بولتن هوش مصنوعی امروز به گزارش تکان دهنده از آمادگی خاورمیانه برای هوش مصنوعی می پردازد، زیرساخت های ضعیف، نیروی انسانی کم مهارت و قوانین ناکارآمد.

به گزارش هم میهن، در ادامه مطلب ویژه دیروز بولتن هوش مصنوعی، امروز به بحث از دامنه آمادگی و توان کشورهای خاورمیانه برای توسعه هوش مصنوعی و ساختارهای سخت افزاری و نرم افزاری آن می پردازیم. گزارشی جالب توجه از مؤسسه مطالعات استراتژیک در این زمینه را ببینید.

هوش مصنوعی می تواند تا سال 2030 حدود 15.7 تریلیون دلار به اقتصاد جهانی از طریق افزایش بهره وری و رشد مصرف کمک کند؛ موضوعی که بیانگر منافع بالقوه در اتخاذ زودهنگام این فناوری است. با این حال، پیش بینی می شود سهم خاورمیانه از این رقم تنها 2 درصد (معادل 320 میلیارد دلار) باشد؛ رقمی که این منطقه را در میان کم بهره ترین مناطق جهان از مزایای هوش مصنوعی قرار می دهد. این سود اقتصادی عمدتاً در عربستان سعودی (135.2 میلیارد دلار)، امارات متحده عربی (96 میلیارد دلار) و تا حدی کمتر در چهار کشور دیگر شورای همکاری خلیج فارس (45.9 میلیارد دلار) و مصر (42.7 میلیارد دلار) متمرکز خواهد بود. سایر کشورهای منطقه مجموعاً کمتر از 0.2 میلیارد دلار از این منافع را دریافت خواهند کرد.

این سهم اندک و تمرکز بالای منافع ناشی از هوش مصنوعی در چند کشور معدود، ناشی از مسائل توسعه ای و منابع در سطح ملی و منطقه ای است. شاخص آمادگی برای هوش مصنوعی صندوق بین المللی پول، که کشورها را بر اساس چهار شاخص کلیدی توسعه شامل 1) زیرساخت های دیجیتال، 2) نوآوری و یکپارچگی اقتصادی، 3) سرمایه انسانی و سیاست های بازار کار، و 4) مقررات و اخلاق رتبه بندی می کند، ابزار مناسبی برای مقایسه محسوب می شود. طبق این شاخص، منطقه خاورمیانه و آسیای مرکزی از نظر آمادگی در حوزه هوش مصنوعی، پس از منطقه جنوب صحرای آفریقا، در پایین ترین رتبه ها قرار دارد.

این شاخص همچنین نشان دهنده شکاف چشمگیر میان کشورهای مختلف خاورمیانه است؛ به گونه ای که اسراییل، امارات متحده عربی و عربستان سعودی امتیازات به مراتب بالاتری نسبت به سایر کشورهای منطقه کسب کرده اند. در رده های بعدی، کشورهایی مانند بحرین، اردن، عمان و قطر قرار دارند که عملکرد نسبتاً مناسبی داشته اند. در مقابل، کشورهایی چون مصر، ایران، عراق و سوریه به دلیل نبود راهبردهای ملی پخته، ضعف زیرساخت های دیجیتال و نبود نیروی انسانی متخصص، امتیاز پایینی کسب کرده اند.

علاوه بر سطوح کلی توسعه، توانایی کشورها در بهره گیری از پتانسیل هوش مصنوعی تا حدی به در دسترس بودن مراکز داده وابسته است. این مراکز نقش حیاتی در تأمین نیازهای گسترده محاسباتی و ذخیره سازی داده های هوش مصنوعی ایفا می کنند. کشورهای منطقه از نظر تعداد مراکز داده تفاوت چشمگیری دارند که اسراییل، عربستان سعودی و امارات متحده عربی در این زمینه مزیت آشکاری دارند.

ظرفیت ساخت مراکز داده بیشتر نیز محدود به دسترسی کشورها به منابع حیاتی از جمله سرمایه مالی، آب و برق است. کشورهای حوزه خلیج فارس با دارایی های ثروت ملی حدود پنج تریلیون دلار، توان مالی لازم برای تبدیل شدن به رقبای جدی در حوزه هوش مصنوعی و مراکز داده را دارند. عربستان سعودی نیز برنامه ای به نام پروژه تعالی با سرمایه گذاری 100 میلیارد دلار اعلام کرده است که هدف آن تقویت شرکت های هوش مصنوعی، زیرساخت داده ها و نیروی انسانی متخصص ملی است. سایر کشورهای منطقه اما به مراتب در جمع آوری سرمایه مالی مورد نیاز برای این پروژه های پرهزینه با دشواری روبرو خواهند بود. همچنین دوره های طولانی قیمت پایین نفت ممکن است بودجه کشورهای حوزه خلیج فارس را تحت فشار قرار دهد و توانایی آن ها را برای سرمایه گذاری در زیرساخت های داده محدود کند.

تا کنون، توسعه مراکز داده در منطقه عمدتاً توسط سرمایه گذاران محلی و منطقه ای هدایت شده است. با این حال، سفر دونالد ترامپ، رییس جمهور سابق ایالات متحده، به قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، نشان دهنده تمایل زیاد شرکت های بزرگ فناوری آمریکایی به سرمایه گذاری در این منطقه بود. هیئت آمریکایی حاضر در مجمع سرمایه گذاری آمریکا-عربستان سعودی شامل فهرست بلند بالایی از مدیران عامل شرکت های فناوری بزرگ از جمله OpenAI، گوگل، IBM، Palantir، AMD و Nvidia بود که دو شرکت آخر موفق به امضای قرارداد با عربستان سعودی شدند.

آب یکی دیگر از منابع حیاتی محدودکننده است، زیرا مراکز داده به مقادیر زیادی آب برای خنک کردن تجهیزات و حفظ عملکرد بهینه نیاز دارند. یک مرکز داده می تواند روزانه تا پنج میلیون گالن آب مصرف کند که این میزان معادل تأمین آب ده ها هزار خانوار است. در منطقه ای که با فشار شدید و مستمر منابع آب مواجه است، توسعه پایدار مراکز داده برای برخی کشورها ممکن است دست نیافتنی باقی بماند.

در نهایت، مراکز داده مقدار قابل توجهی برق مصرف می کنند که می تواند مانعی برای برخی کشورها باشد. در سال 2023، مراکز داده در سراسر جهان حدود 500 تراوات ساعت برق مصرف کردند، معادل تقریبی مصرف سالانه آلمان، و پیش بینی می شود این رقم تا سال 2030 سه برابر شود. این سطح مصرف برق نیازمند منابع انرژی فراوان و استفاده بهینه از آن هاست. با این حال، شاخص کارایی مصرف انرژی مراکز داده در کشورهای خاورمیانه (PUE) گزارش شده که بهینه نیست. بر اساس گزارش آژانس بین المللی انرژی، این شاخص برای خاورمیانه در سال 2020 برابر با 2.06 بوده است که به مراتب بالاتر (کم بهره تر) از میانگین جهانی 1.53 است و انتظار می رود تا سال 2030 همچنان پایین تر از سطح مطلوب باقی بماند. در حالی که قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی از منابع انرژی فراوان و ترکیب انرژی متنوعی برخوردارند، چندین کشور دیگر منطقه از جمله مصر، ایران، عراق، کویت، لبنان، سوریه و یمن با ظرفیت پایین شبکه برق و تولید انرژی، و در برخی موارد قطعی های مکرر برق مواجه هستند.

این تفاوت های شدید در منابع، به همراه سطوح توسعه و حاکمیت، به شکاف های آشکاری در آمادگی هوش مصنوعی میان کشورهای خاورمیانه منجر شده است. به دلیل توانایی در سرمایه گذاری، جذب سرمایه و جذب نیروی انسانی برتر، اسراییل، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و تا حدی کشورهای دیگر شورای همکاری خلیج فارس، موقعیت بهتری برای بهره مندی از مزایای هوش مصنوعی دارند. در مقابل، سایر کشورهای منطقه در خطر عقب ماندن قرار دارند.