فرارو- بر اساس آمار شرکت مدیریت منابع آب ایران، از ابتدای سال آبی جاری (ابتدای مهر1403) تا 20 تیرماه فقط 146.4 میلیمتر بارش در کشور رخ داده است. عددی که بسیار نگران کننده است و نشان دهنده بارش هایی اندک و پایین تر از حد استاندارد محسوب می شود.

به گزارش فرارو، عیسی بزرگ زاده سخنگوی صنعت آب نیز در این باره گفته است: به دلیل کم بارشی های رخ داده، در مجموع آورد آبی سدها از ابتدای سال آبی جاری یعنی ابتدای مهر 1403 تا 21 تیر ماه حدود 22.4 میلیارد متر مکعب بوده که نسبت به سال گذشته که 39.15 میلیارد متر مکعب بوده 43 درصد عقب ماندگی داریم.

با توجه به این شرایط، دکتر باقر قرمز چشمه، عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری و مدیرگروه هیدرولوژی توسعه منابع آب کشور در گفتگو با فرارو، به راهکارهای آبخیزداری برای برون رفت از چالش های آبی کشورپرداخته است:

​

باقر قرمز چشمه به فرارو گفت: وضعیت منابع آب کشور برای همه عیان است. این وضعیت به هیچ وجه مناسب نیست و واقعیت این است که در حوزه آب زیرزمینی با مشکلاتی مواجهیم و در بیش از 80 درصد دشت ها نیز، وضعیت بحرانی است. وضعیت اقلیم کشورمان هم مناسب نیست و تغییرات اقلیمی، اثراتی بسیار منفی بر وضعیت آب کشور گذاشته است. ایران در یک محدوده جغرافیایی نسبتا خشک جهان قرار گرفته است. تغییر اقلیمی و به طور ویژه وضعیت دما و بارش، اثری منفی بر وضعیت منابع آبی کشور گذاشته است. دما، رشد فزاینده و افزایشی دارد و بارش نیز رو به کاهش است. متاسفانه نه تنها بارش های کشور رو به کاهش است بلکه رفتار بارش نیز تغییر کرده است. در سال بارشی جاری نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته، با کاهشی جدی مواجهیم و به لحاظ وضعیت آب شرب، شرایط منابع آبی پشت سدها مساعد نیست.

وی افزود: حقیقت این است که مدیریت منابع آب کشور نیز، آن مدیریتی نبوده که دوراندیشانه، این روزها را دیده باشد و برای این روزهای خشکسالی، برنامه ریزی کند یا میزانی، آب ذخیره کند. در شرایط فعلی، راهی نداریم به جز این که هرچه سریعتر آینده اندیشی کنیم. اول از هرچیز نیاز داریم به پژوهش های این حوزه بها و ارزش بیشتری داده شود. روش های مختلفی برای استخراج و ذخیره منابع آبی وجود دارد که از خلال همین پژوهش ها به دست امده است. در بازه زمانی کوتاه مدت، نمی توان اقدامی ویژه انجام داد، به جز این که روی مدیریت مصرف متمرکز شد.در بخش های شرب، صنعت و کشاورزی چاره ای به جز مدیریت مصرف وجود ندارد. برای این که مدیریت مصرف انجام شود باید فرهنگسازی گسترده انجام شود. به طور ویژه رسانه ها باید مدیریت مصرف در بخش آب شرب را آموزش دهند. همچنین باید راهکارهای کاهش مصرف، ارائه شود.

عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری در ادامه گفت: در بخش صنعت، سال هاست روی بحث بازچرخانی آب تاکید می شود. یعنی آبی که در صنعت استفاده می شود دوباره برای مصارف غیرشرب وارد چرخه شود. برای مثال در کشاورزی استفاده شود. استفاده از روش هایی مثل سطوح آبگیر باران نیز از دیگر روش هایی است که بارها بر آن تاکید شده اما متاسفانه در عمل، اجرایی نشده یا به این روش بها داده نشده است. در بسیاری از کشورها، روش هایی مثل سطوح آبگیر باران و بازچرخانی آب خاکستری در بخش های مسکونی و شهری به عنوان یکی از الزامات ساخت و ساز مطرح است. درواقع ساکنان خانه ها از آبهای خاکستری در بخش های مختلف مصارف خانگی استفاده می کنند. در بخش کشاورزی نیز روش های علمی و دقیقی وجود دارد که استفاده نمی شود. بخشی از تحقیقات داخل کشور را وزارت کشاورزی بر اساس سالها بررسی و پژوهش انجام داده که شامل آموزش و یاددهی به کشاورزان برای انتقال از روشهای سنتی به سمت روشهای کم مصرف است.

وی افزود: در بخش روشهای کشاورزی بر این نکته تاکید دارم که ما به پژوهش های منطقه ای نیاز داریم. نمی توانیم فقط به پژوهش های کشورهای دیگر متکی باشیم و بعد هم بخواهیم این پژوهش ها را در کشور خود، پیاده کنیم. اثرات تغییر اقلیم بر میکرواقلیم است و رفتارهای میکرواقلیم ها در هر منطقه متفاوت با منطقه ای دیگر است. در بخش منابع طبیعی و کشاورزی لازم است به آبخیزداری و آبخوانداری توجه بیشتری شود. بسیاری از مشکلات کشور ما دقیقا در بخش مدیریت کلان آب است. در سال های اخیر یا ترسالی شدید داریم یا خشکسالی. درواقع تعداد سالهای نرمال بسیار کم شده است. آبخوانداری وظیفه مدیریت سیلاب ها را بر عهده دارد تا سفره های آب زیرزمینی را به شیوه ای مدیریت کند که در شرایط خشکسالی بتوانیم از منابع آبی مذکور بهره برداری کنیم.

این کارشناس حوزه آبخیزداری گفت: احیای قنوات نیز روش دیگری است که می تواند در عبور از بحران خشکسالی کمک کننده باشد. البته نه با روش های قدیمی از جمله لایروبی. بلکه با روش های جدیدتر. پژوهشکده آبخیزداری پژوهش های متعددی در همه این حوزه ها انجام داده است. اما نیاز است که به این بخش نگاه ویژه شود و این مسیر ادامه دار باشد. خواهش من از مسئولان، توجه بیشتر به پژوهش ها و نتایج مفیدی است که محققان داخل کشور به دست آورده اند اما متاسفانه در کتابخانه ها خاک می خورد. دو منبع آبی کشور، کمتر مورد توجه قرار گرفته که یکی مه و دیگری رطوبت هوا است. این 2 مورد نیز پتانسیل مناسبی برای استفاده در روزهای خشکسالی دارند. در حوزه بالادست با روش هایی بیولوژیک و مدیریت مرتع و جنگل می توان بارندگی را وارد خاک کرد و به مرور زمان وارد رودخانه ها کرد. این روش ممکن است زمان بر باشد اما در بلندمدت بسیار سودده خواهد بود.

دکتر قرمز چشمه در خصوص بازه زمانی که می توان از این روش ها انتظار بهره وری داشت گفت: کاربرد هر یک از این روش ها و مدت زمانی که به بازدهی برسند، بر اساس منطقه، متفاوت است. هر منطقه شرایط خاص خود را دارد و روش های مذکور در هر منطقه به اندازه ای متفاوت بازخورد دارد. اما اغلب روش هایی که اشاره کردن، در نهایت در بازه زمانی یک ساله قابلیت اجرایی دارند.باز هم تاکید می کنم که ما پژوهش هایی داریم که بلافاصله قابلیت اجرا دارند اما برخی پژوهش ها در برخی مناطق نیاز به بررسی های بیشتری دارند و می توان در مرحله اجرا راندمان این پژوهش ها را بالاتر برد.