فرارو- در جهان امروز که سلامت روان و جسم انسان بیش از گذشته با چالش مواجه شده، هنر به عنوان ابزاری علمی و موثر در فرآیند درمان و بهبود حال عمومی مورد توجه نهادهای پزشکی و فرهنگی قرار گرفته است.

به نقل از آرتسی، آیا تا به حال تصور کرده اید که پزشک برای درمانتان، بازدید از یک موزه یا شرکت در یک فعالیت هنری را تجویز کند؟ این اتفاق اکنون در برخی کشورها مانند کانادا، ایالات متحده و سوییس به واقعیت پیوسته است. در این نسخه های درمانی نوآورانه، بیمارانی که با مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی یا بیماری های مزمن مواجه اند، به جای دارو یا در کنار درمان های سنتی، به فعالیت های هنری دعوت می شوند؛ از بازدید رایگان از موزه ها گرفته تا حضور در کارگاه های خلاقانه و مشارکتی.

این ایده جدید تنها به نسخه نویسی پزشکان محدود نمی شود. سازمان های مختلف در سطح جهان به شکل روزافزون در تلاش اند تا پیوند میان هنر و سلامت را تقویت کنند. یکی از نمونه های برجسته، راه اندازی آزمایشگاه جهانی جمیل برای هنر و سلامت است که در سال 2023 با همکاری سازمان جهانی بهداشت آغاز به کار کرد. هدف این پروژه، طبق آنچه در وب سایت رسمی اش آمده، ارتقای قابل اندازه گیری سلامت و رفاه از طریق هنر و ادغام هنر در مراقبت های بهداشتی رایج است.

دکتر نیشا ساجنانی، مدیر بخش هنر و سلامت دانشگاه نیویورک و یکی از مدیران مشترک این پروژه، می گوید: مطالعات متعددی که اخیراً از سوی پژوهشگران ما انجام شده نشان می دهد حتی یک جلسه ساده تماشای آثار هنری می تواند رفاه روانی را افزایش دهد، استرس را کاهش دهد و مسیرهای لذت و پاداش در مغز را فعال کند. این اثرات زمانی که با تأمل شخصی، ارتباط اجتماعی و تجربه های معنادار همراه شوند، به مراتب قوی تر خواهند بود. هنر فقط بازتابی از زندگی نیست؛ بلکه به ما کمک می کند زندگی را بیشتر احساس کنیم.

یکی از شناخته شده ترین اثرات هنر، بهبود سلامت روان است. در ادبیات علمی، تماشای هنر نوعی درگیر شدن غیرمستقیم با هنر محسوب می شود که طبق مطالعات، نقش مؤثری در کاهش علائم افسردگی، اضطراب و استرس دارد. در پژوهشی که در سال 2022 در ژورنال Frontiers in Psychology منتشر شد، مشخص شد حتی مشاهده کوتاه مدت آثار هنری، چه به صورت حضوری و چه مجازی، به طور محسوسی میزان کورتیزول (هورمون استرس) را کاهش داده و باعث بهبود خلق وخو شده است.

دولت ها نیز به اهمیت این یافته ها پی برده اند. در بریتانیا، یک مطالعه دولتی در سال 2024 نشان داد مشارکت فرهنگی عمومی، از جمله تماشای هنر، باعث بهبود قابل توجهی در سلامت روان افراد شده است. در این گزارش آمده است که در نتیجه این رویکرد، حدود 127 هزار نفر کمتر دچار افسردگی شده اند. در زمینه بالینی نیز، هنر جایگاه ویژه ای پیدا کرده است. سازمان خیریه ی Hospital Rooms در بریتانیا، با ایجاد کارگاه های هنری برای بیماران بستری در مراکز روان درمانی و نصب آثار هنری در این فضاها، تلاش می کند محیطی الهام بخش تر برای روند درمان فراهم آورد.

در جهانی پرآشوب، تاب آوری شاید مهم ترین مهارت زندگی باشد. هنر، از طریق تأمل و مشارکت فعال، می تواند آگاهی هیجانی و تنظیم احساسات را افزایش دهد. دکتر جیسون شیمای، روان پزشک، در مقاله ای در Psychology Today می نویسد: چه از طریق خلق، مشاهده یا تأمل در هنر، ما مسیرهایی را به سوی خودشناسی و تاب آوری می گشاییم.

نگارخانه های ملی اسکاتلند، با اجرای پروژه ای با نام دنیای هنری تو برای کودکان، به طور ویژه بر جنبه های اجتماعی هنر تأکید دارند. در وب سایت آن ها آمده است: هنگامی که به آثار هنری نگاه می کنیم، جهان را از دید هنرمند می بینیم. این نگاه می تواند به ما دیدگاهی متفاوت بدهد... این پروژه تفاوت، ادغام و نگاه های گوناگون را جشن می گیرد و جوانان را به داشتن ذهنی باز تشویق می کند؛ ویژگی ای که در ذهن های خلاق بسیار مهم است.

در مورد سالمندان نیز، ارتباط اجتماعی از اهمیت بالایی برخوردار است. انزوا و تنهایی در افراد مسن با افزایش خطر بیماری های قلبی، چاقی، افسردگی و زوال شناختی مرتبط است. شرکت در فعالیت های هنری گروهی و بازدید از موزه ها، به کاهش این خطرات کمک می کند. طبق گزارش پارلمان بریتانیا تحت عنوان سلامت خلاقانه، مشارکت هنری برای سالمندی سالم، نقشی کلیدی دارد.

از منظر پزشکی، هنر نه تنها بر روان، بلکه بر جسم نیز تأثیرگذار است. مطالعات متعدد نشان داده اند که مشاهده آثار هنری می تواند فشار خون را کاهش دهد. در یکی از گزارش ها حتی آمده که آثار هنری واقع گرایانه، در مقایسه با آثار مدرن، اثر مطلوب تری بر کاهش فشار خون دارند. این تجربه های هنری که حس مثبت و تحرک عاطفی ایجاد می کنند، با کاهش سطح سایتوکاین ها (پروتیین های تنظیم کننده التهاب) نیز مرتبط اند؛ عاملی که به تقویت سیستم ایمنی کمک می کند. برخی پژوهش ها نیز طبیعت و معنویت را دارای آثار مشابه معرفی کرده اند.

طبق مطالعه ای در سال 2024 که به بررسی تأثیر بازدیدهای راهنمایی شده از موزه هنرهای زیبای مونترال بر سالمندان اختصاص داشت، مشخص شد شرکت کنندگان طی سه ماه، کاهش معناداری در میانگین ضربان قلب روزانه داشتند؛ معیاری کلیدی در تعیین سلامت عمومی فرد.

شور و علاقه ما به هنر، ریشه ای شیمیایی دارد. پژوهش ها نشان می دهند تماشای آثار هنری سطح دوپامین، انتقال دهنده عصبی احساس خوب را افزایش می دهد. پروفسور سمیر زکی، متخصص مغز و اعصاب در دانشگاه کالج لندن، در مطالعه ای اسکن مغزی شرکت کنندگان را در حالی که هر 10 ثانیه یک نقاشی متفاوت می دیدند بررسی کرد. یافته های او نشان داد افزایش جریان خون در بخشی از مغز آن ها با میزان علاقه شان به اثر هنری همبستگی دارد.

او گفت: ما با پژوهش های علمی آنچه را که مدت ها می دانستیم تأیید می کنیم: نقاشی های زیبا حال ما را بهتر می کنند. چیزی که تا قبل از این نمی دانستیم، میزان قدرت این تأثیر بر مغز بود. در دنیای امروز که فشارهای روانی و جسمی رو به افزایش است، هنر می تواند نه تنها یک سرگرمی، بلکه ابزاری قدرتمند برای سلامت و بهبودی باشد. از نسخه نویسی هنری پزشکان گرفته تا برنامه های خلاقانه در بیمارستان ها و موزه ها، شواهد علمی به روشنی نشان می دهند که تجربه هنر می تواند ما را شادتر، سالم تر کند.