مهدی زارع طی یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: دو زمین لرزه به بزرگای 4.8 و 4.9 به ترتیب در روزهای سه شنبه 24 تیر و جمعه 27 تیر 1404 منطقه جنوب قرن آباد گلستان و در مرز استان های گلستان و سمنان را به لرزه در آورده است. کانون این زلزله ها در حدود 60 کیلومتری جنوب شرق گرگان و حدود 15کیلومتری شمال شاهرود در ناحیه تاش- زیارت واقع بود.

در این پهنه در فرادیواره گسل های گرگان و شمال البرز و همچنین در فرادیواره گسل های بسطام و شمال شاهرود در هر سده می توان انتظار رخداد دو زمین لرزه با بزرگای بیش از شش داشت. آخرین زمین لرزه با بزرگای 6 در 29 اکتبر 1985 در همین پهنه - حدود چهل سال قبل- رخ داد. ضمنا دوره بازگشت زمین لرزه های با بزرگای بیش از 7 در این پهنه هر 350- تا 400 سال یک رخداد است.

سامانه گسله شاهرود یک سامانه گسلی امتداد لغز چپگرد با روند شمال شرقی- جنوب غربی است. گسل گرگان که از شهر گرگان رد می شود یک افتگاه گسلی، در جنوب شهر گرگان ایجاد کرده و ساختمان استانداری گلستان در مجاورت افتگاه این گسل ساخته شده است! ضمنا انتهای شرقی گسل شمال البرز از منطقه زیارت عبور می کند.

ویژگی های زمین ریختی مانند جابه جایی مخروط افکنه ها و مسیر رودخانه ها نشان از فعالیت مداوم گسل دارند. بررسی های قبلی نشان از جابه جایی حدود 2 تا 4 میلیمتر در سال از نرخ لغزش گسل های پهنه البرز شرقی دارد که با گسل امتداد لغز چپگرد در امتداد گسل های منطقه همخوانی دارد.

زمین لرزه بزرگ این پهنه، زلزله 20 تیر 1269 شمسی (11 ژوییه 1890) است که با بزرگای برآورد شده 7.2 بین کوه زیادت و کوه شاهوار بین استرآباد (گرگان) و شاهرود را ویران کرد. در روستای تاش غیر از یک خانه همه بناها ویران شدند و از 200 نفر ساکنان آن 140 تن کشته شدند.

شاهکوه بالا و پایین، مجن و آبادی های دیگری تا پردیلو در دهستان علی آباد ویران شد و در گرگان، کلاته و شاهرود، خانه های بسیاری ویران شد. این زمین لرزه آخرین رخداد با بزرگای بیش از 7 در این پهنه است.

آیا این منطقه مستعد رخداد تکرار زمین لرزه ای مانند زلزله 1890 است؟ این منطقه در البرز سابقه طولانی و ویرانگری از زلزله های بزرگای 7 و بالاتر دارد، از جمله رویداد زمین لرزه قومس که بزرگایی حدود 8 برای آن برآورد شده و در 856 میلادی در جایی که امروزه شهر دامغان در جنوب البرز قرار گرفته رخ داد. زلزله شناسان می توانند احتمالات را بر اساس الگوهای تاریخی، نرخ لغزش گسل و انباشتگی کرنش محاسبه کنند. با توجه به زمین ساخت فعال و تاریخ، احتمال بلندمدت وقوع زلزله بزرگ دیگری با بزرگی 7 یا بزرگ تر بسیار بالا است.

استرس در حال افزایش است. نیروهای زمین ساختی همچنان اعمال می شود و استرس را در راستای گسل های متعدد انباشته می کند. زلزله های بزرگ در نهایت اجتناب ناپذیرند. محدوده شرق البرز محل برخورد بین ایران مرکزی و ناحیه کپه داغ و کاسپین است. این منطقه با گسل های راندگی و امتداد لغز مشخص می شود.

در این مناطق وسیع، قطعات گسل خاصی که اخیرا دچار گسیختگی نشده اند، کاندیداهای محتمل تری برای زلزله بزرگ بعدی هستند. زلزله های بزرگ همچنین می توانند در گسل هایی که هنوز نقشه برداری نشده و به ویژه در مناطق کمتر مطالعه شده، رخ دهند. مناطقی با خطر بالا و احتمال بالا زلزله خاصی با بزرگی بالای 7 در پهنه های گسله اصلی تشخیص داده می شود که در آن نبود لرزه ای وجود دارد.

منطقه زمین ساختی شرق البرز، طاش-زیارت، بخشی لرزه خیز از رشته کوه البرز در مرز استان های گلستان و سمنان منطقه گذار البرز شرقی (با گسل های امتداد لغز) است. گسل های معکوس اصلی و سامانه گسلی شاهرود مجموعه ای از گسل های امتداد لغز و فشاری با نرخ لغزش 2 تا 4 میلیمتر هستند.

بزرگای بالقوه زلزله های با بزرگی 7 تا 7.5 بر اساس گسیختگی قطعات گسله 50 تا 100 کیلومتری به ویژه در قطعات با نبودهای لرزه ای- قطعاتی که دوره های سکون طولانی را نشان می دهند که نشان دهنده تغییر شکل های انباشته شده و خطر گسیختگی افزایش یافته- وجود دارد. شهرستان گرگان با جمعیت حدود 500 هزار نفر و شاهرود با جمعیت حدود 250 هزار نفر در سال 1404 و زیرساخت های در معرض چنین زمین لرزه های بزرگی در پهنه یادشده اند.