روزنامه اعتماد در مطلبی نوشت: روزهای سختی که گذراندیم و ترس از آینده ای که برایمان بسیار غبارآلود است لحظه ای از ذهنم بیرون نمی رود، گذشته از اینها در روزهایی که تهران به ناحق ترین شکل ممکن آماج بمب و موشک بود، دسترسی به یکدیگر هم چندان آسان نبود، راستش اگر هم به هم دسترسی داشتیم، از بهت اتفاقات عجیبی که در حال رقم خوردن بودند دیگر کسی حوصله نداشت، اما خوب در چنین شرایطی داشتم فکر می کردم آیا مواقعی که به تراپیست، مشاور یا روان درمانگر دسترسی نداریم آیا همین چت بات های هوش مصنوعی می توانند تا حدودی جای خالی آن ها را پر کنند؟ اگر چنین است این توانایی تا چه اندازه است؟

شاید برای بسیاری از ما این سوال در ابتدا عجیب به نظر برسد، اما واقعیت این است که در دنیای امروز، میلیون ها نفر در سراسر جهان به دلایل مختلف ازجمله هزینه های بالا، کمبود متخصص، فاصله جغرافیایی، یا حتی شرایط بحرانی همچون جنگ، به درمانگران حرفه ای دسترسی ندارند. در چنین شرایطی، بسیاری از افراد در جست وجوی راه حلی برای کاهش استرس، اضطراب و مشکلات روانی خود هستند.

هوش مصنوعی در این زمینه با قابلیت های قابل توجهی وارد شده است، چت بات های مدرن قادرند گفت وگوی طبیعی و منطقی با کاربران داشته باشند، به سوالاتشان پاسخ دهند و حتی تکنیک های آرامش بخش ساده را به آن ها آموزش دهند. این سیستم ها می توانند به صورت شبانه روزی و بدون نیاز به گرفتن وقت مشاوره در دسترس باشند و فضای امنی برای بیان احساسات در لحظه های حساس فراهم کنند. اما نباید از واقع بینی دور شویم، هوش مصنوعی دست کم در حال حاضر به هیچ عنوان نمی تواند جایگزین کامل یک درمانگر انسانی باشد.

مشاوران و روانکاوهای حرفه ای دارای تحصیلات تخصصی، تجربه کلینیکی و توانایی تشخیص دقیق اختلالات روانی هستند. آن ها می توانند درمان های پیچیده ارایه دهند و در مواقع بحرانی مداخله مناسب انجام دهند. همچنین، رابطه انسانی واقعی که در جلسات درمان شکل می گیرد، عمق و اثربخشی ویژه ای دارد که هنوز هیچ فناوری نتوانسته آن را جایگزین کند. با این حال، در شرایط اضطراری یا زمانی که دسترسی به متخصص وجود ندارد، هوش مصنوعی می تواند به عنوان یک پل موقت عمل کند.

این سیستم ها می توانند به افراد کمک کنند تا احساساتشان را سازماندهی کنند، تکنیک های تنفس و آرامش را یاد بگیرند و در موقعیت های پرتنش کمی آرامش پیدا کنند. برای کسانی که در انزوا قرار دارند، صرف داشتن کسی برای صحبت کردن حتی اگر ماشین باشد می تواند احساس تنهایی را کاهش دهد. فراموش نکنیم مانند هر فناوری دیگری مخاطراتی نیز وجود دارند، هوش مصنوعی ممکن است علائم جدی بیماری های روانی را نشناسد یا پیشنهادات نامناسبی ارایه دهد.

همچنین، برخی افراد ممکن است بیش از حد به این سیستم ها وابسته شوند و از مراجعه به متخصص واقعی طفره بروند. راه حل منطقی، استفاده هوشمندانه از هوش مصنوعی به عنوان یک ابزار کمکی است، نه جایگزین کامل. این فناوری می تواند در لحظات اضطراری، شب های بی خوابی، یا زمانی که نیاز به مکالمه فوری داریم، کمک کننده باشد. اما باید همیشه درنظر داشته باشیم که هدف نهایی، دسترسی به مراقبت های روانی حرفه ای است.

درنهایت، شاید بتوان گفت که هوش مصنوعی مثل یک دوست مهربان است که همیشه گوش می دهد و سعی می کند کمک کند، اما نمی تواند جای دکتر و پزشک واقعی را بگیرد. در روزهای سخت و تاریک، داشتن هر نوع حمایت بهتر از نداشتن آن است، اما نباید فراموش کنیم که در نهایت، شفای واقعی در دستان انسان های متخصص و دلسوز است. تجربه های اولیه استفاده از هوش مصنوعی در حوزه سلامت روان نشان می دهد که این فناوری می تواند در برخی موارد مفید باشد.

به عنوان مثال، برای افرادی که از اضطراب اجتماعی رنج می برند و تمایل به صحبت با انسان ندارند، یا کسانی که در مناطق دورافتاده زندگی می کنند، این سیستم ها می توانند دریچه ای به سوی بهبود باشند. حتی برای یادآوری مصرف دارو، تمرین های ذهن آگاهی، یا ثبت خلق و خو در طول زمان، هوش مصنوعی قابلیت های مناسبی دارد. اما باید توجه داشت که هوش مصنوعی به هیچ عنوان نمی تواند پیچیدگی های روان انسان را درک کند.

احساسات، خاطرات، تجربه های زندگی و بافت فرهنگی که هر فرد با خود حمل می کند، لایه های پیچیده ای هستند که درک آن ها نیازمند بینش انسانی است. یک انسان درمانگر می تواند بین خطوط ذهن افراد را بخواند، نگاه ها و چالش ها را تفسیر کند و از شهود و تجربه خود در این مسیر بهره گیری کند.

از سوی دیگر، مسائل اخلاقی و حفظ حریم خصوصی مثل تمام مسائل مرتبط با هوش مصنوعی در موارد مربوط به اختلالات روانی نیز بسیار مهم است. اطلاعات حساس و شخصی که با این سیستم ها به اشتراک گذاشته می شوند، باید با دقت محافظت شوند، همچنین، نحوه برخورد این سیستم ها با موضوعات حساس مانند خودکشی، اعتیاد، یا آسیب به خود، نیازمند نظارت و کنترل دقیق است.

شاید بتوان گفت که آینده مراقبت های روانی ترکیبی از هوش مصنوعی و دانش انسانی خواهد بود. جایی که تکنولوژی به عنوان ابزاری برای افزایش دسترسی و کاهش بار کاری درمانگران عمل کند، نه جایگزین آن ها. در این مسیر، مهم است که با احتیاط و آگاهی پیش برویم و هرگز فراموش نکنیم که در قلب هر درمان موثر، رابطه انسانی واقعی قرار دارد

نویسنده: کامران مشفق آرانی