ماجرای اعلام قیمت های جدید خودروسازان، بار دیگر ناهماهنگی نهادهای تصمیم گیر در صنعت خودرو را عیان کرد. ناهماهنگی تا جایی که ایران خودرو همراه با افزایش 22.3 درصدی قیمت محصولات خود، نخستین فروش فوری و پیش فروش 1404 را برگزار و حتی اسامی برندگان قرعه کشی را نیز اعلام کرده اما وزارت صمت هنوز قیمت های این شرکت را به رسمیت نشناخته و آن را برخلاف رویه عنوان کرده است.

به گزارش دنیای اقتصاد، اما سورپرایزهای امسال ظاهرا تمامی ندارد، چراکه شورای رقابت نیز برخلاف رویه قبلی، این بار به صف خودروسازان پیوسته است. در اتفاقی کم سابقه، این شورا که همواره در نقش ناظر و محدودکننده قیمت ها ظاهر می شد، حالا در کنار تولیدکنندگان قرار گرفته و عملاً وزارت صمت را در جایگاه مخالف قرار داده است. وزارتخانه ای که باید هماهنگ کننده میان تولید، نظارت و حمایت از مصرف کننده باشد، حالا در مواجهه ای آشکار با هر دو طرف دیگر، ایستاده است.

این رویه نگرانی های جدی ایجاد کرده است؛ نگرانی درخصوص اقدام سیاستگذار خودرو که با پافشاری بر افزایش قیمت از مسیر مورد نظر خود، ممکن است در روند عرضه اختلال ایجاد کند یا با ایجاد موانع، خودروساز را در مسیر فروش با مشکل مواجه سازد. این نگرانی دقیقاً در نامه اخیر دبیر انجمن خودروسازان به معاون اول رییس جمهور نیز بازتاب یافته، جایی که صراحتا از استنادهای غیرقانونی وزارت صمت در مخالفت با اصلاح قیمت محصولات ایران خودرو انتقاد شده و درخواست شده بود که دولت مانع از دخالت های فراقانونی این وزارتخانه شود.

در چنین شرایطی، این پرسش کلیدی مطرح است که آیا وزارت صمت به لحاظ قانونی می تواند در صورت عدم تبعیت خودروساز از قیمت های اعلامی این وزارتخانه، اقدام تنبیهی یا محدودکننده ای انجام دهد؟ این سوال زمانی اهمیت بیشتری می یابد که بدانیم مدیریت ایران خودرو بهمن ماه سال گذشته رسماً به بخش خصوصی واگذار شده و این شرکت دیگر در زمره شرکت های دولتی قرار نمی گیرد. به بیان دیگر اگر ایران خودرو امروز نهادی مستقل با هیات مدیره ای خصوصی محسوب می شود، الزام آن به تبعیت از دستورالعمل های قیمت گذاری دولتی، مغایر با اصل رقابت و آزادسازی بازار نیست؟

اعلام قیمت های جدید از سوی شرکت خودروساز در کنار فروش فوری و اعلام اسامی برندگان قرعه کشی با بلوکه سازی 350 میلیون تومان در ظاهر نشان داد که این خودروساز بزرگ تصمیم خود را برای عبور از تایید صمت گرفته است. در حالی که افکار عمومی درگیر تحلیل رشد قیمت ها بودند، وزارت صنعت، معدن و تجارت در موضعی رسمی، مخالفت خود را با قیمت های جدید اعلام کرد. به گفته برخی از مسوولان صنعتی این شرکت خودروساز باید قیمت ها را از مسیر قانونی و تاییدشده پیگیری می کرد، نه به صورت مستقل.

اما آیا این قیمت ها واقعاً بدون مجوز بوده اند؟ چند روز پیش، دبیر انجمن خودروسازان در نامه ای رسمی خطاب به محمد مخبر، معاون اول رییس جمهور، از استنادهای غیرقانونی وزارت صمت برای ممانعت از افزایش قیمت خودرو انتقاد کرد. او صراحتا اعلام کرد که طبق ماده 2 دستورالعمل تنظیم بازار خودرو، تنها مرجع دارای صلاحیت برای تعیین ضوابط قیمت گذاری، شورای رقابت است.

انجمن خودروسازان در این نامه تلویحا تاکید کرده که سازمان حمایت مصرف کنندگان و تولیدکنندگان به عنوان زیرمجموعه وزارت صمت، باید صرفاً مجری دستورالعمل های شورای رقابت باشد، نه تنظیم کننده مستقل قیمت ها.در این بین همسویی بی سابقه شورای رقابت با خودروسازان نیز نکته قابل تامل بود چرا که در سال های گذشته، این شورا همواره به عنوان مانعی در برابر افزایش قیمت ها و حافظ حقوق مصرف کننده شناخته می شد، اما حالا با خودروسازان در یک جبهه قرار گرفته است.

برخی تحلیل گران معتقدند این چرخش شورا ناشی از فشارهای پنهان برای واقعی سازی قیمت ها و خروج صنعت از زیان انباشته است. شورای رقابت اخیراً تاکید کرده که نقش قیمت گذاری خودرو را به سازمان حمایت تفویض کرده و حالا بار سنگین تصمیم گیری به دوش نهاد زیرمجموعه وزارت صمت افتاده است؛ نهادی که هم اکنون در مظان مخالفت با تصمیمات خود قرار گرفته است.

اما مهم ترین سوال در این میان همچنان این است که مجوز فروش محصولات ایران خودرو با قیمت های جدید دقیقاً از سوی کدام نهاد صادر شده است؟ آنچه مسلم است، طبق رویه های اجرایی، تمام مجوزهای فروش خودرو چه در قالب فروش فوری، چه پیش فروش یا قرعه کشی باید با تایید نهایی وزارت صمت انجام شود؛ فروش ها با تخصیص کد رهگیری، صدور حواله و در نهایت شماره گذاری خودروها، همگی زیرنظر نهادهای دولتی از جمله سازمان حمایت، دفتر خودرو و پلیس راهور صورت می گیرد.

با این حال، آغاز فروش توسط شرکت خودروساز نشان می دهد یا تایید ضمنی از سوی وزارتخانه دریافت شده و اکنون مخالفت ها صرفاً جنبه نمایشی و رسانه ای دارد، یا اینکه فرآیند فروش بدون اخذ مجوز طی شده که در این صورت، اقدامی خلاف رویه مصوب بوده و وزارت صمت می تواند از مسیرهای قانونی نظیر جلوگیری از تخصیص شماره گذاری اقدام کند.

بدین ترتیب می توان دو سناریو در این زمینه مطرح کرد در سناریوی اول شرکت خودروساز با این استدلال که خصوصی شده و اکنون با مدیریتی غیر دولتی اداره می شود، خود را ملزم به دریافت مجوز از وزارت صمت ندانسته و بر اساس اختیارات هیات مدیره اقدام به فروش کرده است. در این سناریو، عملکرد وزارت صمت در ظاهر تنها برای کاهش فشار اجتماعی ناشی از گرانی خودرو است.اما سناریو دومی هم مطرح است .

مطابق این روایت وزارت صمت در هماهنگی با سازمان حمایت مجوز افزایش قیمت و فروش را صادر کرده، اما اکنون در مواجهه با انتقادات عمومی، تلاش دارد با موضع گیری خود را مخالف جلوه دهد. این نگاه با ساختار تفویض اختیار شورای رقابت به سازمان حمایت سازگارتر است.

در این بین اما سازمان حمایت مصرف کنندگان و تولیدکنندگان که طبق دستورالعمل شورای رقابت، مرجع کارشناسی و اعمال دستورالعمل های قیمت گذاری است این روزها نقشی خاکستری دارد. هیچ موضع رسمی از سوی این سازمان در قبال اعلام قیمت های ایران خودرو منتشر نشده، در حالی که انتظار می رفت به عنوان مسوول نهایی، موضع شفافی اتخاذ کند.

سوال اینجاست که اگر این سازمان قیمت ها را تایید کرده، چرا وزارت صمت مخالفت می کند؟ و اگر تایید نکرده، چگونه شرکت خودروساز اقدام به فروش کرده است؟ به نظر می رسد سیاستگذاران خودرو از یکسو با تایید ضمنی سازمان حمایت، راه را برای فروش خودروها با نرخ جدید باز کرده و از سوی دیگر با اظهارنظرهای انتقادی، خود را حامی مصرف کنندگان معرفی می کند.

بازهم به سراغ سازمان حمایت می رویم. آنچه مشخص است عملکرد سازمان حمایت مصرف کنندگان و تولیدکنندگان، نه تنها موجب سردرگمی در بازار شده بلکه شائبه هایی را در این زمینه تقویت کرده است. از یک سو، طبق دستورالعمل رسمی شورای رقابت، این سازمان موظف است با دریافت اطلاعات مالی، هزینه ای و تولیدی از شرکت های خودروساز، قیمت نهایی را بر اساس فرمول مصوب شورا استخراج کرده و به وزارت صمت اعلام کند. این قیمت مبنای ابلاغ و اجرای فروش خواهد بود. از سوی دیگر، اگر سازمان حمایت واقعاً قیمت های اعلام شده توسط ایران خودرو را تایید نکرده، نحوه اجرای فروش و آغاز عرضه بر اساس این قیمت ها چه توجیهی دارد؟ آیا این یعنی خودروساز بدون هماهنگی با نهاد ناظر، فروش را آغاز کرده؟ و اگر چنین است، چرا وزارت صمت برخورد قانونی انجام نمی دهد؟

این ناهماهنگی در عملکرد قیمت گذاری سازمان حمایت را با شبهاتی روبه رو کرده است به ویژه آن که سکوت معنادار آن در برابر تصمیمات وزارت صمت و شورای رقابت، بی ثباتی در نظام تصمیم گیری خودرو را جدی کرده است. بنابراین اگر این سازمان واقعاً نقش محوری در قیمت گذاری دارد، چرا از شفاف سازی خودداری می کند؟

در نهایت آنچه بیش از هر چیز در این کشمکش سه جانبه آسیب دیده، اعتماد عمومی به روند سیاستگذاری در صنعت خودرو است. مصرف کنندگان با 350 میلیون تومان سرمایه بلوکه شده در طرح های فروش ایران خودرو، انتظار دارند شفافیت در فرآیندها حاکم باشد. در حالی که هنوز مشخص نیست خودروهایی که ثبت نام شده اند، با قیمت تایید شده قانونی تحویل خواهد شد یا خیر.

ماجرای افزایش قیمت ایران خودرو و مواضع اتخاذی وزارت صمت، بار دیگر ساختار تصمیم گیری در خودرو را با اما و اگرهایی روبه رو کرد. اگرچه شورای رقابت اختیار تعیین ضوابط را به سازمان حمایت واگذار کرده، و اگرچه ایران خودرو اقدام به فروش کرده، اما هنوز مشخص نیست که این فرآیند بر مبنای مجوز رسمی بوده یا نه.

بدین ترتیب به نظر می رسد که باید سازوکار قانونی و شفاف برای اعلام قیمت، تایید آن و آغاز فروش تعریف و اجرا شود؛ وگرنه هر بار که قیمت خودرو تغییر می کند، اعتماد عمومی به سیاستگذاری حوزه خودرو تضعیف خواهد شد.