتاق مچاله شد.

او با اشاره به آسیب های محیطی و معجزه ای که مانع صدمه دیدنش شد، می گوید: خوشبختانه سقف آوار نشد، اما دیوار بین اتاق ها فروریخت. تلویزیون مثل پر کاهی چند متر پرت شد، همه درهای موجود در خانه و حتی درِ یخچال و فریزر کنده و به اطراف پرت شد. تکه های شیشه مثل خنجر به دیوارهای هال و پذیرایی که هنوز برجای بود فرو رفت، چهارچوب فلزی چهارمتری پنجره بزرگی که قبلاً اشاره کردم از جا کنده و تا شد، اما خوشبختانه به سر من نرسید. انگار دستی آن را نگه داشت.

او تأکید می کند که نجاتش نه یک رویداد شانسی عادی، که ناشی از اراده ای آسمانی بوده: بر اساس ایمانی که به خدای یگانه دارم می گویم. خودم را ورانداز کردم و پرسیدم چرا من طوریم نشد؟ بعید می دانم کسانی که در جنگ خسارت دیدند، شرایطی را که من در آن هنگام گذراندم، تجربه کرده و سالم مانده باشند. در آن لحظه بلند فریاد زدم: خدایا شکرت.

او در ادامه روایت خود می افزاید: بلند شدم، با اینکه دمپایی روفرشی پایم بود، به دلیل اینکه تمام سطح خانه با شیشه های شکسته پوشیده بود، کمی زخم برداشتم. آهسته آهسته وارد سالن شدم. مبل ها خرد شده و لوسترها فروافتاده بود. هر چه که تصورش را بکنید، ساعت ها، تابلوها، تزیینات، آینه ها، قفسه ها، کمدها، میز و صندلی ها و… به تلی از ویرانه و آوار بدل شده بود. اتاقی که تا چند دقیقه پیشتر در آن خواب بودم، چهارچوب پنجره اش از جا کنده شده و درست در جای خواب من افتاده بود. اگر چند دقیقه یا حتی چند لحظه بیشتر آنجا خوابیده بودم، الان زنده نبودم.

خانم عنقا صحنه های حضور امدادگران را هم به یاد دارد: همسایگان مهربان پایینی تازه از سفر برگشته بودند و خودشان را به طبقه بالا رساندند تا من را دریابند. آن قدر اوضاع وحشتناک بود که گمان کردند زنده نیستم. دو امدادگر هم رسیدند. با هم حرف می زدند که مادر (یعنی من) را کول کنیم پایین ببریم. اما من هوشیار بودم. با لحن قاطع می افزاید: آرامشی که در آن لحظه به من عطا شده بود، باعث شد به آن ها بگویم: چرا من را کول کنید؟ خودم می آیم.

او روایت تصویری خود را از آن روز با این عبارات ادامه می دهد: چون آسانسور از کار افتاده و راه پله پر از آوارِ خاک و سنگ و شیشه شده و عبور از آن ها سخت بود، به یاری آن ها آرام آرام پایین آمدم. خانه ما به دلیل فاصله بسیار نزدیک با محل اصلی انفجار، بیشترین آسیب را دید. باورتان نمی شود؛ گویی شیشه ها و سنگ ها نرم شده بودند و اصلاً به پایم آسیب نزدند. من را از کوچه خودمان به سر خیابان فلسطین بردند. روی سکوی خانه ای نشستم. دو پسر جوان خیلی برایم دلسوزی کردند. حتی آمبولانس و پزشک هم به سراغم آمدند. چون موبایلم زیر آوار مانده و گم شده بود، فقط از آن ها خواستم دفترچه تلفنم را از خانه بیاورند تا با فرزندانم تماس بگیرم.

او از حیرت فرزندانش می گوید: پسران و عروس هایم به سرعت آمدند. باور نمی کردند حالم خوب است. با اینکه صدمه ای ندیده بودم، نیروهای امداد قصد داشتند من را به بیمارستان سینا ببرند که به تشخیص عروسم که پزشک است این کار انجام نشد و او خود، مرا در منزلش تیمار کرد.

خانم عنقا در ادامه از گره خوردن لحظات زندگی اش با استاد رادی و یادگارهای او می گوید: من با رادی بزرگ شدم و به کتاب و ادبیات خو گرفته ام. معتقدم خدا اگر بخواهد، شیشه را بغل سنگ نگه می دارد. خدا را شاکرم که همواره دستم را گرفته است.

او روایتش را با سختی و دلتنگی از ترک خانه ای می گوید که برایش پر از خاطره است: رها کردن خانه ای که عمری را در آن گذراندم، همسایه های پرمهری که داشتم، کوچه دل انگیزی که مرتب از آن عبور می کردم، اتاق کار رادی که در آنجا می نوشت، می نوشت، می نوشت… بهار، تابستان، پاییز، زمستان؛ برایم بسیار دردناک و جانکاه بود. خدایی که خواست من در آن فاجعه زنده بمانم، بدون شک آینده بهتری برای من رقم خواهد زد.

خانم عنقا با امیدی راسخ سخنش را ادامه می دهد: با همین ایمان و باور، روحیه ام خوب است و دلواپس نیستم. در این 17 سالی که رادی نیست، نبودنش را حس نکردم؛ چراکه در ذهنم او را پشت میزش در حال مطالعه و نگارش می دیدم. به همین سبب زمانی به آرامش قبل برمی گردم که خانه ام بازسازی شود و همه چیز به شکل سابق سامان یابد.

او اما به رغم ویرانی، باور دارد که سرمایه معنوی آن زندگی نجات یافته است: دست نوشته های رادی و نسخه های چاپ اول آثارش، سخنرانی ها و فیلم نمایشنامه هایی که اجرا و ضبط شده بوده، بعد از حادثه توسط پسرانم جمع آوری و به جای امنی منتقل شده است. انبوه کتاب های کتابخانه رادی نیز به کمک پسرانم و دوستانی که همین جا از آن ها قدردانی می کنم بسته بندی و حفاظت شده اند.

مونا خوش اقبال مدیر گالری کاما نیز که ترکش های موشک نزدیک گالری اش سقوط کرده و بخش هایی از حیاط آن آسیب دیده گفت: یک ماهی در تدارک برپایی ورک شاپی به نام رودرو بودیم، قرار بود اساتید برجسته نقاشی معاصر در این ورک شاپ مدل پرتره شوند و ورک شاپ عادی هم نبود. متأسفانه شب قبل از این ورک شاپ یعنی شب جمعه ساعت سه و نیم شب مورد حمله اسراییل قرار گرفتیم، بر اثر حمله به برج سرچهار راه جهان کودک ساختمان گالری آسیب دید، در، پنجره، دیوارها و حتی مجسمه های حیاط گالری خسارت دیدند و تمام چیدمانی که برای ورک شاپ داشتیم جمع و نمایشگاه کنسل شد.

خوش اقبال که بعد از اطلاع از وقوع حادثه به محل گالری اش آمده درباره حسش بعد از دیدن خرابی ها گفت: کودکی ام در جنگ ایران و عراق گذشت به خاطر نشانه هایی که از جنگ به یاد دارم و استرس و اضطراب آن با یک صدای کوچک از جا می پرم و با دیدن آن صحنه ها اولین چیزی که به ذهنم رسید زنده شدن خاطرات کودکی ام درجنگ بود.

مدیر گالری کاما مجبور شده 12 روز جنگ در گالری بماند و خانه نرود به اعتقاد او در این مواقع یک سری افراد فرصت طلب از خالی بودن خانه ها استفاده می کنند، اگر یک اثر هنری چند میلیاردی از گالری دزدیده شود به دلیل نبود بیمه کسی پاسخگو نیست برای اینکه جلوی تحمیل ضررهای مضاعف را بگیریم شب در گالری ماندیم و به این فکر نکردیم جانمان به خطر می افتد.

خوش اقبال درباره میزان خسارت هایی که به گالری وارد شده گفت: تا الان فقط 30 میلیون تومان پول شیشه دادیم بعد رنگ و نقاشی دیوار و درهایی که آسیب دیدند، خسارت های مالی خیلی اذیت کننده نیست در مقابل آسیب های روحی و روانی که دیدیم. ما تنها گالری هستیم که در تهران در جریان جنگ آسیب دیدیم، دلجویی و همراهی نه از سوی صنف مان صورت گرفت و نه ارشاد. حتی پست هایی که از خرابی گالری در صفحه مجازی گذاشتیم را هم ندیدند با اینکه 180 بار بازنشر شد. ما اینجا را با هزاران سختی باز نگه داشتیم جایی که ستون های فرهنگ و هنر است و پناهگاه امید جامعه، چون فرهنگ و هنر در دل بحران ها تنها راه حفظ امید و زندگی است.

او درباره اینکه با وجود تحمیل ترس و ناامنی به جا مانده از جنگ چرا دوباره آغاز به کار کردید گفت: بعد از گذشت یک هفته از آتش بس اقدام به تدارک برپایی ورک شاپ رودرو کردیم. برای مان مهم بود نشان دهیم هنر همیشه راه آرامش و صلح است و هنرمند در بحران هم کارش را می کند چون احساسش خیلی درگیر است اتفاقات را به محصول و اثر هنری تبدیل می کند. برپایی رویداد رود رو در این شرایط خودش یک اثر هنری است.

خوش اقبال تنها دلگرمی گالری ها در زمان جنگ را بیمه آثار هنری دانست و افزود: چهار سال گالری ام در لندن بود در آنجا تمام آثار هنری بیمه دارد و قیمت مشخص است اما در ایران مرجع قانونی قیمت گذاری نداریم مرجعش گالری دارها هستند و آثار در فضای دلالی بدون کاغذ خرید قیمت گذاری می شود.

او ادامه داد: در بحث بیمه آثار هنری اولین نفراتی بودیم که به بحث ثبت اصالت آثار هنری در بلاکچین در سال 98 ورود کردیم اما متأسفانه هیچ گاه همراهی با ما نشد و متوقف شدیم.

خوش اقبال درباره اینکه گالری ها دوران پساجنگ را چطور طی خواهند کرد گفت: با توکل به خدا واقعاً ماندگاری گالری ها در عرصه هنر تضمینی ندارد. افت بازار هنرهای تجسمی از بهمن ماه با نوسان قیمت دلار شروع شد اکثر آثار هنری به خارج از کشور می روند و قیمت ها با دلار تعیین می شود در آن مقطع دلار یک دفعه به 90 تومان رسید و در این شرایط کسی برای سرمایه گذاری اطمینان نمی کند و زمزمه های جنگ و احوال ناخوش جامعه باعث از بین رفتن بازار هنر شد و خرید و فروش آثار هنری به صفر رسید.

مدیر گالری کاما با تأکید بر این نکته که نابسامانی در بازار هنر هنوز وجود دارد و تا 6 ماهه آینده هم ادامه پیدا می کند گفت: هزینه های گالری ها بالاست و تا اندازه ای می توانیم از پس اندازها استفاده کنیم اما برای ادامه کار در این شرایط بحرانی به شخصه به فکر تغییر کاربری هایی در فضای گالری هستم.