بوی غلیظ سوختگی و هاله سنگین و مه آلود دود، فضای شهرها را فرا گرفته است. اینجا، نفس کشیدن، رنج روزمره است. منشاء این درد مشترک، آن سوی مرز، در دل تالاب هورالعظیم شعله می کشد؛ هورالعظیم، آخرین بازمانده تالاب های بین النهرین، حالا به کانون دود و آتش و بیماری، مرزنشینان تبدیل شده است.

به گزارش ایسنا، هورالعظیم، میراث مشترک در مرز ایران و عراق است که دو سوم مساحت آن در عراق قرار دارد و امروز نه تنها در نبود آب می میرد، بلکه در آن سوی مرز در آتش می سوزد و ذره ذره جان می دهد.

از اهواز به سمت هورالعظیم می رویم. به محض ورود به سوسنگرد به سمت رفیع، می رویم؛ شهری قدیمی و در مجاورت تالاب هورالعظیم. خورشید پشت لایه ای از ذرات سمی و در پستوی غبار تالاب پنهان می شود. اینجا نه روز است، نه شب.

تابستان فصل مرگ هور است. از سال 97 به بعد و به جز یکی دو سال پربارش، با فرا رسیدن گرما آتش در بخش عراقی هورالعظیم زبانه می کشد. نیزارهای خشکیده آتش می گیرند و ابرهای سیاه و سمی دود، آسمان شهرهای مرزی خوزستان و اهواز را فرا می گیرد.

بی آبی، بخش عراقی هورالعظیم را به آتش کشیده و اواخر سال گذشته، هرازگاهی تالاب در آن سوی مرز در آتش می سوزد و دودش وارد چشم مردم هویزه، دشت آزادگان، خرمشهر، اهواز و برخی شهرهای دیگر می شود.

چشم ها می سوزند، ریه ها برای نفس کشیدن کم می آورند و بوی سوختگی مهمان همیشگی خانه های خوزستانی ها شده است.

زندگی روزمره در سایه این دود جریان دارد. خس خس سینه کودکان و سالمندان، نفس کشیدن را سخت کرده است؛ چفیه هایی که روزی در زمان جنگ هشت ساله نماد مقاومت خوزستان بودند، حالا ماسک های بی اثری هستند که دور صورت رهگذران پیچیده است؛ سپرهای بی فایده ای برای در امان ماندن از دود.

این آتش سوزی ها اتفاقی نیست بلکه پیامد مرگی تدریجی هورالعظیم است؛ سال ها است دوست داران و فعالان محیط زیست در مورد نابودی هورالعظیم هشدار می دهند. تکه تکه کردن تالاب، جاده سازی و ساخت حوضچه های نفتی در تالاب هورالعظیم، فعالیت های نفتی، تامین نشدن حق آبه تالاب ها، آلودگی های نفتی و تخلیه زهاب مزرعه های نیشکر و… هورالعظیم را در معرض نابودی قرار داده است.

حالا در طول مسیر تالاب، خبری از آب نیست و برکه هایی که روزی مامن گاومیش ها بود، اکنون تنها محل لجن و مانداب های متعفن هستند و گاومیش ها در این لجن، آب تنی می کنند. حالا قطب پرورش گاومیش خوزستان، با نابودی زیستگاه، معیشت هزاران خانوار بومی را تهدید می کند.

هر چند بخش ایرانی تالاب هورالعظیم، هنوز کمی آب دارد اما تا چشم کار می کند پهنه های وسیع خشک تالاب دیده می شوند و آن سوی مرز در عراق هم با چشم، سوختن هور و دود را می بینیم؛ هورالعظیم چه بی صدا می میرد.

زمین هایی که روزی حاصلخیز بودند و مردم منطقه با کشاورزی روی این زمین ها زندگی را می گذرانند حالا به پهنه های وسیع ترک خورده و بی حاصل تبدیل شده اند؛ زمین های شخم زده و خشک و در انتظار آب.

نیزارهای تالاب یا زرد و بی جان اند یا خاکستر سیاه روی آن ها نشسته و با کوچکترین باد، آتش زبانه می کشد و دود، مردم را خفه می کند. نه تنها سوختن بخش عراقی هورالعظیم را می بینیم بلکه نیزارهای بخش ایرانی در نزدیکی مرز هم سوخته اند.

هر چه به مرز ایران و عراق و دایک مرزی نزدیک تر می شویم، دود غلیظ تر می شود و بوی سوختگی نفس ها را تنگ تر می کند. اهالی می گویند ماه ها است که با این وضعیت زندگی می کنند و در حسرت یک نفس راحت مانده اند.

سال ها است که مسئولان از پیگیری برای همکاری در مهار آتش در بخش عراقی و حل دیپلماتیک این مشکل خبر می دهند اما نه تنها تاکنون اقدام عملی در این خصوص انجام نشده بلکه سال به سال و روز به روز وضعیت بدتر شده است.

سید محمدرضا موالی زاده استاندار خوزستان، 21 تیرماه در حاشیه بازدید از تالاب هورالعظیم از برنامه ریزی برای برگزاری جلسه ای با حضور وزیران ایران و وزیران دو سه کشور همسایه از جمله عراق برای مطرح کردن و پیگیری این مساله خبر داد و گفت: باید مسائل محیط زیستی منطقه ای و بین المللی دنبال شود.

وی علاوه بر تاکید بر حل این مشکل از طریق دیپلماسی و اقدامات فرامرزی بیان کرد: در داخل کشور نیز باید میزان آورد رودخانه ها افزایش یابد و حق آبه تالاب ها داده شود.

موالی زاده گفت: طرف عراقی باید تصمیم مشخصی بگیرد و پای کار بیایند. تلاش می شود با رایزنی و همکاری سازنده، موارد خوداشتعالی در تالاب به حداقل برسد و این، زمانی محقق می شود که نیزارها و تالاب سیراب شوند.

محمدجواد اشرفی مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان نیز اظهار کرد: از ابتدای امسال تاکنون حدود 22 هزار هکتار از بخش عراقی تالاب هورالعظیم دچار آتش سوزی شده است که دود آن شهرهای رفیع، بستان، هویزه، سوسنگرد و بخش های مرکزی و جنوبی خوزستان را درگیر می کند.

وی با اشاره به وجود آب در بخش ایرانی تالاب هورالعظیم افزود: عمق آب در مخزن شماره یک تالاب هورالعظیم، حدود سه متر است اما در برخی جاها، تالاب تنها تر است. با این حال موارد بسیار کمی آتش سوزی در بخش ایرانی رخ داده است اما احتمال سرایت آتش از بخش عراقی به سمت ایرانی وجود دارد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان با تاکید بر لزوم دیپلماسی قوی تر برای حل مشکل خودسوزی بخش عراقی تالاب هورالعظیم گفت: به زودی استاندار خوزستان جلسه ای با استاندار میسان عراق در خصوص تامین حق آبه بخش عراقی تالاب هورالعظیم خواهد داشت. رییس سازمان حفاظت محیط زیست ایران نیز جلسه ای با وزیر محیط زیست عراق در خصوص تامین حق آبه تالاب برای جلوگیری از خودسوزی تالاب و خیزش گرد و غبار برگزار خواهد کرد.

وی بیان کرد: علت اصلی این خودسوزی ها، ساخت سدها در بالادست عراق در ترکیه است که مانع ورود آب به دجله و فرات شده است. از سوی دیگر آبی که در دجله وجود دارد نیز برای توسعه زمین های کشاورزی، تامی آب آشامیدنی و… برنامه ریزی شده و مانع از ورود آب رودخانه دجله به تالاب شده است.

اشرفی در خصوص به نتیجه نرسیدن پیگیری ها در سال های اخیر برای حل مشکل آتش سوزی ها در بخش عراقی تالاب، افزود: این مساله را باید از طریق شکایت در مراجع قانونی پیگیری کنیم. احتمالا این موضوع در دستور کار مقامات کشور باشد اما ترجیح می دهیم در وهله نخست، این مساله از طریق رایزنی و به صورت دوستانه رفع شود.

وی هشدار داد: اگر حق آبه تالاب تامین نشود یا آب وارد تالاب نشود، با آغاز شرجی و کاهش اکسیژن آب، حتما اتلاف ماهیان رخ می دهد. همچنین به دلیل اینکه عمدتا تخم گذاری پرندگان در نیزارها انجام می شود؛ در صورت آتش سوزی، مرگ و میر پرندگان هم رخ خواهد داد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان در خصوص وضعیت آلودگی هوا و دورکار نشدن ادارات در شرایط آلودگی شدید ناشی از دود سوختن هورالعظیم گفت: به صورت مستمر جلسات در این زمینه برگزار می شود و در زمانی که از دود با غلظت بالا اطلاع پیدا می کنیم، حتما تعطیلی اعلام می شود اما باید توجه شود تعداد روزهای دچار دودگرفتگی با غلظت بالا بسیار زیاد است و نمی توانیم هر روز اقتصاد استان خوزستان را تعطیل کنیم، بنابراین باید موضوع خودمراقبتی و حفاظت فردی در دستور کار قرار بگیرد.

وی افزود: همچنین اعلام شده است همکاری لازم با کارمندان دارای بیماری های خاص و تنفسی انجام شود و با تایید پزشک، به صورت موقت دورکار شوند.

دودی که چشم های خوزستانی ها را می سوزاند و نفس ها را تنگ کرده، تنها گوشه ای از غفلت، بی تدبیری و بی مسئولیتی نسبت به محیط زیست است. زندگی در خوزستان، زیر این آسمان دودگرفته و خاکستری جریان دارد و بهایش بیماری است و بس.

نجات هورالعظیم، تنها نجات یک تالاب نیست، نجات نفس های مردم خوزستان و نجات محیط زیست است اما آیا سرفه های خوزستان، فریاد هورالعظیم را به گوش مسئولان دو سوی مرز خواهد رساند؟