در جنگ 12 روزه اسراییل علیه ایران، تلویزیون با شعبه شعبه کردن مردم و حذف گروه های مهم اجتماعی، سیاسی و فرهنگی اجازه نداد که ملت به یک تفکر و برداشت واحد از جنگ برسند. به نوعی که در عرصه رسانه ای صدای گوش خراش و شوم طرفداران اسراییل بلندتر از صدای طرفداران ایران بود. این نظر کامبیز نوروزی، حقوقدان و کارشناس رسانه در مورد عملکرد صداوسیما در طول جنگی است که اسراییل علیه ایران به راه انداخت.

به گزارش خبرآنلاین، جنگی هوایی که به گفته نوروزی وجه دیگری هم داشت و آن جنگ رسانه ای بود. جنگ رسانه ای را اما صداوسیما به تلویزیون های ماهواره ای فارسی زبان خارج از کشور و شبکه های اجتماعی باخت. این را نه فقط کامبیز نوروزی که بسیاری از دیگر کارشناسان نیز می گویند. به عقیده او در طول جنگ 12 روزه، مردم اخبار جنگ را از سه منبع پیگری می کردند؛ بی بی سی فارسی، ایران اینترنشنال و شبکه های اجتماعی. کامبیز نوروزی معتقد است ایران اینترنشنال، خبرها را به شکلی تنظیم می کرد که کاملا علیه ایران باشد.

افرادی هم که برای مصاحبه با این تلویزیون انتخاب می شدند کاملا از موضع طرفداری از اسراییل و توجیه حمله این رژیم به ایران به عنوان حمله ای آزادی بخش صحبت می کردند. در شبکه های اجتماعی نیز، فیک نیوزها فعال ترین صفحات بودند. صفحاتی که موجب می شدند مردم دچار ترس و سرگیجه شوند. کامبیز نوروزی کلیت این وضعیت را ناشی از بی کفایتی تلویزیون در جنگ 12 روزه می داند.

به عقیده شما مهم ترین ویژگی های یک روایت ملی و موثر در شرایط بحرانی چیست؟ و آیا صداوسیما توانست در طول جنگ 12 روزه اسراییل علیه ایران، چنین روایتی ارائه دهد یا خیر؟

مهم ترین ویژگی های یک روایت ملی و موثر شامل دو مورد است. نخست، ابتکار عمل در سیاست خبری. توجه داشته باشید خبر فقط این نیست که اتفاق رخ داده را گزارش دهید. به عنوان مثال، فرض کنید موشکی به نقطه ای از کشورمان اصابت کرده است. در چنین وضعیتی آن چه اهمیت دارد فوریت اعلام خبر، ارائه گزارش تصویری باکیفیت و بیان واقعیت است. در زمان جنگ عراق علیه ایران، این که فلان موشک عراقی به کجا اصابت کرده و چه ضایعاتی به بار آورده است مشخص نبود. مگر این که شاهدانی عینی روایتی در این مورد ارائه می دادند. اما امروز با وجود پیشرفت تکنولوژی، هر اتفاقی رخ دهد به سرعت ثبت و ضبط می شود و جایی برای پنهانکاری نمی ماند.

در گزارش های خبری، خبرنگار باید کار خبری خود را انجام دهد، نه کار تبلیغاتی. درواقع او باید گزارش خبری بدهد، نه شعارهای تبلیغاتی. این یک بخش موضوع است. بخش دیگر این که روایت مذکور، باید روایتی ملی و بازتاب دهنده انواع تنوع های فکری و سیاسی موجود باشد. در جنگ تجاوزکارانه اسراییل علیه ایران، تلویزیون مطلقا تلویزیونی ملی نبود. بلکه یک تلویزیون انحصاری بود که در اختیار اقلیتی سیاسی قرار داشت. به گونه ای که هیچ صدای دیگری از تلویزیون دیده و شنیده نشد. در ادامه در این مورد دقیق تر و بیشتر توضیح خواهم داد.

چنان چه شما نیز اشاره کردید در گزارش های خبری، خبرنگار باید کار خبری خود را انجام دهد، نه کار تبلیغاتی. درواقع او باید گزارش خبری بدهد، نه شعارهای تبلیغاتی این در حالی است که صداوسیما در طول جنگ 12 روزه، به عقیده بسیاری چنین عملکردی نداشت. ضمن این که بیشتر بر پوشش حملات ایران به اسراییل و بعضا بزرگ نمایی در این خصوص مشغول بود تا ایجاد گفتمانی ملی برای افزایش وحدت، همدلی و انسجام. اگر با این اظهارنظر موافقید، به نظرتان صداوسیما چه طور می توانست این کاستی را جبران نماید؟

حتما همین طور بوده است. دقت کنید که جنگ 12 روزه، جنگی علیه ایران بود. اساسا همه جنگ ها، علیه تمامیت ملی کشورها هستند، نه صرفا علیه نظام سیاسی آن ها. شما حتما مشاهده کردید که یکی از تلویزیون های فارسی زبان خارج از کشور، تلویزیونی دارای پیوندهای عمیق با اسراییل که در طول جنگ نیز مبلغ سیاست های این رژیم بود، در تیتر خبرهای فوری خود با فونت درشت چنین می نوشت: جنگ اسراییل علیه جمهوری اسلامی. چنین تیتری که به شکل عامدانه از آن استفاده می شد خطایی فاحش است. درواقع عبارت جنگ اسراییل علیه جمهوری اسلامی عبارتی کاملا اشتباه است. چراکه چنان چه اشاره کردم تمامی جنگ ها، نه فقط این جنگ، جنگ علیه کشورند.

در ادبیات جنگی هم، به عنوان مثال نوشته نمی شود حمله آلمان به دولت استالین یا حمله آمریکا به دولت امپراتوری ژاپن بلکه می نویسند حمله هیتلر به شوروی یا حمله هری ترومن به ژاپن . درواقع درست است که رژیم اسراییل دارای دشمنی استراتژیک با نظام جمهوری اسلامی است اما در جنگ 12 روزه، به سرزمین ایران حمله کرد.

نظامیان و غیرنظامیانی که در این جنگ به شهادت رسیدند، ایرانیانی نظامی و غیرنظامی بودند. با این حال صداوسیما در ادامه سیاست مخرب دوره جدید مدیریتش، فقط و فقط زبان و تصویر یک جناح کوچک بود. گروهی که اتفاقا به گواهی انتخابات دوره های اخیر، از پایگاه مردمی هم برخوردار نیستند. افراد این جناح در شهری مانند تهران با آرای 200 و 300 هزار تایی نماینده مجلس شدند. کارشناسانی هم که به این رسانه دعوت شدند اغلب افرادی وابسته به این جناح بودند. افرادی که به جای تحلیل، شعارهای بی مایه و تکراری می دادند.

ضمن این که تحلیل های شان هم هیچ بازتابی پیدا نمی کرد. ما از تلویزیون مان هیچ بازتابی از صداهای گوناگون داخل کشور که مدافع ایران و مخالف اسراییل هستند، نشنیدیم. در نتیجه صداوسیما نتوانست تاثیری بر افکار عمومی بگذارد. در چنین وضعیتی مردم کمتر خبری را از تلویزیون خودمان دنبال می کردند. بنابراین صداوسیما در این جنگ نتوانست وظیفه قانونی و حرفه ای خود را انجام دهد.

چنان چه اشاره کردید یکی از انتقادات وارد به صداوسیما، پیش، در حین و پس از جنگ 12 روزه تک صدایی بودن آن است. تک صدایی بودنی که به قول شما خودش را در دعوت از کارشناسانی وابسته به جناحی خاص نشان می دهد. به نظر شما پیامدهای این تک صدایی بودن برای صداوسیما چیست؟

تک صدایی بودن دافعه ایجاد می کند و مانع از تاثیرگذاری تلویزیون بر افکار عمومی می شود. از همان روزهای اول تجاوز اسراییل به سرزمین ما، شخصیت های بزرگ متعددی علیه اسراییل و به نفع ایران، موضع گرفتند. مواضعی که بسیار مورد استقبال افکار عمومی قرار گرفت. ازجمله آقایان محمد خاتمی، حسن روحانی، عبدالکریم سروش، فرخ نگهدار، عباس عبدی یا خانم ها پرستو فروهر و زهرا رهنورد، حتی کانون نویسندگان ایران که از سوی نظام سیاسی با برخوردهای شدید مواجهه بوده است.

درواقع بسیاری از شخصیت های شناخته شده و معتبر که اسامی شان فهرستی طولانی را شکل می دهد در این مورد موضع گرفتند. با این حال شما ندیدید که تلویزیون یک خبر در این مورد کار کند. ایران همان گونه که متعلق به افرادی با ذهنیتی نزدیک به ذهنیت مدیران صداوسیماست، متعلق به دیگران هم هست. تلویزیون به چه حقی این اجازه را به خود می دهد که ملت ایران را این طور سانسور کند؟ علاوه بر این، قدرت کارشناسی بسیاری از تحلیل گرانی که تلویزیون علاقه ای به آن ها ندارد، چندین برابر قدرت تحلیل کسانی است که به عنوان کارشناس به تلویزیون دعوت می شدند؛ کسانی که فقط و فقط شعار می دادند. به عبارت دیگر، تلویزیون مردم را در ناآگاهی نگه می دارد.

وقتی بپذیریم جنگ علیه کشور است و نه صرفا علیه نظام سیاسی، تمام کشور در تمام سطوح باید در دفاع مشارکت کند. جنگ اسراییل علیه ایران، جنگی هوایی بود. درنتیجه نیروهای انسانی نمی توانستند به شکل مستقیم کاری در این زمینه انجام دهند. درواقع برخلاف جنگ زمینی امکان مشارکت های داوطلبانه وجود نداشت. اما فراموش نکنید که ما در کنار جنگ هوایی، شاهد جنگ رسانه ای هم بودیم. در این جنگ رسانه ای، یک تلویزیون فارسی زبان خارج از کشور که دقیقا مجری سیاست ها و اوامر موساد و رژیم اسراییل است و علیه ایران موضع گیری می کند، هر آن چه خواست با افکار عمومی انجام داد. چرا؟ چون صداوسیما که با بودجه عمومی فعالیت می کند و هزینه آن را مردم تامین می کنند، در اختیار یک گروه انحصارطلب قرار گرفته است. گروهی که از کم ترین میزان صلاحیت برای اداره این رسانه برخوردار نیستند. صداوسیما به جای آن که تلویزیون 80 و چند میلیون نفر جمعیت کشور باشد، تنها برای چند میلیون نفر به تولید محتوا می پردازد.

شما به درستی به جنگ رسانه ای اشاره کردید. حدس می زنم که پاسخ تان به این سوال منفی باشد اما می خواهیم همین پاسخ منفی را اندکی شرح و بسط دهید. آیا صداوسیما توانست علیه این جنگ رسانه ای ایستادگی کند خیر؟

صداوسیما به هیچ عنوان نتوانست در این جنگ رسانه ای با رقبا رقابت کند. من این نکته را براساس مشاهدات عینی عرض می کنم. اخبار و تحلیل های این جنگ از سه منبع در اختیار مردم قرار می گرفت. درواقع مردم به سه منبع مراجعه می کردند؛ یکی تلویزیون بی بی سی فارسی، دوم تلویزیون ایران اینترنشنال و سوم شبکه های اجتماعی در تلگرام و اینستاگرام.

نکته بسیار مهم این که تلویزیون ایران اینترنشنال، خبرها را به شکلی تنظیم می کرد که کاملا علیه ایران باشد. حتی اخباری که چندان منفی نبودند، در این تلویزیون به شکلی به شدت منفی علیه ایران اعلام می شدند. افرادی که برای مصاحبه با این تلویزیون انتخاب می شدند کاملا از موضع طرفداری از اسراییل و توجیه حمله این رژیم به ایران به عنوان حمله ای آزادی بخش صحبت می کردند. اقدامی که واقعا شرم آور است. در شبکه های اجتماعی اما، فیک نیوزها فعال ترین صفحات بودند. صفحاتی که مردم را دچار ترس های بیهوده و سرگیجه می کردند. کلیت این وضعیت، ناشی از بی کفایتی محض تلویزیون در این 12 روز بود.

نکته مهم این که در جنگ علیه کشور، از آن جایی که همه مردم درگیر جنگ می شوند، باید به یک تفکر و انگیزه واحد رسید. این کار، کار رسانه های ملی است. ما از تجربه جنگ ایران و عراق برخورداریم. نسل من، نسل زنده ای است که کاملا در آن جنگ حضور داشته است. در آن جنگ حداقل تا سال ها افکار عمومی حامی جنگ بودند و آن را درک می کردند. اما در جنگ 12 روزه، تلویزیون با شعبه شعبه کردن مردم و حذف گروه های مهم اجتماعی، سیاسی و فرهنگی اجازه نداد که ملت به یک تفکر و برداشت واحد از جنگ برسند.

به نوعی که در عرصه رسانه ای صدای گوش خراش و شوم طرفداران اسراییل بلندتر از صدای طرفداران ایران بود. البته آن قدر که من مشاهده کردم کسانی که جانبدار اسراییل باشند تعدادشان بسیار بسیار اندک است. آن هم نه به خاطر فعالیت صداوسیما بلکه به خاطر عِرقِ ملی که در هر جامعه ای در میان مردم دیده می شود. ضمن این که ما در این جا با کشوری طرف بودیم که بزرگ ترین جنایت های تاریخ جهان را مرتکب شده است. جنایتی که رژیم اسراییل در غزه مرتکب شده در تاریخ معاصر سابقه نداشته است.

با توجه به آن چه گفتید طبیعتا به نظرتان صداوسیما در طول جنگ اسراییل علیه ایران، نمره منفی می گیرد. اگر شما در اتاق فکر صداوسیما بودید الویت اصلی تان برای بازسازی آن چه بود؟

این سوال، سوال دشواری ست و شاید بهتر باشد کسانی که به شکل مشخص در این حرفه مشغول به کارند به آن پاسخ دهند. با این حال به نظر من، الویت نخست صداوسیما باید دعوت از گروه های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی متنوع باشد. ضمن این که سیاست های شبکه های تلویزیونی باید به طور کلی تغییر کند و بر مبنای واقعیت و ارزش خبر طراحی شود. تلویزیون نه تنها در حال حاضر که سال هاست، خبرها را اعلام نمی کند بلکه خبرها را دستور می دهد. ما در خبررسانی، با واژه ای به نام ارزش خبری مواجه ایم.

در تمامی رسانه ها، اخبار براساس ارزش خبری انتخاب و منتشر می شوند. اما شیوه خبررسانی تلویزیون براساس سلسله مراتب مقامات سیاسی کشور است. به همین دلیل بسیاری از اخبار که از ارزش خبری برخوردار نیستند تبدیل به تیتر یک و دو می شوند. نکته یگر این که خبر باید جنبه بی طرفانه داشته باشد تا مخاطب با آن ارتباط برقرار کند. شما زمانی که خبر را جانبدارانه منتشر می کنید عملا بخش مهمی از مخاطب تان را از دست می دهید. مخاطبی که با جانبداری شما موافق نیست. نکته بعدی، نیاز به اصلاح شدید در روش کار خبرنگاران تلویزیون است. خبرنگاران تلویزیون اگرچه اغلب شان از سابقه ای طولانی برخوردارند و خبرنگاران توانایی هستند اما در سیاست تلویزیون، خبرنگاران تبلیغات چی هستند نه خبرنگار. این مسئله دیگری است که به لحاظ حرفه ای کاملا نادرست است.

در این قبیل موارد بخش فرهنگ و هنر از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. فرهنگ وهنر همواره پشتوانه هر رفتار سیاسی و نظامی بوده است. محصولات فرهنگی وهنری که از تلویزیون پخش می شود، غیر از ارزش هنری بسیار پایین، با مخاطبی محدود هم مواجه است. تلویزیون در این جا نیز نمی تواند افکار عمومی را به خود جلب کند. مثالی ساده می زنم. بیایید نوحه های دوره جنگ تحمیلی عراق علیه ایران را با شیوه و سبک نوحه خوانی سال های گذشته مقایسه کنیم. شخصیت هایی بزرگ مانند صادق آهنگران، حسین فخری، غلام کویتی پور ازجمله افراد شاخص نوحه های سال های دفاع مقدس اند. شما شعر، ملودی و سبک اجرای این افراد را با شعر، ملودی و سبک اجرای نوحه هایی که در حال حاضر پخش می شود مقایسه کنید.

نوحه های آن سال ها حتی برای کسانی که جنگ را ندیده اند، برای نسل های جدیدتر، دلنشین و برانگیزاننده است و مخاطب عام دارد اما سبکی که در حال حاضر و درواقع سال هاست که اجرا می شود، نه تنها با مخاطبی بسیار محدود مواجه است از لحاظ کیفیت هنری هم، به هیچ عنوان قابل مقایسه با سبک دوران دفاع مقدس نیست. درواقع اگر بخواهم صحبتم را خلاصه کنم باید بگویم تمام سازمان صداوسیما با وجود بودجه هنگفت و بی حسابش، از لحاظ تولید محتوا و مخاطب فقط و فقط محدود به جریان شبه حزبی انحصارطلب بسیار کوچکی است که دارای کمترین میزان آشنایی با رسانه و دارای کمترین صلاحیت هستند.