میلاد زرینی؛ رقابت چین و آمریکا در خاورمیانه نبردی چندوجهی است که آینده منطقه را شکل می دهد. ایران، با موقعیت استراتژیک و منابع عظیم، شریکی کلیدی برای چین است. تهران با تقویت توان نظامی، گسترش دیپلماسی، و مدیریت چالش های داخلی می تواند از این رقابت بهره برداری کند. با این حال، حفظ تعادل در برابر فشارهای آمریکا و متحدانش نیازمند استراتژی هوشمندانه است.

تحلیل: خاورمیانه، به دلیل منابع انرژی، مسیرهای تجاری، و موقعیت ژئوپلیتیکی، صحنه رقابت پیچیده چین و آمریکا برای نفوذ جهانی است. ایران، با موقعیت استراتژیک، منابع عظیم، و توان نظامی، شریکی کلیدی برای چین در برابر کریدور هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) و فشارهای آمریکا و متحدانش است. تهران با تقویت توان دفاعی، گسترش دیپلماسی، و اصلاحات اقتصادی می تواند جایگاه خود را در منطقه تثبیت کند. با این حال، چالش های داخلی و خارجی نیازمند مدیریت هوشمندانه است.

خاورمیانه، با 48 درصد ذخایر نفت جهان (BP Statistical Review, 2024) و مسیرهای کلیدی تجارت، میدان اصلی رقابت چین و آمریکا برای شکل دهی به نظم جهانی است. این رقابت در حوزه های تجارت، انرژی، نظامی، فناوری، و دیپلماسی جریان دارد. ایران، به عنوان متحد چین، نقشی محوری در این نبرد پنهان ایفا می کند.

1. رقابت بر سر مسیرهای تجاری

چین با ابتکار کمربند و جاده (BRI) شبکه تجارت جهانی خود را گسترش می دهد. ایران، مرکز کریدور چین-آسیای مرکزی-غرب آسیا (CCWAEC)، 30 درصد تجارت زمینی چین به اروپا را منتقل می کند (Brookings Institution, 2023). تنگه هرمز، که 20 درصد نفت جهان از آن عبور می کند (International Energy Agency, 2024)، تحت نفوذ ایران است و برای چین، بزرگ ترین واردکننده نفت (11 میلیون بشکه در روز)، حیاتی است.

در مقابل، آمریکا با کریدور IMEC (معرفی شده در اجلاس G20، 2023) مسیری جایگزین از هند به امارات، عربستان، اردن، رژیم صهیونیستی، و اروپا ایجاد کرده است. این کریدور با سرمایه گذاری 20 میلیارد دلاری، زیرساخت های بندری، ریلی، و انرژی را تقویت می کند (U.S. Department of State, 2024). آمریکا همچنین با ناوگان پنجم در بحرین و رزمایش های مشترک با رژیم صهیونیستی و عربستان، مسیرهای تجاری چین را تحت فشار قرار می دهد (U.S. Department of Defense, 2024).

2. جنگ اقتصادی: انرژی و بازارها

ایران شریکی کلیدی برای تأمین انرژی چین است. در سال 2024، ایران روزانه 550 هزار بشکه نفت به چین صادر کرد (U.S. Energy Information Administration, 2024). ذخایر گازی 34 تریلیون متر مکعبی ایران نیز پتانسیل تأمین گاز چین را دارد. بازار 85 میلیونی ایران مقصدی جذاب برای کالاهای چینی است، با صادرات 9.8 میلیارد دلاری در 2024 (China Customs Service, 2024).

آمریکا اما با تحریم های ثانویه (مانند تحریم هواوی در 2020) و تقویت روابط با عربستان (تأمین کننده 12 درصد نفت آمریکا)، پیوندهای اقتصادی ایران و چین را محدود می کند. توافق نامه های ابراهیم (2020) و کریدور IMEC بخشی از استراتژی آمریکا برای ایجاد بلوک اقتصادی با محوریت عربستان، امارات، و رژیم صهیونیستی است.

3. تقابل نظامی: موشک ها و رزمایش ها

چین با فروش سامانه های پدافندی HQ-9 و پهپاد به ایران (ارزش 1.2 میلیارد دلار، 2020-2024، SIPRI) توان دفاعی تهران را تقویت کرده است. رزمایش مشترک ایران و چین در خلیج فارس (2024) نشانه همکاری نظامی رو به رشد است (Xinhua, 2024). ایران با موشک های بالستیک 2000 کیلومتری و متحدان منطقه ای مانند حزب الله، اهرمی برای چین در برابر پایگاه های آمریکا در قطر و بحرین است.

آمریکا با کمک نظامی سالانه 3.8 میلیارد دلاری به رژیم صهیونیستی، سامانه تاد (THAAD)، و رزمایش های مشترک با امارات و عربستان، برتری نظامی خود را حفظ می کند. حملات سایبری رژیم صهیونیستی به تأسیسات ایران (مانند نطنز، 2021) بخشی از استراتژی فشار حداکثری است. در جنگ 12 روزه آمریکا با ارسال تسلیحات پیشرفته به رژیم صهیونیستی، هم چنین بمباران سایت های هسته ایی فوردو، نطنز و اصفهان نفوذ خود را بین متحدانش تقویت کرد، در حالی که چین از طریق روابط لجستیکی با پاکستان، مسیرهای غیرمستقیم به ایران را حفظ کرد.

4.دیپلماسی: بازی ائتلاف ها

چین با میانجی گری در توافق ایران-عربستان (2023) و تقویت سازمان همکاری شانگهای (SCO)، نفوذ دیپلماتیک خود را گسترش داده است. آمریکا اما با توافق نامه های ابراهیم، کریدور IMEC، و ائتلاف با شورای همکاری خلیج فارس، بلوکی ضدایرانی و ضدچینی ایجاد کرده است. قطر و عمان با حفظ روابط متوازن، نقش میانجی را ایفا می کنند.

ایران در استراتژی چین جایگاه ویژه ای دارد:

تجارت: ایران قلب کریدور کمربند و جاده است. بدون ایران، هزینه های لجستیکی چین تا 20 درصد افزایش می یابد (Asian Development Bank, 2023).

انرژی و اقتصاد: ایران 5 درصد نفت چین را تأمین می کند. سرمایه گذاری های چین در بندر چابهار (2.5 میلیارد دلار) و پروژه های ریلی (1.8 میلیارد دلار) این پیوند را تقویت کرده است (China Ministry of Commerce, 2024).

نظامی: همکاری های نظامی، مانند فروش HQ-9 و رزمایش های مشترک، ایران را به متحد دفاعی چین تبدیل کرده است.

مقاومت در برابر تحریم ها: ایران با مبادلات تهاتری و استفاده از یوان، به چین کمک می کند از سیستم مالی تحت سلطه دلار فاصله بگیرد.

پس از جنگ 12 روزه، چین برای حفظ ایران به عنوان متحد استراتژیک، با فروش جنگنده های نسل 4،5 به تهران موافقت کرد. از دست دادن ایران، زنجیره تجاری و استراتژیک چین را تضعیف کرده و نفوذ آن را در برابر کریدور IMEC کاهش می دهد.