در حالی که مدت زمان زیادی از اتمام جنگ بین رژیم صهیونیستی و ایران می گذرد، اختلال اینترنت همچنان ادامه دارد؛ موضوعی که کنشگران اینترنت در همایش وزارت ارتباطات با عنوان اینترنت، آینده ایران نیز به آن اشاره کردند.

دنیای اقتصاد نوشت: کارشناسان این حوزه در پنل های این همایش بر عدم موفقیت سیاست های فیلترینگ و تاثیر منفی آن بر امنیت شبکه تاکید کردند و خواستار پایان تصمیمات مقطعی برای مدیریت بحران اینترنت شدند. همچنین به گفته این کنشگران سیاست های مربوط به فیلترینگ در عمل تهدیدی برای انسجام ملی و امنیت کشور محسوب می شوند.

بیش از 20 روز از اعلام آتش بس بین ایران و رژیم صهیونیستی می گذرد، اما آثار موشک ها همچنان بر کیفیت اینترنت در کشور قابل مشاهد است. بررسی کارشناسان این حوزه نشان می دهد که اگرچه وضعیت اینترنت طی روزهای گذشته بهبود نسبی پیدا کرده است، اما همچنان نتوانسته به کیفیت روزهای پیش از جنگ بازگردد. برخی از مسوولان دلیل این محدودیت ها را ملاحظات فنی پس از جنگ سایبری اعلام کرده اند؛ اظهارنظرهایی که با توجه به طولانی شدن روند آن، چندان از سوی کارشناسان پذیرفته نشده است. در چنین شرایطی وزارت ارتباطات روز سه شنبه همایشی با عنوان اینترنت، آینده ایران را با حضور فعالان حوزه اقتصاد دیجیتال و کنشگران اینترنت برگزار کرد.

بهزاد اکبری، مدیرعامل شرکت زیرساخت، در دومین پنل این همایش شبکه اینترنت کشور را یکی از آلوده ترین شبکه های اینترنتی در جهان دانست و گفت: از 2 روز قبل از جنگ 12 روزه حجم حملات DDoS افزایش یافته بود.البته حملات DDoS نمی تواند دلیلی برای مسدودسازی پهنای باند اینترنت باشد و هیچ وقت این بهانه را نمی پذیریم.

او با اشاره به ثبت بیش از 12 هزار حمله داخل به داخل در 24 ساعت گذشته، این حملات را کاملا سازمان یافته دانست و گفت: این حملات از سوی دستگاه هایی انجام شده که آلوده شده اند و به عنوان ابزار حمله علیه زیرساخت های داخلی مورد سوءاستفاده قرار گرفته اند. حملات DDoS با حجم 400 گیگابیت بر ثانیه در روزهای اخیر بوده است.

در 24 ساعت گذشته 5700 حمله از خارج و تعداد زیادی آلودگی داخلی شناسایی شده است؛ این آلودگی ها اغلب ناشی از دستگاه های آلوده داخل کشور هستند. او در ادامه با اشاره به یکی از گلوگاه های اصلی امنیت شبکه گفت: کمبود نیروی انسانی متخصص یکی از دلایل آسیب پذیری ماست. مهاجرت گسترده نیروهای نخبه باعث شده است در بسیاری از سازمان ها با کمبود نیروی متخصص امنیت سایبری روبه رو باشیم؛ دلیل این مشکل عقب ماندن تربیت نیروی انسانی از سرعت تحولات دیجیتال است.

اکبری همچنین استفاده از تجهیزات و ابزارهای سخت افزاری دست دوم را باعث افزایش آلودگی شدید شبکه و خطر نفوذ به زنجیره تامین دانست و توضیح داد: میزان بالایی از سرورهای موجود دست دوم هستند و بنابراین آلوده کردن آنها کار سختی به شمار نمی آید. مساله سایبری اکنون پاشنه آشیلی است که در همه زمینه ها و حوزه ها اهمیت دارد و آسیب پذیری شبکه اینترنت کشور را می توان ناشی از دلایل گوناگونی دانست. برای مثال مهاجرت گسترده منابع انسانی از عوامل مهم تضعیف سازمان ها برای تامین این بخش بوده است.

اکبری در ادامه به این نکته اشاره کرد که گسترش استفاده از سرویس های ابری از دیگر راهکارهای موثری است که شاید در کشور بنا به محدودیت هایی از جمله زیرساخت، ناامنی برخی از اپلیکیشن ها، دست دوم بودن سخت افزارها و غیره بازدهی لازم را نداشته باشد. رییس شرکت زیرساخت کشور هشدار داد که بخش بزرگی از تهدیدات سایبری علیه ایران نه از خارج، بلکه از داخل کشور و با استفاده از دستگاه های آلوده کاربران انجام می شود.

در حال حاضر فیلترشکن ها یکی از اصلی ترین عواملی هستند که کارشناسان از آنها به عنوان آلوده کننده های شبکه نام می برند. لازم به یادآوری است که محدودیت های اعمال شده و فیلترینگ گسترده در سال های اخیر باعث شده است استفاده از فیلترشکن ها رشد قابل توجهی داشته باشد که مشکلاتی مانند آسیب پذیری های امنیتی و هدایت ناخواسته داده های کاربران به سرورهای ناشناس را به دنبال داشته است. آرین اقبال، کارشناس شبکه، در ادامه این پنل به این مورد اشاره کرد و از ضعف های ساختاری در مدیریت حملات گفت.

او در این باره توضیح داد: مشکل اصلی در سیاست محدودسازی است و بستن اکوسیستم یعنی تحقق خواسته مهاجم. در جریان جنگ اینترنت قطع شد، اما می توانست فقط کیفیت کاهش یابد. مقابله با DDoS نباید بهانه ای برای قطع اینترنت باشد. زیرساخت ها عملا به بستر بدافزار تبدیل شده اند. امروز حتی نوجوانان با ابزارهای دور زدن فیلترینگ آشنا هستند.

سیاست مسدودسازی موفق نبوده و شبکه را به شدت آلوده کرده است. ما نیازمند شفافیت و انتشار عمومی گزارش های دقیق فنی هستیم. گزارش های فعلی نه شفاف اند نه برای تحلیلگران مفید هستند. اقبال همچنین معتقد بود مقابله با فیلترشکن ها عملا امکان پذیر نیست و کیفیت شبکه و اکوسیستم را تخریب می کند و از سوی دیگر شبکه را به بستر بدافزار تبدیل کرده است.

بهزاد اکبری، مدیرعامل شرکت زیرساخت، در واکنش به این اظهارات توضیح داد: هرگز مقابله با DDoS بهانه ای برای مسدودسازی نیست. شرکت زیرساخت مسوول مسدودسازی نیست. ما خودمان را در کنار این بخش می بینیم و دوستانی که مسوولیت امنیت کشور را دارند، دغدغه های متفاوتی دارند. ما نیاز به بازنگری در ساختار تصمیم گیری و در مدیریت دسترسی ها داریم.

ممکن است به اقتضای شرایط محدودیت هایی وجود داشته باشد، اما انتظار این است که ساختار تصمیم گیری در اعمال محدودیت ها چند بعدی فکر کند. اکبری در این باره تاکید کرد که قطع اینترنت چیزی نیست که به راحتی تن به آن دهیم و باید اتفاق بدی افتاده باشد که اینترنت را قطع کنیم؛ زیرا زندگی ما وابسته به اینترنت است و این کار آسیب جدی هم به اکوسیستم می زند.

محمد کشوری، مدیر اندیشکده طیف، نیز در این پنل در خصوص آسیب زایی فیلترشکن ها توضیح داد: فیلترینگ قطعا ابزار مناسبی برای مقابله با فیشینگ و مواردی مثل این است، ولی وقتی از این ابزار بیش از حد استفاده می شود، به ضد خودش تبدیل می شود. ما مدت هاست درگیر فیلترینگ پلتفرم ها هستیم و عده ای هم لو رفتن اطلاعات کشور را به این پلتفرم ها تقلیل می دهند. شما حتی اگر کل شبکه اینترنت را ببندید، تا مادامی که مردم گوشی هوشمند دارند، این موبایل ها قابلیت هک شدن دارد.

یاسر جلالی، پژوهشگر سیاستگذاری، نیز در این پنل با انتقاد از رویکرد صفر و یکی گفت: دوگانه قطع یا وصل منسوخ شده است. این ساده انگاری است که یا ببندیم یا باز کنیم. باید بین نظارت و آزادی، امنیت و فرصت اقتصادی و اتصال جهانی و حاکمیت سایبری تعادل ایجاد کنیم. فیلتر کردن اینستاگرام در 1401 یک اشتباه واضح بود. خاموش کردن سرویس هایی مثل اینستاگرام بدون ارائه راه حل نتیجه ای ندارد. اگر تصمیمات بدون در نظر گرفتن ذی نفعان و اثرات واقعی شان اتخاذ شوند، نه تنها مشکلات حل نمی شوند بلکه تخریب اکوسیستم نیز تشدید می شود.

البته فارغ از چالش های فنی و امنیتی، برخی دیگر از کارشناسان روی این موضوع تمرکز دارند که محدودیت های اینترنتی صرفا یک موضوعی ناشی از عوامل فنی نیست، بلکه این مورد می تواند به تضعیف همبستگی اجتماعی و حتی تهدید امنیت ملی منجر شود. در پنل سوم این همایش با عنوان اینترنت و آینده جامعه ایران ، محمد رهبری، مشاور وزیر ارتباطات در امور فناوری و نوآوری اجتماعی داده محور، به این موضوع اشاره کرد و گفت: شرایط اخیر نشان داد فناوری و شبکه های اجتماعی در هر سطح و زاویه ای از جامعه جدا نمی شوند.

بنابراین سیاستگذاری نباید عاملی برای تضعیف همبستگی در جامعه باشد. بر این اساس سیاستگذاری در عرصه فناوری می تواند علاوه بر تاثیرگذاری روی تقویت یا تضعیف همبستگی بر امنیت ملی نیز تاثیرگذار باشد. لازمه امنیت ملی لحاظ کردن ذی نفعان در سیاستگذاری است.

رهبری همچنین تاکید کرد که در شرایط بحرانی شبکه های اجتماعی در مقابل تلویزیونی که روایتی یک سویه بیان می کرد، تبدیل به مکانی برای روایت های گوناگون شده بود. او توضیح داد: در شبکه های اجتماعی ممکن است فرد منابع مختلفی را پیگیری کند و به همین دلیل تنها با روایت یک سویه و آسیب های ناشی از آن مواجه نخواهد شد. هرچند که ماهیت پلتفرم ها و تاثیراتی که به دنبال دارند، با هم متفاوت است و برخی می توانند تاثیر مخرب داشته باشند، اما محدود کردن آنها این اثر مخرب را تشدید می کند.

مرضیه ادهم، کنشگر اینترنت، در ادامه این پنل در خصوص مواجهه ایران با فناوری های نوین گفت: در ایران فرصت کافی نداشتیم که به درستی درباره فناوری های نوین گفت وگو کنیم و همانطور تقریبا با برخی فناوری های جدید برخورد سلبی داشتیم،

با اینترنت هم همین رفتار را کردیم. از سال 2009 و هم زمان با ظهور جدی پلتفرم ها در فضای عمومی، برخوردهای ما با این پدیده عمدتا سلبی بود؛ در حالی که باید ساختارهای فکری، اجتماعی و حتی حقوقی برای این تحولات آماده می شدند. در اروپا یا آمریکا مقررات اینترنت و محدودیت های احتمالی همواره با درنظر گرفتن نقشص بخش خصوصی، نهادهای مدنی و حقوق کاربران همراه بوده است. حتی وقتی قانونی سخت گیرانه وضع می شود تضمین های آزادی هم در کنار آن تعریف می شود.

اما در ایران مسیر غالب برخورد سلبی و مسکوت سازی بوده است. ادهم همچنین تاکید کرد که اینترنت امروز فقط ابزار ارتباطی نیست، بلکه بخشی از فضای گفت وگو، مشارکت اجتماعی و حتی مرجعیت خبری شده است. اگر کسی بپرسد در زمان قطع اینترنت در جنگ 12 روزه مرجعیت اطلاع رسانی در اختیار چه کسی بود؛ پاسخ روشن است.

اینترنت امروز نقش بنیادینی در شکل گیری همبستگی اجتماعی دارد و ما نمی توانیم بدون آن ساختار ارتباطی پایداری داشته باشیم. مجتبی قلی پور، عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی، نیز در جریان این پنل به این مورد اشاره کرد که 20 سالی می شود که بسیاری از نهادهای مربوطه در کشور، اینترنت را عامل بحران های اجتماعی و ناآرامی ها می دانند. این در حالی است که اگر اینترنت در روزهای ابتدایی بحران وجود نداشت، نمی توانستیم همبستگی ایجاد شده میان مردم را ببینیم.

او توضیح داد: امروزه و در سال 2025 ما بدون اینترنت نمی توانیم ملت ایران باشیم. ما به غلط اینترنت را مقصر اصلی مسائل به وجود آمده در کشور معرفی می کنیم، در حالی که اینترنت تنها روایت گر اتفاقات است. بررسی شاخص های کیفیت زندگی دیجیتال در سال 2023 نشان می دهد ایران از میان 121 کشور در جایگاه 91 قرار دارد. در شاخص قابل پرداخت بودن قیمت اینترنت رتبه 104 و در امنیت الکترونیک رتبه 120 را کسب کرده ایم. با وجود تاکید مداوم بر امنیت اما طبق آمار نخستین چیزی که از دست داده ایم امنیت بوده و بدترین شاخص های ما برای همین حوزه است.

قلی پور همچنین بیان کرد که ایران از نظر تعداد مشترکین اینترنت ثابت از میان 134 کشور، در جایگاه 80 و از نظر قیمت تلفن همراه رتبه 118 را دارد. او گفت: ایران یکی از گران ترین کشورها از نظر دسترسی به ابزارهای دیجیتال است. از نظر دسترسی به اینترنت در جایگاه 71 از 134 کشور جهان هستیم و از نظر سرعت دانلود اینترنت موبایل رتبه 69 از 111 بوده و از نظر سرعت دانلود اینترنت ثابت نیز در جایگاه 146 از 162 کشور دنیا قرار داریم.

عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی اشاره کرد که در شاخص توسعه فاوا از بین 170 کشور دنیا در سال 2024 رتبه ما 70 بوده است. در خاورمیانه نیز کویت رتبه اول در همین شاخص است. قلی پور تاکید کرد: این آمار تنها عدد نیستند. توسعه در درجه اول خود را در چهره مردم نشان می دهد و اعداد تبدیل به زندگی، رفاه و رضایت از زندگی می شوند. ما از جاسوس ساختن از برخی پلتفرم ها به توسعه نرسیده و تنها زمان را از دست می دهیم.

مجموعا در این شاخص ها تا سال های 96و 97 روند رو به بهبودی دیده می شد، اما پس از آن افت کرده ایم. قلی پور همچنین به این مورد اشاره کرد که در شاخص توسعه دولت الکترونیک نیز ایران در سال 2003 رتبه 107 را داشت و عربستان 105؛ اما امروز عربستان به رتبه 6 جهان رسیده، درحالی که ایران تنها 6 رتبه رشد کرده است و این فاصله نشان دهنده تفاوت نگاه به اینترنت تهدیدمحور یا توسعه محور است. در همین راستا، کارشناسان معتقدند در صورتی که محدودیت ها و فیلترینگ در فضای ارتباطی کشور همچنان ادامه داشته باشد، نه تنها امنیت شبکه قربانی این وضعیت خواهد شد، بلکه اعتماد عمومی نیز تحت تاثیر قرار می گیرد.