فرارو صادق الطایی، تحلیلگر ارشد مسائل خاورمیانه در روزنامه القدس العربی

به نقل از روزنامه القدس العربی، در بحبوحه تنش های نظامی بی سابقه میان ایران و اسراییل و در حالی که ایالات متحده نقشی پررنگ تر از همیشه در معادلات منطقه ای ایفا می کند، پرسشی کلیدی ذهن تحلیل گران و ناظران جهانی را به خود مشغول ساخته: سرنوشت اورانیوم غنی شده ایران چه شد؟ این پرسش اکنون به نقطه کانونی ابهام و نگرانی تبدیل شده است؛ جایی که روایت های رسمی متناقض و برآوردهای محتاطانه سرویس های اطلاعاتی موجی از سردرگمی و اختلاف نظر را رقم زده است.

در 22 ژوئن، ایالات متحده مجموعه ای از حملات هوایی هدفمند را علیه سه مرکز کلیدی برنامه هسته ای ایران اجرا کرد: فردو، نطنز و اصفهان. این تأسیسات سال ها به عنوان قلب تپنده پروژه غنی سازی اورانیوم ایران و نقطه تمرکز اصلی مناقشه میان تهران و غرب شناخته می شدند. پس از این عملیات، واشنگتن به صراحت مدعی شد که توانمندی هسته ای ایران را به طور کامل نابود کرده است؛ ادعایی که دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا با لحنی قاطع تکرار کرد و اعلام داشت: حملات آمریکا نه تنها زیرساخت هسته ای ایران، بلکه تمامی ذخایر اورانیوم با غنای بالا را از بین برد. در همین راستا، پیت هگست، وزیر دفاع ایالات متحده نیز تأکید کرد که این مراکز به طور کامل منهدم شده اند.

در این میان، اظهارات بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسراییل، بار دیگر توجه رسانه ها و افکار عمومی را به خود معطوف کرده است. نتانیاهو در جریان سفر اخیرش به واشنگتن و در مصاحبه ای با شبکه فاکس بیزنس در تاریخ 9 ژوییه، آشکارا نسبت به سرنوشت ذخایر اورانیوم غنی شده ایران ابراز نگرانی کرد و تأکید داشت که این مسئله همچنان حل نشده باقی مانده است. زمانی که از او پرسیده شد آیا احتمال پنهان کاری ایران در مورد بخشی از این مواد وجود دارد، نتانیاهو تصریح کرد: ما فکر می کنیم از محل اختفای این ذخایر باخبریم؛ عمده این مواد در زیر زمین دفن شده اند و شواهدی وجود ندارد که خلاف این را اثبات کند.

بنیامین نتانیاهو همچنین در خصوص عملیات نظامی اخیر علیه ایران تأکید کرد: تنها موردی که سراغش نرفتیم و از ابتدا هم می دانستیم به آن ورود نکرده ایم، همین اورانیوم غنی شده بود. او برای آرامش بخشی به افکار عمومی اسراییل، تاکید کرد: مقدار اورانیوم غنی شده ایران به تنهایی برای تولید سلاح هسته ای کافی نیست؛ اگرچه این ماده عنصری کلیدی محسوب می شود، اما به خودی خود کفایت نمی کند.

در همین ارتباط، یک مقام ارشد اسراییلی که نخواست نامش فاش شود، در گفت وگو با خبرگزاری رویترز اعلام کرد: ذخایر اورانیوم ایران در حدود 400 کیلوگرم با غنای 60 درصد هرگز جابه جا نشده اند و همچنان در همان سه مرکز هسته ای باقی مانده اند است. او توضیح داد: این ذخایر میان سایت های فردو، نطنز و اصفهان تقسیم شده اند و هیچ جابه جایی قابل توجهی اتفاق نیفتاده است. شاید ایرانی ها بتوانند به بخش اندکی از ذخایر در اصفهان دست یابند، اما این کار برایشان بسیار دشوار خواهد بود.

با این حال، دستگاه های اطلاعاتی ایالات متحده و اروپا تصویری محتاطانه تر از اوضاع ارائه می دهند. بر اساس گزارش اولیه آژانس اطلاعات دفاعی آمریکا، حملات اخیر اگرچه خسارت جدی به سه سایت هسته ای ایران وارد کرده، اما موفق به نابودی کامل آن ها نشده است. نیکولا لرنر، رییس سازمان اطلاعات خارجی فرانسه نیز در گفت وگویی با شبکه ال.سی.آی فرانسه تصریح کرد که این حملات تنها توانسته برنامه هسته ای ایران را برای چند ماه به تعویق اندازد و هشدار داد که بدون بازگشت بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی به ایران، تشخیص سرنوشت دقیق اورانیوم غنی شده ممکن نخواهد بود. او تاکید کرد: ما نشانه هایی درباره محل ذخیره سازی اورانیوم در اختیار داریم، اما تا زمانی که آژانس بار دیگر اجازه فعالیت در ایران نیابد، نمی توان از هیچ چیز مطمئن بود. بدون حضور بازرسان، نظارت واقعی امکان پذیر نیست. لرنر همچنین اظهار داشت: از مجموع حدود 450 کیلوگرم اورانیوم غنی شده، احتمالاً تنها بخش کوچکی آسیب دیده و بخش عمده این ذخایر همچنان در اختیار نظام ایران قرار دارد.

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، نیز در اظهارات اخیر خود تأیید کرد که هرچند سه سایت اصلی هسته ای ایران تا حدی تخریب شده اند ، اما با صراحت اعلام داشت: با کمال صداقت باید بگویم نمی توان مدعی شد که همه چیز به طور کامل نابود شده یا هیچ چیز باقی نمانده است. اگر ایران اراده کند، می تواند مسیر پیشین را دوباره دنبال کند.

ابهام پیرامون سرنوشت اورانیوم غنی شده زمانی تشدید می شود که به اظهارات ضدونقیض درباره کارایی بمب های نفوذگر آمریکا توجه کنیم. دو مقام آژانس کاهش تهدیدات دفاعی ایالات متحده که به طور خاص بر بمب های سنگرشکن جی بی یو 57 برای هدف قرار دادن تأسیسات هسته ای ایران کار کرده اند، اعلام کرده اند که هنوز مشخص نیست این بمب ها تا چه میزان توانسته اند به عمق مورد نظر نفوذ کنند.

بر اساس اظهارات نیکولا لرنر و رافائل گروسی، دستیابی به یک ارزیابی واقعی و نهایی از وضعیت تنها زمانی امکان پذیر خواهد بود که بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی مجدداً به ایران بازگردند؛ در حالی که تهران تاکنون چنین اجازه ای را صادر نکرده است. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، در بیانیه ای شفاف تأکید کرد: ارزیابی جامع خسارت ها زمانی امکان پذیر خواهد بود که ایران اجازه ورود مجدد بازرسان به تأسیسات هسته ای خود را بدهد.

با این حال، مقامات ایرانی آژانس را متهم می کنند که اطلاعات حساس کشور را در اختیار اسراییل و آمریکا قرار داده و همزمان در محکومیت حملات هوایی اخیر به مراکز هسته ای ایران کوتاهی کرده است. این موضع را مسعود پزشکیان، رییس جمهور ایران، صراحتاً اعلام کرد و در گفت وگو با رسانه های داخلی تصریح داشت: اگر آژانس انتظار همکاری دارد، باید به رفتار مبتنی بر استانداردهای دوگانه خود پایان دهد.

مسعود پزشکیان، رییس جمهور ایران، در گفت وگو با تاکر کارلسون، مجری محافظه کار آمریکایی، تاکید کرد که حملات اخیر ایالات متحده آسیب های قابل توجهی به سایت های هسته ای ایران وارد کرده و برخی مراکز تا حدی ویران شده اند که حتی بازرسان داخلی هنوز موفق به ارزیابی کامل میزان خسارت نشده اند. مسعود پزشکیان تأکید کرد: ایران برای همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی آمادگی دارد، اما حملات غیرقانونی آمریکا بسیاری از تأسیسات و تجهیزات ما را نابود کرده است. او همچنین در گفت وگوی تلفنی با آنتونیو کوستا، رییس شورای اروپا تصریح کرد که ادامه همکاری ایران با آژانس منوط به کنار گذاشتن رویکرد دوگانه این نهاد خواهد بود.

همزمان، یک دیپلمات فرانسوی هشدار داد در صورتی که توافق هسته ای جدیدی حاصل نشود که منافع امنیتی اروپا را تضمین کند، کشورهای اروپایی امکان دارد بار دیگر روند بازگرداندن تحریم های سازمان ملل علیه تهران را کلید بزنند.

شواهد و ارزیابی های موجود حاکی از آن است که اورانیوم غنی شده ایران نه به کلی از میان رفته و نه به طور کامل ناپدید شده است؛ بلکه این ذخایر، هرچند زیر آوار ناشی از حملات، همچنان در تأسیساتی مانند اصفهان و فردو باقی مانده اند. با این حال، دستیابی یا بازیابی این مواد به دلیل آسیب های گسترده ساختاری و پیچیدگی های فنی، فرایندی زمان بر خواهد بود که به منابع نیاز دارد. در حالی که ترامپ همچنان بر تخریب کامل سایت های هسته ای ایران اصرار دارد، مقام های اسراییلی، فرانسوی و نهادهای بین المللی با احتیاط بیشتری سخن می گویند و تأکید دارند تا زمانی که بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی به ایران بازنگردند، نمی توان قضاوتی قطعی درباره سرنوشت اورانیوم غنی شده ارائه داد.

در این فضای آکنده از ابهام و روایت های متضاد، پرسش کلیدی همچنان بی پاسخ باقی مانده است: اورانیوم غنی شده ایران اکنون کجاست و چه سرنوشتی در انتظار آن است؟ آنچه مسلم است اینکه این ماده حیاتی هنوز از میان نرفته و احتمالاً در دل تأسیسات زیرزمینی باقی مانده، اما هیچ کس نمی تواند به طور قطعی محل دقیق یا وضعیت فعلی آن را تأیید کند. هنوز نیز مشخص نیست ایران تا چه اندازه می خواهد به این ذخایر دسترسی پیدا کند و برنامه هسته ای خود را احیا نماید. اکنون همه نگاه ها به تصمیم تهران برای بازگشت بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی دوخته شده و تا آن زمان، این معمای سرنوشت ساز همچنان در هاله ای از ابهام باقی خواهد ماند.